Καταγράφεται μια παράξενη, σχεδόν εμμονική ιδέα που διατρέχει τον σύγχρονο κόσμο: πως η ευτυχία είναι κάτι που πρέπει να κατακτήσουμε, να τη βάλουμε στο χέρι, να τη βάλουμε σε πρόγραμμα, να τη χτίσουμε με συστηματικό τρόπο, σαν να είναι ένας μυς που απλώς θέλει περισσότερη γυμναστική. Ζούμε στην εποχή όπου η ευτυχία παρουσιάζεται όχι ως μια κατάσταση της ψυχής, αλλά ως project. Όπως αγοράζεις ημερολόγιο ή καινούργιο κινητό, έτσι υποτίθεται ότι μπορείς να αγοράσεις και λίγη παραπάνω χαρά.
Δεν είναι τυχαίο ότι αν γράψεις τη λέξη happy στο Amazon θα βρεθείς μπροστά σε δεκάδες τίτλους που υπόσχονται το μονοπάτι, τον οδικό χάρτη, τον τρόπο, τη συνταγή. Οι Αμερικανοί μάλιστα έχουν θεσμοθετήσει στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας τους ότι η “αναζήτηση της ευτυχίας” είναι αναφαίρετο δικαίωμα. Μόνο που όσο πιο μανιασμένα την αναζητάς, τόσο πιο πολύ σου ξεφεύγει.
Η κουλτούρα του bucket list είναι η πιο χαρακτηριστική απόδειξη. Φτιάχνουμε λίστες: να δω το Βόρειο Σέλας, να περπατήσω στην Πέτρα, να βουτήξω σε μια θερμή πηγή, να ανταμώσω κάτι “σπουδαίο”. Μικρά και μεγάλα κατορθώματα που μοιάζουν με εμπειρίες ζωής. Μόνο που συχνά παύουν να είναι εμπειρίες και γίνονται στόχοι και ο στόχος όσο κι αν τον αγαπήσεις, δεν έχει θερμοκρασία, δεν έχει παλμό, δεν έχει ψυχή.
Η νευροεπιστήμη μας προσγειώνει απότομα: όσο κι αν μαζεύεις εμπειρίες, όσο κι αν νομίζεις ότι το επόμενο ταξίδι ή η επόμενη επιτυχία θα σε αλλάξει, η εσωτερική σου θερμοκρασία τελικά μένει ίδια. Ο καθένας έχει ένα “σημείο ισορροπίας” μια ψυχική βασική γραμμή στην οποία επιστρέφει. Μπορεί να ανέβεις για λίγο ψηλά, μπορεί να πέσεις χαμηλά, αλλά θα γυρίσεις εκεί.
Η ψυχολόγος Sonja Lyubomirsky το εξηγεί χωρίς περιστροφές: ένα μεγάλο κομμάτι της ευτυχίας μας είναι γενετικό. Κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται πιο ευτυχισμένοι, επειδή ο εγκέφαλός τους λειτουργεί έτσι και για όσους από εμάς δεν σταθμίστηκαν τόσο ευνοϊκά, το κυνήγι της ευτυχίας καταλήγει να είναι μια ατέρμονη άσκηση απογοήτευσης.
Η “ηδονική προσαρμογή”, δηλαδή η ιδέα ότι συνηθίζουμε τα πάντα είναι ίσως η πιο σκληρή αλλά και πιο απελευθερωτική αλήθεια. Πήρες την προαγωγή που περίμενες; Ναι, θα χαμογελάς για λίγο. Αγόρασες το σπίτι που ονειρευόσουν; Θα νιώσεις ένα κύμα ευφορίας. Ερωτεύτηκες; Θα ανέβεις σε μια κορυφή που θα πιστεύεις ότι δε θα κατέβεις ποτέ. Μετά… σταδιακά όλα καταλαγιάζουν, επειδή ο εγκέφαλος δεν μπορεί να μένει σε έξαψη. Δεν το αντέχει. Επιστρέφει στο σημείο ισορροπίας του, όπως ένα ελατήριο που τεντώνεται λίγο παραπάνω αλλά ξαναβρίσκει το σχήμα του.
Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο κυνηγάμε την ευτυχία, τόσο περισσότερο την κάνουμε άπιαστη. Το κυνήγι μας στρέφει σταθερά προς αυτό που δεν έχουμε κι όταν ο νους εστιάζει στην έλλειψη, πώς να γεμίσει;
Οι κοινωνίες που κυνηγούν μανιωδώς την ευτυχία είναι συχνά και οι πιο δυστυχισμένες. Στις ΗΠΑ σχεδόν 30% των ανθρώπων δηλώνουν ότι έχουν περάσει κατάθλιψη κάποια στιγμή, ενώ σε άλλους πολιτισμούς το ποσοστό είναι πολύ χαμηλότερο. Μήπως τελικά η εμμονή στην ευτυχία μας αρρωσταίνει;
Η αλήθεια είναι ότι η ζωή δεν είναι μόνο φως. Έχει λύπη, θυμό, αμηχανία, ανία, φόβο κι αυτά τα συναισθήματα δεν είναι λάθη του συστήματος. Είναι μέρος της ζωής. Ο άνθρωπος που προσπαθεί να είναι διαρκώς χαρούμενος μοιάζει με κάποιον που προσπαθεί να κρατήσει μόνο μια νότα από μια ολόκληρη συμφωνία και στο τέλος, αυτό που καταφέρνει είναι να χάνει και τη νότα και τη μουσική.
Ο μύθος της ευτυχίας καλλιεργεί την ψευδαίσθηση ότι πρέπει να νικάμε τα αρνητικά συναισθήματα. Η ζωή όμως δεν είναι νίκη, είναι συνύπαρξη, ροή, αφηγηματικό βάθος που δε χρειάζεται κορυφές κάθε δεύτερη μέρα για να αξίζει.
