Υπάρχουν μέρες που όλα γύρω μας μοιάζουν θολά. Μια παρατήρηση από το αφεντικό, ένα βλέμμα αδιάφορο, μια ατυχία στο δρόμο και ξαφνικά γεμίζουμε από θλίψη, φόβο, άγχος, ζήλια. Αυτά τα μικρά “αγκαθάκια” που φυτεύονται στο μυαλό και δεν λένε να φύγουν. Οι Στωικοί φιλόσοφοι όμως είχαν βρει εδώ και αιώνες ένα μυστικό: δεν χρειάζεται να είμαστε δούλοι αυτών των συναισθημάτων. Μπορούμε να μάθουμε να διώχνουμε ή μάλλον να μη μας κυβερνούν όλες αυτές οι αρνητικές σκέψεις. 

Η βασική αρχή είναι απλή και επαναστατική μαζί: να ξεχωρίζουμε όσα πράγματα ελέγχουμε από όσα δεν ελέγχουμε. Αυτό που είναι ολοκληρωτικά δικό μας είναι μόνο ο νους μας, η σκέψη, η κρίση, η στάση μας απέναντι στα γεγονότα. Όλα τα υπόλοιπα (ο καιρός, η γνώμη των άλλων, το αν θα μας αγαπήσουν ή όχι, αν θα πετύχουμε εμπορικά) είναι σε ένα μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό εκτός της σφαίρας του ελέγχου μας. 

Ο Στωικός τοξότης είναι το ωραιότερο παράδειγμα: φροντίζει να κρατήσει σωστά το τόξο, να τεντώσει το σχοινί, να σημαδέψει με ακρίβεια. Από εκεί και πέρα μόλις αφήσει το βέλος η πορεία του δεν είναι στο χέρι του. Έτσι κι εμείς: κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε σε όσα περνούν από το χέρι μας, αλλά αφήνουμε το αποτέλεσμα να κυλήσει όπως είναι. Αν το κάνουμε αυτό, ηρεμούμε. Αν προσκολληθούμε στο αντίθετο, γεννιέται μόνο αγωνία. 

Είναι άλλο πράγμα να θέλω να είμαι αξιαγάπητος και άλλο να απαιτώ να με αγαπούν όλοι. Άλλο να δουλεύω για να γράψω καλά και άλλο να εξαρτώ την αξία μου από το αν θα γίνω συγγραφέας μπεστ σέλερ. Το πρώτο είναι στο χέρι μας, το δεύτερο όχι. 

Ο Επίκτητος έλεγε ότι η ζωή είναι σαν ένα παιχνίδι με μπάλα. Αν νοιαζόμαστε μόνο να κρατήσουμε την μπάλα, το παιχνίδι παύει να είναι παιχνίδι και γίνεται καβγάς. Το νόημα είναι να παίξουμε καλά, να χαρούμε το παιχνίδι. Να βρούμε χαρά στην ίδια την προσπάθεια, όχι στο αποτέλεσμα. 

Ο Ζήνων, ιδρυτής της Στωικής σχολής μιλούσε για τη “συναίνεση”. Κάθε τι που βλέπουμε ή αισθανόμαστε είναι μια εντύπωση. Για παράδειγμα βλέπουμε ένα φίδι: έχω την αίσθηση, έπειτα το μυαλό μου λέει είναι “επικίνδυνο”. Εκεί έρχεται η συναίνεση: θα συμφωνήσω με αυτή τη σκέψη ή θα τη φιλτράρω; 

Ο Ζήνων το εξηγούσε με τέσσερις κινήσεις του χεριού: ανοιχτή παλάμη = εντύπωση. Δάχτυλα σαν νύχι = συγκατάθεση. Σφιγμένη γροθιά = κατανόηση. Κι όταν το άλλο χέρι σφίγγει τη γροθιά = γνώση. Το κλειδί είναι να μην αφήνουμε την πρώτη εντύπωση να μας κυβερνήσει, αλλά να την περνάμε από το φίλτρο του νου μας. 

Πόσες φορές δεν έχουμε δει μικρά παιδιά να κλαίνε γιατί έφυγε η νταντά και μετά από πέντε λεπτά με ένα κομμάτι κέικ να ξεχνούν τα πάντα; Έτσι είμαστε κι εμείς όταν αφήνουμε τις εντυπώσεις να μας παρασύρουν. Γινόμαστε μεγάλα παιδιά τρέχουμε από ξέσπασμα σε ξέσπασμα. 

Η Στωική τέχνη μας ζητάει να σταθούμε λίγο πιο πίσω, να πάρουμε απόσταση, να αναγνωρίσουμε ότι ο θυμός, ο φόβος, η ζήλια είναι απλώς “εντυπώσεις” που μπορούμε να επιλέξουμε να μην τις δεχτούμε. Δεν χρειάζεται κέικ, ούτε αντικαταθλιπτικά, χρειάζεται καθαρή σκέψη. 

Γιατί φοβόμαστε; Γιατί ελπίζουμε. Γιατί θέλουμε τα πράγματα να γίνουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Μα το μέλλον δεν είναι στο χέρι μας. Όσο προσκολλιόμαστε στην ελπίδα, τόσο γεννιέται ο φόβος. Αν περιμένω το κοινό να χειροκροτήσει την ομιλία μου, θα τρέμω μέχρι να μάθω. Αν όμως εστιάσω στο να προετοιμαστώ καλά η καρδιά μου θα είναι ήρεμη, γιατί ξέρω πως έκανα το καθήκον μου. Το χειροκρότημα είναι δώρο, όχι δικαίωμα. 

Ο Σενέκας το είπε απλά: «Περισσότερα πράγματα μας τρομάζουν παρά μας βλάπτουν και πιο πολύ υποφέρουμε στη σκέψη παρά στην πράξη». 

Στην ουσία οι Στωικοί μας διδάσκουν πώς να είμαστε ελεύθεροι. Να αναγνωρίζουμε τι είναι δικό μας και τι όχι. Να δουλεύουμε με αγάπη για το πρώτο και να αφήνουμε το δεύτερο να ακολουθήσει τον δρόμο του. Η αρνητική σκέψη δεν θα φύγει ποτέ τελείως, καθώς είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά μπορούμε να της στερήσουμε τη δύναμη. 

Τα εργαλεία είναι μπροστά μας: ο διαχωρισμός ελέγχου, η συναίνεση, η απόσταση. Σαν να φτιάχνουμε ένα νοητικό εργαστήριο όπου κάθε συναίσθημα μπαίνει στο μικροσκόπιο πριν εγκατασταθεί στην ψυχή μας. Έτσι μαθαίνουμε να ξεχωρίζουμε το αληθινό από το απατηλό, το χρήσιμο από το περιττό. 

Στο τέλος αυτό που μένει είναι μια αίσθηση γαλήνης. Όχι επειδή η ζωή έγινε πιο εύκολη, αλλά επειδή εμείς μάθαμε να στεκόμαστε αλλιώς απέναντί της. ‘Οπως έλεγε άλλωστε κι ο Επίκτητος, η ευτυχία δεν είναι να περιμένουμε τον κόσμο να αλλάξει, αλλά να αλλάξουμε εμείς τον τρόπο που τον κοιτάμε. 

 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.