«Βουλιάξαν τα καράβια σου;», «Χάρισέ μας ένα χαμόγελο κοπελιά», «Xαμογέλα και λίγο ρε παιδί μου, τζάμπα είναι», «Γιατί τέτοια μούτρα πρωί πρωί;». Αυτές κι άλλες παρόμοιες εκφράσεις θυμάμαι να ακούω από αγνώστους στο δρόμο, ήδη από το λύκειο ή αργότερα στα μπαρ στο Λονδίνο όπου σπούδαζα. Εκφράσεις που συχνά έβρισκα ενοχλητικές γιατί πέρα από τον υποβόσκοντα σεξισμό τους, τις αντιλαμβανόμουν παράλληλα ως δεικτικές παρεμβάσεις στην εκάστοτε ψυχική μου κατάσταση, όπου στην εφηβεία μου, συχνά έβρισκα παρηγοριά σε εκείνο το σαρκαστικό τραγούδι των Τρυπών, “Θλιμμένοι στη γιορτή μας“.

Μεγαλώνοντας αποφάσισα ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να μου υποδεικνύει τι να νιώθω και πώς θα είμαι. Όταν πρόσφατα μια γνωστή μου επιχείρησε να μου κουνήσει το δάκτυλο υπερασπιζόμενη αδιάλλακτα την θετικότητα, τη θετική ενέργεια και όλα τα παρεμφερή, μου θύμισε το λεγόμενο “σύνδρομο της Πολυάννας”. Έτσι σκέφτηκα να ασχοληθώ λίγο πιο ενδελεχώς με την κριτική αυτής της προσέγγισης στη σύγχρονη κοινωνία. Το παρόν άρθρο λοιπόν διερευνά την επικρατούσα τάση της υπερβολικής θετικότητας, η οποία συνδέεται στενά με τα νεοφιλελεύθερα ιδανικά της συνεχούς επιτυχίας και ευτυχίας.

Αυτό το πολιτισμικό φαινόμενο, που χαρακτηρίζεται από υπερβολική έμφαση στη θετικότητα, επηρεάζει τόσο την ατομική ευημερία όσο και την κοινωνική δυναμική. Θα αναζητήσουμε απαντήσεις μέσα από την κριτική του Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν για την Κοινωνία Κόπωσης, η άποψη του Φρίντριχ Νίτσε για την τυφλή αισιοδοξία και του φιλοσοφικού πεσιμισμού του Άρθουρ Σοπενχάουερ. Οι φιλοσοφίες τους παρέχουν έναν μεγεθυντικό φακό μέσα από τον οποίο μπορούμε να κατανοήσουμε και να ασκήσουμε κριτική στις συχνά μη αναγνωρισμένες συνέπειες αυτής της υπερβολής της θετικότητας, αναδεικνύοντας πώς επηρεάζει την αντίληψή μας για τον εαυτό, την κοινωνία και τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου.

Η άνοδος της τοξικής θετικότητας και του νεοφιλελευθερισμού

Στη σύγχρονη κοινωνία, η άνοδος της τοξικής θετικότητας είναι βαθιά συνυφασμένη με τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος υπερασπίζεται την αδιάκοπη επιδίωξη της επιτυχίας και της ευτυχίας. Αυτή η ιδεολογία με γνώμονα την αγορά έχει διαμορφώσει μια κουλτούρα που απαιτεί συνεχώς νέα επιτεύγματα και θετικό πνεύμα. Ο Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν, στην κριτική του για την “Κοινωνία της Επαγγελματικής Εξουθένωσης”, υπογραμμίζει πώς αυτό το ήθος οδηγεί σε ένα είδος αυτοεκμετάλλευσης και ψυχολογικής εξάντλησης.

Στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, τα άτομα πιέζονται να διατηρήσουν μια βιτρίνα διαρκούς ευτυχίας και επιτυχίας, παραμελώντας τον συναισθηματικό παράγοντα. Αυτή η αμείλικτη θετικότητα όχι μόνο καταπνίγει τη γνήσια συναισθηματική έκφραση, αλλά συμβάλλει και στην κοινωνική δυσφορία, καθώς υποτιμά τη σημασία της αναγνώρισης και της αντιμετώπισης των εγγενών προβλημάτων της ζωής.

Η συνέπεια αυτής της κοινωνικής τάσης προκαλεί μια βαθύτατη αποσύνδεση ανάμεσα στην ατομική ευημερία και των μη ρεαλιστικών προσδοκιών που θέτει μια κουλτούρα προσανατολισμένη αποκλειστικά στην αγορά. Η ανάλυση του Χαν αποκαλύπτει ότι η συνεχής πίεση για επίτευξη και η καταπίεση των αρνητικών συναισθημάτων δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου η επαγγελματική εξουθένωση και η ψυχολογική φόρτιση, είναι διαδεδομένες. Στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, όπου τα ανθρώπινα συναισθήματα εμπορευματοποιούνται και η πραγματική ουσία της ευημερίας επισκιάζεται από την επιφανειακή επιδίωξη της ευτυχίας, αυτή η κοινωνική κατάσταση αντανακλά ένα βαθύτερο ζήτημα. Ως εκ τούτου, η υπερβολική θετικότητα που προωθείται από τις νεοφιλελεύθερες ιδεολογίες δεν επηρεάζει μόνο την ψυχική υγεία των ατόμων, αλλά διαμορφώνει και τα κοινωνικά πρότυπα με τρόπο που αποδεικνύεται τελικά επιζήμιος για την ανθρώπινη ανάπτυξη.

