Πριν δύο χρόνια είχα επισκεφθεί την πόλη Κέμνιτς της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, γνωστή από το 1953 έως το 1990 ως Καρλ Μαρξ Στατ. Είχα μόλις χωρίσει από την μεγάλη μου σχέση και περνούσα μπροστά από το μνημείο του με ένα φλιτζάνι καφέ Starbucks στο χέρι. Αισθάνθηκα ότι μου έριχνε θυμωμένα βλέμματα – σα να ήθελε να μου πει «αχάριστη σκύλα, σου έδωσα τόσα πολλά και κοίτα πως μου το ξεπληρώνεις!». Τότε ξαφνικά το τεράστιο αγαλματένιο κεφάλι του ζωντάνεψε κι άρχισε να μου λέει: «Δεν είμαι τόσο απογοητευμένος από σένα όσο νομίζεις. Το ξέρεις ότι έπαιξα στο χρηματιστήριο; Το ξέρεις ότι έγραφα ερωτικά ποιήματα στην Τζένη; Και θα έπρεπε ήδη να γνωρίζεις επίσης ότι δεν πιστεύω ότι θα πρέπει να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι ως άτομα. Ήθελα το σύστημα να γίνει καλύτερο. Δεν αγωνιζόμουν για να γίνουν οι άνθρωποι πιο ευγενικοί και πιο τρυφεροί μεταξύ τους σε ατομικό επίπεδο, αλλά συλλογικά». Τότε, μιας και με ταλάνιζαν ένα κάρο από υπαρξιακά ερωτήματα για τον έρωτα, αποφάσισα να αδράξω την ευκαιρία και να πάρω μια συνέντευξη από τον μεγάλο Γερμανό φιλόσοφο, για την αγάπη στον καπιταλισμό, τον ταξικό έρωτα και την ριζοσπαστική τρυφερότητα.
Στην φανταστική μας συνέντευξή, μου λέει ο Κάρολος: Γιατί μου κάνεις τόσες πολλές ερωτήσεις; Είμαι εδώ, χαλαρώνω στον παράδεισο, και μου κάνεις όλες αυτές τις ερωτήσεις που αφορούν τις σχέσεις! Έτσι φαντάζομαι τον Μαρξ στον παράδεισο. Έναν ηλικιωμένο με μακριά λευκά μούσια – έναν κομμουνιστή θεό που θέλει να απολαύσει τη σύνταξή του (σ.σ. το γεγονός ότι ο Μαρξ ήταν άθεος και δεν πιστεύει κανείς από εμάς στη μεταθανάτια ζωή, το παραβλέπουμε χάριν του fiction).
Πάμε να δούμε τι μας απάντησε ο μεγάλος φιλόσοφος του κομμουνισμού για τον έρωτα:
– Πώς θα ήταν οι ερωτικές και οικογενειακές σχέσεις μετά την κομμουνιστική επανάσταση;
Θέλω ένα νέο σύστημα που να καθιστά δυνατή την ύπαρξη πιο ευγενικών και τρυφερών σχέσεων. Αλλά σε ό,τι με αφορά, την μετεπαναστατική περίοδο, ελπίζω πραγματικά ότι θα ζούμε σε μια κοινωνία όπου η φροντίδα του άλλου θα θεωρείται πολιτική πράξη. Να νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον ως ανθρώπινα όντα. Ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου η κοινωνία μας θα έχει διαμορφωθεί – ο τρόπος που εργαζόμαστε, ο τρόπος που βγάζουμε χρήματα – έτσι ώστε να έχουμε αρκετό χρόνο για να είμαστε εκεί ο ένας για τον άλλον. Και ξέρετε, πραγματικά πιστεύω ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ καλύτερα από ό,τι είναι τώρα. Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι ότι η αγάπη μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας – ειδικά αν εμπλέκονται παιδιά – είναι ουσιαστικά αδύνατη. Δεν νομίζω πραγματικά ότι υπάρχουν πολλές ετεροφυλόφιλες σχέσεις που να μην είναι καταχρηστικές. Και αυτό δεν οφείλεται στο ότι οι άνδρες είναι καταχρηστικοί, καθαυτοί, αλλά απλώς ότι η εξουσία που έχουν οι άνδρες πάνω στις γυναίκες οδηγεί στην κακοποίηση. Γι’ αυτό έγραψα αυτό το βιβλίο, το Κεφάλαιο. Ήθελα να αναλύσω τον καπιταλισμό, τον ρατσισμό και την αποικιοκρατία – υπάρχουν και δεν σταματούν ξαφνικά να υπάρχουν μόνο και μόνο επειδή είμαστε σε σχέσεις.
