Στον απόηχο της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης, η έννοια του διανθρωπισμού και απαιτεί από εμάς να αναρωτηθούμε κατά πόσο μπορεί η τεχνολογία να αναβαθμίσει την ανθρώπινη φύση ή απλώς να καταργήσει όσα μας κάνουν ανθρώπους. Ποιο είναι, τελικά, το κόστος της «βελτίωσης», και πόσο μακριά είμαστε διατεθειμένοι να πάμε για την αιώνια ζωή, την ανώτερη νοημοσύνη και τη σωματική τελειότητα;

Τι είναι ο Διανθρωπισμός

Ο διανθρωπισμός είναι ένα φιλοσοφικό και τεχνο-επιστημονικό κίνημα που υποστηρίζει πως οι άνθρωποι μπορούν και πρέπει να ξεπεράσουν τους βιολογικούς τους περιορισμούς μέσω της τεχνολογίας και όχι μόνο για να θεραπεύσουν ασθένειες, αλλά και για να ενισχύσουν τη διάνοια, τη σωματική ικανότητα, ακόμη και να επεκτείνουν τη ζωή ή να καταργήσουν το θάνατο. Οι υπέρμαχοι του κινήματος αυτού, βλέπουν έναν μελλοντικό «ανθρώπινο 2.0» που πρακτικά θα σημαίνει έναν άνθρωπο με υπεράνθρωπες ικανότητες, σχεδόν αθάνατο και με δυνατότητες που σήμερα ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας ή σε ταινίες με υπερ-ήρωες. Αλλά για πολλούς φιλοσόφους, επιστήμονες και πολιτικούς στοχαστές, ο διανθρωπισμός δεν είναι πρόοδος, είναι παγίδα, επειδή αγνοεί βάναυσα το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

Κριτικοί όπως ο Francis Fukuyama υποστηρίζουν πως ο διανθρωπισμός υπονομεύει τις θεμελιώδεις αξίες της ανθρώπινης φύσης, όπως είναι η ευαλωτότητα, η φθορά και ο θάνατος. Για αυτούς, η θνητότητα δεν είναι πρόβλημα αλλά στοιχείο της ανθρώπινης εμπειρίας και δίχως θάνατο, η ζωή χάνει τη δομή της, οι γενιές δεν ανανεώνονται, η ύπαρξη παγιώνεται σε μια τεχνητή «αθανασία» που ίσως να εμπεριέχει μονοτονία ή αδράνεια και να δημιουργεί μία ζωή άνευ ουσίας.

Βεβαία ας είμαστε ειλικρινείς η τεχνολογική «βελτίωση» δεν θα είναι προσιτή σε όλους και όπως επισημαίνει ο φιλόσοφος και γεωστρατηγός Nayef Al‑Rodhan, σε πρόσφατο κείμενό του, αν η διαρκής παράταση ζωής και οι βιοτεχνολογικές αναβαθμίσεις γίνουν πραγματικότητα, εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους άνισης κατανομής που θα σημαίνει ότι οι «αναβαθμισμένοι» άνθρωποι θα δημιουργήσουν νέα κοινωνικά στρώματα, με προνόμια, ενώ οι υπόλοιποι που δεν θα μπορούν να πληρώσουν το κόστος του upgrade θα μείνουν πίσω. Το αποτέλεσμα ενδέχεται να είναι μία κοινωνία διαχωρισμένη ανάμεσα σε «ανθρώπους 2.0» και παραδοσιακούς με ανισότητες, ανισορροπία εξουσίας, χειραγώγηση και εκμετάλλευση.

Όσο περισσότερο ενσωματώνουμε την τεχνολογία στο σώμα και τη ζωή μας, με εμφυτεύματα, νανο-ρομποτική, σύνδεση με την AI για τα πάντα, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η εξάρτησή μας. Η τεχνολογία παύει να είναι εργαλείο και γίνεται αναγκαιότητα και αν μια μέρα οι άνθρωποι χρειάζονται εμφυτεύματα για να είναι «οικονομικά χρήσιμοι», να εργάζονται, να επικοινωνούν ή να έχουν πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά, τότε μετατρέπονται σε υπηρεσιακά όντα και η ανθρώπινη υπόσταση παύει να υφίσταται. Η ελευθερία, η ιδιωτικότητα, η προσωπική ταυτότητα κινδυνεύουν να γίνουν έννοιες του παρελθόντος και να εξαφανιστούν ανεπιστρεπτί.