Η κριτική του Νίτσε στην τυφλή αισιοδοξία

Η κριτική του Φρίντριχ Νίτσε στην τυφλή αισιοδοξία και τη νοοτροπία της αγέλης αμφισβητεί την επιφανειακότητα της θετικής σκέψης. Θεωρούσε αυτού του είδους την αισιοδοξία ως κίνδυνο για την ατομική αυθεντικότητα και την κριτική σκέψη. Η περιφρόνηση του Νίτσε για τη νοοτροπία της “αγέλης”, η οποία πίστευε ότι καταπνίγει την προσωπική ανάπτυξη και τη φιλοσοφική έρευνα, ευθυγραμμίζεται με την ευρύτερη φιλοσοφική κριτική που ασκεί στους κοινωνικούς κανόνες και αξίες.

Η έννοια του “Υπερανθρώπου” είναι κεντρική για την κατανόηση της αμφισβήτησης του status quo. Ο Υπεράνθρωπος συμβολίζει ένα ον που έχει υπερβεί τους περιορισμούς των παραδοσιακών αξιών και των κοινωνικών προσδοκιών, ενσαρκώνοντας μια πιο βαθιά, ισορροπημένη κατανόηση της ζωής. Αυτό το ιδεώδες επιδιώκει να ξεπεράσει τις απλοϊκές αφηγήσεις της θετικότητας, υποστηρίζοντας μια κοσμοθεωρία που αγκαλιάζει τις πολυπλοκότητες και τις αντιφάσεις της ζωής. Ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε επιδιώκει την αυτοϋπέρβαση, μια ατέρμονη διαδικασία αυτοπραγμάτωσης και ανάπτυξης πέρα από τις συμβατικές ηθικές αρχές και τους κοινωνικούς περιορισμούς.

Η φιλοσοφία του Νίτσε παρέχει έτσι μια ουσιαστική προοπτική στο πλαίσιο της υπερβολικής θετικότητας της σύγχρονης κοινωνίας. Ζητά την επανεκτίμηση των αξιών, τονίζοντας τη σημασία μιας κριτικής, στοχαστικής προσέγγισης της ζωής. Με τον τρόπο αυτό, ενθαρρύνει μια διαφορετική κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης, η οποία αναγνωρίζει τόσο τις φωτεινές όσο και τις σκοτεινές πτυχές της ύπαρξης.

Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα σημαντική σε μια εποχή όπου η έννοια της θετικότητας συχνά ωθείται σε βαθμό άρνησης ή ελαχιστοποίησης των προβλημάτων και του πόνου που περιλαμβάνει η ζωή. Οι ιδέες του Νίτσε συνηγορούν υπέρ μιας ισορροπίας μεταξύ αισιοδοξίας και ρεαλισμού, προτρέποντας τα άτομα να χαράξουν τη δική τους μοναδική πορεία, ενώ παράλληλα να ασχολούνται κριτικά με τον κόσμο γύρω τους. Οι ιδέες του παραμένουν βαθιά επίκαιρες, προσφέροντάς μας μια φιλοσοφική εργαλειοθήκη για να αντισταθούμε στις υπεραπλουστεύσεις της τοξικής θετικότητας και να καλλιεργήσουμε έναν πιο αυθεντικό, στοχαστικό τρόπο ζωής.

Η απαισιοδοξία του Σοπενχάουερ και η ισορροπία του ρεαλισμού

Ο φιλοσοφικός πεσιμισμός του Άρθουρ Σοπενχάουερ λειτουργεί ως έντονη αντίθεση με την αχαλίνωτη αισιοδοξία που επικρατεί στη σύγχρονη κοινωνία. Η φιλοσοφία του, με επίκεντρο την ιδέα ότι ο πόνος αποτελεί θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης ζωής, αμφισβητεί την επιφανειακή τοξική θετικότητα. Ο Σοπενχάουερ υποστηρίζει ότι η αναγνώριση και η κατανόηση των εγγενών δυσκολιών της ζωής είναι απαραίτητη για μια ρεαλιστική εκτίμηση της ανθρώπινης κατάστασης. Η προοπτική αυτή δεν αποσκοπεί στην καλλιέργεια της απελπισίας, αλλά μάλλον στην καλλιέργεια μιας αίσθησης ανθεκτικότητας και μιας βαθύτερης ευγνωμοσύνης για την παροδικότητα της ηδονής και της ομορφιάς της ζωής.

