Οι βιαστικές αποφάσεις μοιάζουν συχνά με λύση, μειώνουν την ένταση, κλείνουν εκκρεμότητες, δίνουν την αίσθηση ελέγχου. Για λίγα δευτερόλεπτα όλα δείχνουν τακτοποιημένα, το κόστος τους όμως εμφανίζεται αργότερα και συνήθως είναι μεγαλύτερο από το πρόβλημα που προσπαθούσαν να αποφύγουν. 

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι φτιαγμένος για να σκέφτεται βαθιά κάθε στιγμή. Αναζητά μοτίβο, συντομεύσεις, έτοιμες απαντήσεις. Όταν κάτι μοιάζει γνώριμο, ενεργοποιεί τον αυτόματο πιλότο. Ένα αντικείμενο πέφτει, το πιάνουμε. Κάποιος μας χαμογελά, τον εμπιστευόμαστε. Μια ευκαιρία μοιάζει καλή, βιαζόμαστε να την αρπάξουμε. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι λάθος από μόνες τους, αποτελούν αποτέλεσμα μάθησης. Το πρόβλημα ξεκινά όταν εφαρμόζονται σε λάθος πλαίσιο. 

Η διαίσθηση δεν είναι σοφία, αλλά μνήμη συμπιεσμένη σε συναίσθημα. Κουβαλά εμπειρίες. Όταν το περιβάλλον αλλάζει, η διαίσθηση συχνά μένει πίσω. Συνεχίζει να προτείνει λύσεις που κάποτε λειτούργησαν, ακόμη κι αν σήμερα είναι επικίνδυνες. Εκεί γεννιούνται τα ακριβά λάθη. Οι βιαστικές αποφάσεις έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Γίνονται για να αποφύγουμε κάτι. Από τη δυσφορία της αναμονής, ως την αβεβαιότητα, τον φόβο ότι θα χάσουμε την ευκαιρία και την ευθύνη του να σκεφτούμε. Το μυαλό πιέζεται να κλείσει γρήγορα το θέμα. Η ανακούφιση προηγείται της ορθότητας. 

Στις μικρές αποφάσεις αυτό σπάνια έχει σημασία. Τι θα φάμε, τι θα φορέσουμε, ποια σειρά θα δούμε. Εκεί η ταχύτητα είναι λειτουργική, στις μεγάλες όμως επιλογές η ίδια συνήθεια γίνεται παγίδα. Σχέσεις, χρήματα, καριέρα, υγεία. Εκεί το λάθος δε διορθώνεται εύκολα και το κόστος συσσωρεύεται. Ένα από τα πιο ύπουλα στοιχεία των βιαστικών αποφάσεων είναι ότι συχνά μοιάζουν λογικές εκ των υστέρων. Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να δικαιολογεί σχεδόν τα πάντα. Αν η επιλογή αποδειχθεί κακή, το μυαλό θα χτίσει μια αφήγηση για να αντέξει την αντίφαση. «Δεν γινόταν αλλιώς», «Όλοι το ίδιο θα έκαναν», «Έτσι έπρεπε να γίνει». Η αυτοκριτική υποχωρεί και το μοτίβο επαναλαμβάνεται. 

Το πρόβλημα είναι η ασυμφωνία ανάμεσα στην ταχύτητα και τη γνώση. Όταν κάποιος έχει εμπειρία, οι γρήγορες αποφάσεις μπορεί να είναι εξαιρετικά ακριβείς. Ένας έμπειρος επαγγελματίας βλέπει λεπτομέρειες που άλλοι αγνοούν. Ένας αθλητής αντιδρά πριν προλάβει να σκεφτεί. Εκεί η διαίσθηση έχει εκπαιδευτεί μέσα από χιλιάδες επαναλήψεις. 

Στις περισσότερες πλευρές της ζωής όμως δεν έχουμε τέτοια εκπαίδευση κι όμως συμπεριφερόμαστε σαν να την έχουμε. Παίρνουμε οικονομικές αποφάσεις με ένστικτο, εμπιστευόμαστε ανθρώπους χωρίς στοιχεία. Αντιδρούμε σε κρίσιμες στιγμές σαν να πρόκειται για καθημερινές. Η αυτοπεποίθηση ξεπερνά τη γνώση και το λάθος γίνεται θέμα χρόνου. Η λύση δεν βρίσκεται στην ακινησία, ούτε στην υπερανάλυση. Οφείλουμε να αναγνωρίζουμε πότε μια απόφαση μας τραβά να γίνει γρήγορα. Αυτή η έλξη είναι συχνά προειδοποιητικό σήμα. Σημαίνει ότι κάτι μέσα μας θέλει να τελειώνει.  

Ένας απλός κανόνας βοηθά. Όσο μεγαλύτερες οι συνέπειες, τόσο πιο αργός ο ρυθμός. Αν μια επιλογή μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας, αξίζει μερικές ώρες, μέρες ή εβδομάδες σκέψης. Η αναμονή δεν είναι αδυναμία, αλλά επένδυση. Χρήσιμο είναι και ένα ακόμη φίλτρο. Μπορείτε να εξηγήσετε την απόφασή σας χωρίς να καταφύγετε στο «έτσι ένιωσα»; Αν όχι, πιθανότατα αποφασίζετε με το ένστικτο. Αυτό δεν είναι πάντα κακό. Είναι όμως επικίνδυνο όταν δεν συνοδεύεται από εμπειρία. Εκεί χρειάζεται πληροφορία, απόσταση, δεύτερη γνώμη. 

Οι βιαστικές αποφάσεις έχουν κόστος γιατί μεταφέρουν το βάρος στο μέλλον. Κλείνουν κάτι τώρα για να το πληρώσουμε αργότερα. Η σκέψη λειτουργεί αντίστροφα, μεταφέρει λίγη δυσκολία στο παρόν για να μειώσει τη ζημιά μετά. Αυτή η ανταλλαγή είναι ο πυρήνας της ωριμότητας. Η καλή απόφαση δεν είναι πάντα η έξυπνη. Είναι συχνά η λιγότερο παρορμητική. Αυτή που αντέχει στον χρόνο και δε χρειάζεται πολλές δικαιολογίες. Οι βιαστικές αποφάσεις μας γλιτώνουν από τη σκέψη. Οι σωστές μας αναγκάζουν να τη διασχίσουμε και να κερδίσουμε μία μάχη πρώτα απ΄όλα με τον ίδιο μας τον εαυτό. 

*με στοιχεία από το Psychology Today 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.