– Πιστεύετε λοιπόν ότι αυτές οι καταπιεστικές δομές επηρεάζουν τις σχέσεις μας;
Δεν είναι μόνο ότι ο καπιταλισμός, ο ρατσισμός και η αποικιοκρατία επηρεάζουν τις σχέσεις μας. Είναι ότι οι σχέσεις μας, αυτές οι σχέσεις που συνάπτουμε, είναι προϊόντα αυτών των δομών! Και αυτές οι σχέσεις μπορούν ακόμη και να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν αυτές τις καταπιεστικές δομές! Είναι τόσο δελεαστικό να σκεφτούμε ότι έξω από τη σχέση μας ο κόσμος είναι εντελώς σκατά – υπάρχει ρατσισμός και σεξισμός κ.λπ. Αλλά μέσα στη σχέση μας, εδώ μέσα στο σπιτάκι μας, όλα είναι ωραία και ασφαλή όλα είναι υπέροχα. Οπότε, ξέρεις, νομίζω ότι πρέπει να πάμε ένα βήμα παραπέρα. Πρέπει να ορίσουμε τι είναι η αγάπη. Δεν πιστεύω σε αυτή τη μεταφυσική, τέλεια εκδοχή της αγάπης. Πιστεύω ότι η αγάπη, μια σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να είναι βίαιη ή καταχρηστική – ειδικά λόγω του τρόπου με τον οποίο είναι οργανωμένη η κοινωνία μας. Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας σε αυτές τις ερωτικές σχέσεις μπορεί να είναι μια μορφή αντίστασης. Αλλά αυτό που δεν νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε είναι να έχουμε ως στόχο να έχουμε απόλυτα ισότιμες σχέσεις.
– Όχι;
Όχι, δεν πιστεύω ότι είναι δυνατή μια απόλυτα ισότιμη σχέση!
– Είναι πιστεύετε η αγάπη μια μορφή απλήρωτης εργασίας;
Ναι, αυτό είναι ένα ερώτημα που με ενδιαφέρει πραγματικά. Αν θέσουμε το ερώτημα τι είναι η αγάπη; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αγάπη είναι εργασία. Διότι αν η αγάπη είναι εργασία και η εργασία μας αποξενώνει, τότε αυτό σημαίνει ότι και η αγάπη μας αποξενώνει.
Αλλά και ο ορισμός της αγάπης ως εργασίας είναι σημαντικός και σε άλλα πλαίσια: στο πλαίσιο της μη αμειβόμενης εργασίας φροντίδας που παρέχουν οι μητέρες και άλλοι φροντιστές για τα παιδιά τους ή άλλα μέλη της οικογένειας. Ξέρετε, οι μαρξίστριες φεμινίστριες σκέφτονται αυτό το θέμα από τη δεκαετία του 1970 – τότε ήταν που οι άνθρωποι άρχισαν να λένε: «Εσείς το λέτε αγάπη, εμείς το λέμε απλήρωτη οικιακή εργασία!». Οι άνθρωποι άρχισαν να παρατηρούν ότι αυτή η έννοια της ερωτικής αγάπης να χρησιμοποιείται για να συγκαλύψει την αλήθεια σχετικά με την εκμετάλλευση και την απλήρωτη εργασία. Η Silvia Federici, για παράδειγμα, είχε πολλά να πει για το θέμα αυτό. Μπορώ να αναγνωρίσω ότι η θεωρία μου για την καταπίεση, δεν πήγε αρκετά μακριά όσον αφορά τις γυναίκες. Δεν παρατήρησα ότι στην αλυσίδα της καταπίεσης, η νοικοκυρά βρίσκεται αρκετά πίσω. Μόνο ο μισθωτός εργάτης πληρώνεται για την εργασία του! Αλλά η νοικοκυρά, η οποία επίσης εργάζεται όλη μέρα, και κάνει δουλειά που είναι πραγματικά θεμελιώδης για τον καπιταλισμό, παρεμπιπτόντως, επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να παραχθούν νέοι εργάτες, ενώ η δουλειά της γυναίκας δεν πληρώνεται – δεν φαίνεται καν! Πλέον περνάμε σε μια άλλη εποχή, και τα αναθεωρώ όλα αυτά.
