Κάποτε ήταν απλώς διασκέδαση. Τα σύντομα βίντεο, λίγα δευτερόλεπτα TikTok, ένα scroll στο Reels του Instagram, μια δόση χαζομάρας ή έμπνευσης πριν κοιμηθείς. Τώρα είναι κάτι παραπάνω. Είναι συνήθεια, για κάποιους καταφύγιο, για άλλους καταναγκασμός. και όπως δείχνει νέα επιστημονική μελέτη, μπορεί να είναι και εθισμός. Όχι μόνο συμπεριφορικά, αλλά και νευρολογικά. 

Μια πρόσφατη μελέτη εγκεφαλικής απεικόνισης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό NeuroImage αποκάλυψε ότι άτομα με υψηλά επίπεδα εθισμού σε πλατφόρμες σύντομων βίντεο εμφανίζουν αλλοιωμένες αντιδράσεις του εγκεφάλου κατά τη λήψη αποφάσεων. Με απλά λόγια παίρνουν πιο γρήγορες, πιο παρορμητικές αποφάσεις και είναι λιγότερο ευαίσθητοι στο ενδεχόμενο να χάσουν. 

Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Tianjin της Κίνας, με επικεφαλής τον καθηγητή ψυχολογίας Qiang Wang χρησιμοποίησαν λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) και υπολογιστικά μοντέλα για να μελετήσουν πως αντιδρά ο εγκέφαλος σε υποθετικά σενάρια χρηματικού ρίσκου. Οι συμμετέχοντες, φοιτητές ηλικίας 18 έως 24 κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις που μετρούσαν τα επίπεδα εθισμού τους σε σύντομα βίντεο και στη συνέχεια να λάβουν αποφάσεις υπό τομογραφικό έλεγχο. 

Αυτό που παρατήρησαν οι ερευνητές ήταν εντυπωσιακό: όσο υψηλότερα τα συμπτώματα εθισμού, τόσο μικρότερη η αποστροφή προς την απώλεια. Οι συμμετέχοντες με ισχυρότερη εξάρτηση από τις σύντομες πλατφόρμες είχαν λιγότερο ενεργή μία περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την αυτοπαρατήρηση, την αποτίμηση αξίας και τον γνωστικό έλεγχο. Την ίδια στιγμή εμφάνιζαν μεγαλύτερη δραστηριότητα σε περιοχές που σχετίζονται με την κινητική και αισθητηριακή επεξεργασία. 

Με πιο απλά λόγια: το μυαλό δεν επεξεργάζεται το “ρίσκο” όπως πριν, δεν αξιολογεί σωστά το κόστος. Τείνει να κυνηγά την άμεση ανταμοιβή, ως ένα ακόμη βίντεο, ένα ακόμη scroll εις βάρος της μακροπρόθεσμης ωφέλειας. Δεν είναι απλώς μια αλλαγή προτεραιοτήτων αν το σκεφτεί κανείς καλύτερα, είναι μία αλλαγή τρόπου ζωής. 

Ο καθηγητής Wang προειδοποιεί: «Ο εθισμός στα σύντομα βίντεο είναι παγκόσμια απειλή δημόσιας υγείας. Δεν επηρεάζει μόνο τη συγκέντρωση, τον ύπνο και την ψυχική υγεία, αλλά συνδέεται και με αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης». 

Αυτό που καταναλώνουμε δεν περνάει απλώς μπροστά από τα μάτια μας, περνάει μέσα μας και εγκαθίσταται στο ασυνείδητο. Το πως λειτουργεί ο εγκέφαλος ενός ανθρώπου με εξάρτηση από τα βίντεο των 15 δευτερολέπτων είναι διαφορετικό, είναι πιο ανυπόμονος, πιο πρόθυμος να ρισκάρει, λιγότερο ικανός να φρενάρει. 

Μπορεί αυτό να εξηγεί γιατί τόσοι νέοι νιώθουν αποδιοργανωμένοι, αδιάφοροι, χαμένοι σε μια θάλασσα από scrolls χωρίς προορισμό, γιατί δεν μπορούν να εστιάσουν, γιατί δεν αντέχουν τη σιωπή, γιατί ακόμα και μια μικρή απόφαση να δουλέψουν, να σπουδάσουν, να επικεντρωθούν μοιάζει να απαιτεί υπεράνθρωπη προσπάθεια. 

Η μελέτη δεν αποδεικνύει ότι το TikTok καταστρέφει τον εγκέφαλο. Δεν είναι τόσο απλό. Δεν ξέρουμε ακόμα αν η χρήση προκαλεί τις αλλαγές ή αν άνθρωποι με προδιάθεση σε παρορμητική συμπεριφορά εθίζονται πιο εύκολα, αλλά κάτι συμβαίνει, είναι σημαντικό και η επιστήμη αρχίζει να το καταγράφει. 

Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι περισσότερη έρευνα. Μεγαλύτερα δείγματα. Διαχρονικές μελέτες που να δείχνουν πως αλλάζει ο εγκέφαλος με την πάροδο του χρόνου και κυρίως χρειάζεται μια νέα αντίληψη για το πως ορίζουμε την “ψυχαγωγία”. Δεν αρκεί να λέμε είναι απλώς ένα βίντεο, γιατί όταν το βίντεο επαναλαμβάνεται χιλιάδες φορές, κάθε μέρα, επί μήνες, δεν είναι πια απλά κάτι. 

Ούτε και ο εγκέφαλός μας είναι απλά ένας υπολογιστής. Είναι ένα σύστημα που μαθαίνει, προσαρμόζεται, αλλά και φθείρεται. Κι αν του δίνουμε μόνο άμεσες επιβραβεύσεις, αυτό θα αρχίσει να τις απαιτεί. Σε μια εποχή που η κάθε παύση γεμίζει με ήχο και εικόνα, είναι πιο δύσκολο από ποτέ να ακούσεις τον εαυτό σου. Να σκεφτείς πριν πατήσεις. Να επιλέξεις αντί να αντιδράσεις, αλλά ίσως τώρα ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι αδυναμία χαρακτήρα. Είναι αποτέλεσμα συνήθειας και ίσως αλλαγής στον ίδιο τον εγκέφαλο. 

Η λύση; Όχι δαιμονοποίηση. Όχι πανικός, αλλά επαναφορά. Περισσότερη επίγνωση για να θυμηθεί ο εγκέφαλος πως είναι να παίρνει αποφάσεις χωρίς να περιμένει ένα like στο τέλος τους. 

 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.