Δίνοντας έμφαση στο αναπόφευκτο του πόνου και στη ματαιότητα της ακόρεστης επιθυμίας, ο Σοπενχάουερ παρέχει μια σημαντική κριτική απέναντι στην αδυσώπητη επιδίωξη της ευτυχίας και της επιτυχίας του σύγχρονου πολιτισμού. Οι ιδέες του ενθαρρύνουν μια διαφορετική προσέγγιση της ζωής, αναγνωρίζοντας τις χαρές και τις λύπες της και βρίσκοντας μια μέση λύση μεταξύ ακραίας αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Με την αποδοχή των εγγενών προκλήσεων της ζωής, τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν μια πιο αυθεντική και ισορροπημένη κατανόηση της ύπαρξής τους.

Σε έναν κόσμο που συχνά κυριαρχείται από την επιμονή στη θετική σκέψη, η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ προσφέρει μια υπενθύμιση της σημασίας του να αποδεχόμαστε όλο το φάσμα των ανθρώπινων εμπειριών. Το έργο του υποδηλώνει ότι η ρεαλιστική αποδοχή των δυσκολιών της ζωής μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ουσιαστική και στοχαστική ύπαρξη, απαλλαγμένη από τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες και τις πιέσεις της τοξικής θετικότητας. Οι ιδέες του Σοπενχάουερ παραμένουν βαθιά επίκαιρες, παρέχοντας ένα φιλοσοφικό θεμέλιο για όσους αναζητούν μια πιο ισορροπημένη και αυθεντική προσέγγιση της ζωής.

θλιμμένους
Το ψηφιακό τοπίο διαμορφώνει μια μονόπλευρη αφήγηση της ζωής, παραβλέποντας τις πολυπλοκότητες και τις δυσκολίες που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη εμπειρία.

Το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η διαιώνιση της τοξικής θετικότητας στις μέρες μας

Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συμβάλει σημαντικά στην κουλτούρα της τοξικής θετικότητας, καλλιεργώντας ένα περιβάλλον όπου συχνά μοιράζονται μόνο τις εξιδανικευμένες πλευρές της ζωής. Αυτό οδηγεί σε μη ρεαλιστικές κοινωνικές προσδοκίες και μπορεί να επιδεινώσει τα προβλήματα ψυχικής υγείας, καθώς τα άτομα αισθάνονται ότι πιέζονται να συμμορφωθούν με αυτά τα εξιδανικευμένα πρότυπα. Το κυνήγι των likes και των followers στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης συχνά επισκιάζει την αυθεντική μας προσωπικότητα και ενθαρρύνει μια επιφανειακή παρουσίαση του εαυτού μας.

Αυτό το ψηφιακό τοπίο διαμορφώνει μια μονόπλευρη αφήγηση της ζωής, παραβλέποντας τις πολυπλοκότητες και τις δυσκολίες που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη εμπειρία. Μια στροφή προς μια πιο ισορροπημένη και αυθεντική απεικόνιση σε αυτές τις πλατφόρμες θα μπορούσε να προωθήσει υγιέστερες αλληλεπιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενθαρρύνοντας τους χρήστες να ενστερνιστούν μια πιο ρεαλιστική όψη της ζωής.

Συμπέρασμα

Σε έναν κόσμο που συχνά κυριαρχείται από μια αμείλικτη ώθηση προς τη θετικότητα, η αποδοχή ολόκληρου του φάσματος των ανθρώπινων συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών εμπειριών, δεν είναι απλώς ευεργετική αλλά απαραίτητη για την αυτογνωσία και την προσωπική ανάπτυξη. Η αναγνώριση και η κατανόηση των αρνητικών μας συναισθημάτων παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας και των αξιών μας, καθώς μας οδηγεί προς αυτό που πραγματικά έχει σημασία στη ζωή μας.

Αυτή η προσέγγιση προάγει μια πιο βαθιά και αυθεντική κατανόηση του εαυτού μας, πέρα από τις επιφανειακές αντιλήψεις που διαμορφώνονται από τις κοινωνικές προσδοκίες. Ενθαρρύνει την κριτική σκέψη και μια ισορροπημένη, ρεαλιστική προσέγγιση της ζωής, απελευθερώνοντας από τους περιορισμούς μιας κοινωνίας που συχνά πιέζει τα άτομα να κρύβουν τα αληθινά τους συναισθήματα υπό το πρόσχημα της συνεχούς ευτυχίας που με το “έτσι θέλω” ζωγραφίζει ένα ψεύτικο χαμόγελο στα πρόσωπά μας. Συμπερασματικά, αυτή η βαθιά συναισθηματική εμπλοκή όχι μόνο ενισχύει την προσωπική μας ευημερία, αλλά παράλληλα εμπλουτίσει και τις αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους, οδηγώντας σε πιο ουσιαστικές σχέσεις.

✥ Δείτε επίσης: Κοινωνία της κόπωσης: Γιατί η σύγχρονη εποχή εξελίσσεται σε μια κατάσταση γενικής εξάντλησης;