– Πλένατε ποτέ τα πιάτα μετά το δείπνο, θα χρησιμοποιούσατε το hashtag #notallmen;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν θυμάμαι να πλένω ποτέ τα πιάτα μετά το δείπνο, τα έπλενε πάντα είτε η οικονόμος μας, είτε η γυναίκα μου, η Τζένη, όπως έκανε και όλες τις απλήρωτες εργασίες, όπως το να προσέχει τα παιδιά και να δακτυλογραφεί τις σημειώσεις μου! Όλα αυτά τα βιβλία που βλέπεις, τα άρθρα και τα δοκίμια γράφτηκαν χάριν στην απλήρωτη εργασία της Τζένης. Σήμερα ναι, αν ζούσα και πιάτα θα έπλενα και το hashtag #notallmen θα χρησιμοποιούσα στο Insta.
– Πώς μπαίνει ο καπιταλισμός εμπόδιο στον έρωτα;
Ο καπιταλισμός είναι ένας περιορισμός στη συντροφική αγάπη. Ο έρωτας έχει ταξική διάσταση. Υπάρχει ταξική αγάπη. Το μίσος είναι το αντίθετο της αγάπης. Υπάρχει ταξικό μίσος. Τα μέλη της τάξης των εκμεταλλευτών και οι πολιτικοί/ιδεολόγοι τους έχουν ταξική αγάπη μεταξύ τους, η οποία συχνά μεταφράζεται σε γάμο ή σε μια αντίστοιχη μακροχρόνια σχέση. Και, αυτοί έχουν ταξικό μίσος εναντίον των μαζών. Αυτό εκφράζεται με τη μορφή των βιαιοτήτων τους εναντίον των εκμεταλλευόμενων, ειδικά όταν οι τελευταίοι αγωνίζονται ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση. Η ταξική αγάπη μεταξύ η μόνη μορφή κοινωνίας στην οποία μπορούν να ζήσουν οι άνθρωποι, ή ότι είναι αποδεκτό για τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων να πληρώνουν μισθούς πείνας ενώ κάνουν διακοπές στα γιοτ τους. Αν μια ρομαντική σχέση, η οποία μπορεί να ξεκινήσει με κάποιο βαθμό αυθορμητισμού, γίνεται τελικά τροχοπέδη στην ανάπτυξη ή/και επέκτασης της προοδευτικής συνείδησης, η σχέση πρέπει να αποδυναμωθεί ή να διαλυθεί, τουλάχιστον ως όσον αφορά τους προλετάριους με ταξική συνείδηση.