Εκτός από τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, ο διανθρωπισμός εγείρει βαθιές μεταφυσικές ερωτήσεις του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Τι είναι ζωή, τι είναι θάνατος; Αν δεν πεθαίνουμε ποτέ και αν η ζωή μας παρατείνεται τεχνητά, αν αλλάζει το νόημα του κύκλου της ζωής, τι θα συμβεί και τι νόημα θα έχουν όλα όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα; Για τους κριτικούς που βλέπουν στην ανθρώπινη θνησιμότητα ένα στοιχείο νοήματος και όχι μειονέκτημα, η προσπάθεια κατάργησής της θεωρείται όχι μόνο τεχνικά επικίνδυνη, αλλά αξιακά προβληματική.

Διανθρωπισμός: Τεχνολογική ευκαιρία ή ακραία ριζοσπαστική προοπτική;

Αυτό που κάνει τον διανθρωπισμό τόσο ελκυστικό σε μία μερίδα ανθρώπων είναι η υπόσχεση για περισσότερη υγεία, μεγαλύτερο και πιο εύστροφο μυαλό και ζωτικότητα χωρίς την καταθλιπτική φθορά του χρόνου. Ειδικά σε εποχές όπου οι ασθένειες, η ηλικία,η γήρανση και ο θάνατος θεωρούνται «προβλήματα προς επίλυση», η τεχνολογία μοιάζει σαν φυσιολογικό επόμενο.

Μάλιστα πολλοί πιστεύουν ότι είναι απλώς κομμάτι της εξέλιξης μας , σαν ένα φυσικό επόμενο στάδιο στην πορεία του ανθρώπου. Σε μια κοινωνία που ήδη βασίζεται στην τεχνολογία, στον ψηφιακό μετασχηματισμό, στην αύξηση απόδοσης και στην επέκταση δυνατοτήτων, ο διανθρωπισμός μοιάζει ως το «upgrade» που είναι απαραίτητο να γίνει.

Όμως η κριτική είναι πιο βαθιά από τα τεχνικά ερωτήματα και δεν αφορά μόνο το αν μπορούμε, αλλά αν πρέπει να περάσουμε το στάδιο αυτού του upgrade. Ποια είναι η πραγματική αξία της θνητότητας, της φθοράς, του φυσικού κύκλου της ζωής, όλων εκείνων που μας δίνουν νόημα, ταυτότητα, περιορισμούς, δυνατότητες, δηλαδή όλα όσα μας κάνουν ανθρώπους.

Τι σημαίνει αν μόνο οι λίγοι έχουν πρόσβαση σε «αναβαθμίσεις» και τότε θα δημιουργηθεί μία νέα μορφή κοινωνικής ανισότητας που δεν θα έχει ως βάση χάσματος μόνο τα λεφτά, αλλά με ως κύρια βάση την τεχνολογική «καταγωγή»; Μπορούμε πραγματικά να ελέγξουμε τις τεχνολογίες αυτές όπως είναι οι ιατροβιολογικές, οι νανοτεχνολογικές και η τεχνητή νοημοσύνη ώστε να μην στραφούν ενάντια στην ελευθερία, την ιδιωτικότητα, την αυτονομία; Ο «Βicentennial man» της ταινίας του 1999 θα γίνει τελικά πραγματικότητα και αντί για ανθρώπους θα συναναστρεφόμαστε με ανθρωποειδή ύβριδια;

Τι χάνουμε ως κοινωνία όταν η ζωή μας γίνεται «project» και όταν τα σώματα, τα μυαλά, οι σχέσεις, η γήρανση και ο θάνατος γίνονται απλώς προβλήματα προς λύση; Ο διανθρωπισμός είναι πιθανώς η πιο φιλόδοξη και ταυτόχρονα η πιο προβληματική ιδέα της εποχής μας, αφού μπορεί να προσφέρει υποσχέσεις αθανασίας, υπερανθρώπινης δύναμης και νοητικής υπεροχής. Αλλά ο δρόμος προς αυτό το μέλλον δεν είναι καθαρός ούτε στρωμένος με ροδοπέταλα.

Αν δεν είμαστε προσεκτικοί και σχετικά καχύποπτοι με την τεχνολογική εξέλιξη, μπορεί να οδηγηθούμε σε έναν μετασχηματισμό της ανθρώπινης φύσης με τρόπο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε και με κόστος όχι μόνο ατομικό, αλλά κοινωνικό, πολιτικό, ηθικό και εντέλει πανανθρώπινο. Ίσως να μην πρέπει να δούμε τον διανθρωπισμό ως τελικό στόχο, αλλά ως προειδοποίηση και ως προτροπή να συζητήσουμε ξανά το τι σημαίνει «άνθρωπος» πριν το τεχνολογικό μέλλον προσπαθήσει να ξαναγράψει επάνω μας ή να μας ξεγράψει.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.