– Κάρολε, υπάρχουν χώροι προλεταριακής αγάπης εντός του καπιταλισμού;
Υπάρχουν τέτοιοι χώροι, ναι, όπως ακριβώς και αναλαμπές μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας – υπάρχουν ήδη σε ως πολύ μικρές νησίδες κομμουνισμού (ή ως σπίθες κομμουνιστικής συνείδησης). Αυτά είναι εμφανή στην αγάπη των γονέων για τα μικρά τους παιδιά. «Δεν δίνω στα παιδιά μου φαγητό και στέγη με αντάλλαγμα την εργασία» ή οτιδήποτε άλλο κάνουν για μένα. Επιπλέον, «νησίδες κομμουνισμού μπορούν να βρεθούν και σε διάφορες ερωτικές σχέσεις», τις σχέσεις όχι μόνο με τους συντρόφους αλλά και «με την οικογένεια, τους φίλους ή οποιονδήποτε με τον οποίο συνδεόμαστε για άλλους λόγους εκτός από το χρήμα ή το προσωπικό συμφέρον». Αν εσύ και ο σύντροφός σου, μετράτε κάθε αγγαρεία και χάρη που κάνετε ο ένας για τον άλλον σε ένα λογιστικό φύλλο για να εξασφαλίσετε μια ισότιμη ανταλλαγή, θα εισέλθετε σε μια ανταγωνιστική κατάσταση και πολύ σύντομα η σχέση θα μαραζώσει.
– Τι μπορούμε να κάνουμε για να βιώσουμε τον αληθινό έρωτα;
Ο αγώνας για να δημιουργηθούν οι συνθήκες για να βιώσουμε γνήσιο έρωτα βασισμένο στην ταξική αλληλεγγύη, πρέπει να αποτελεί μέρος του αιτήματος για κομμουνισμό. Όπως στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες, στην ταξική κοινωνία, οι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν ελεύθερα, ή ο έρωτας περιορίζεται αποκλειστικά σε δύο άτομα ως ιδιωτική συνθήκη και δεν είναι απαλλαγμένη από την υποταγή της στις οικονομικές επιταγές -όπως στον καπιταλισμό. Η αντίληψη της αγάπης που επικρατεί στην ταξική κοινωνία πρέπει να αντικατασταθεί από μια αντίληψη της κομμουνιστικής αγάπης, όπου η αγάπη – η ρομαντική αγάπη – δεν είναι μόνο ερωτική αλλά και κοινωνική υπόθεση και εξυπηρετεί τις ζωές και τους αγώνες των μαζών. Ιστορικά τα ανθρώπινα όντα έχουν ερωτευτεί μέχρι σήμερα με διάφορους τρόπους. Το θέμα, ωστόσο, είναι να αλλάξουμε αυτόν τον κόσμο. Και η πράξη της αλλαγής του κόσμου πρέπει να περιλαμβάνει την πράξη της αλλαγής των τρόπων με τους οποίους σκεφτόμαστε και ερωτευόμαστε.
– Είστε περήφανος για εμάς και αν ναι, για ποιους λόγους;
Ναι, είμαι περήφανος για εσάς γιατί εξακολουθείτε να αγωνίζεστε, εξακολουθείτε να συμμετέχετε σε κινήματα, εξακολουθείτε να προσπαθείτε να οικοδομήσετε ένα καλύτερο μέλλον.
– Και μια τελευταία ερώτηση και μετά θα σας αφήσω στην ησυχία σας. Πώς πιστεύετε ότι σχετίζεται ο έρωτας με την κοινωνική απελευθέρωση;
Τμήματα της εκμεταλλευόμενης τάξης διαθέτουν προοδευτική συνείδηση και αγωνίζονται για να αλλάξουν τις συνθήκες τους. Είναι προς το προλεταριακό συμφέρον να θεωρηθεί ο έρωτας ως μια συνειδητή και κοινωνική διαδικασία και η αγάπη να είναι μια διαδικασία που διαμορφώνεται από την προοδευτική συνείδηση, η οποία θα συμβάλλει, έστω και σε μικρό βαθμό, σε μεγαλύτερη προλεταριακή αλληλεγγύη και σταδιακά στο τέλος της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθωπο. Αλλά τώρα θα ήθελα να με αφήσετε στην ησυχία μου, να απολαύσω το κόκκινο κρασί μου και να τη σύνταξή μου. Είναι στο χέρι σας τώρα να ολοκληρώσετε το έργο μου!
