Μια βόλτα στον αχανή λαβύρινθο των social media δεν χρειάζεται πυξίδα, αρκεί να αφήσεις τον αντίχειρά σου να σε οδηγήσει∙ και είναι σχεδόν βέβαιο πως θα σκοντάψεις πάνω σε έναν καταιγισμό από memes: εκείνα τα μικρά, πολύχρωμα παράθυρα ελαφρότητας που παριστάνουν πως αστειεύονται, ενώ στην πραγματικότητα θέλουν να λένε μεγάλες αλήθειες (αν και όχι πάντα). Αυτές οι ψηφιακές φάρσες, σπαρακτικές στιγμές καθημερινού υπαρξιακού θεάτρου. Αστείες λεζάντες που συνοδεύουν βίντεο με τίτλους όπως «Προσπαθώ να δείχνω ενήλικας αλλά στην πραγματικότητα αυτοσχεδιάζω», πέρα από κωμικά εποχιακά σκιτσάκια είναι μορφές άμυνας. Μνημεία (μικρής διάρκειας) απέναντι στην κόπωση, τη μοναξιά, την αγωνία του να προσποιείσαι ότι “τα ‘χεις όλα υπό έλεγχο”. Τα memes, μες στην αφέλειά τους, διαμορφώνουν ένα άτυπο σύστημα συλλογικής ενσυναίσθησης, μια underground γλώσσα που λέει: «σε βλέπω, σε νιώθω, κι εγώ έτσι είμαι».
Ίσως τελικά, το γέλιο που προκαλούν να μην είναι τίποτα λιγότερο από μια μορφή φιλοσοφικής επιβίωσης. Γιατί αν ήταν να πάρουμε στ’ αλήθεια κάθε πτυχή της ζωής τοις μετρητοίς, θα χρειαζόμασταν κάτι παραπάνω από ένα γερό νευρικό σύστημα και καλή ασφάλιση υγείας. Θα χρειαζόμασταν θαύματα. Ή τουλάχιστον, καλύτερα, και πιο ακριβά αντικαταθλιπτικά. Κι έτσι, γελώντας, συνεχίζουμε. Όχι επειδή τα πράγματα είναι αστεία, αλλά γιατί ξέρουμε κατά βάθος πόσο τραγικά είναι όλα, και τι καλύτερο από το να τ’ αντέξεις με ένα meme στην άκρη των χειλιών σου.
Πώς τα memes κατέληξαν να γίνονται μέρος της σύγχρονης λαϊκής παράδοσης;
Ο Richard Dawkins ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη “meme” το 1976. Τότε, δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να φανταστεί ότι η ιδέα του θα μεταδιδόταν από άτομο σε άτομο, καταλήγοντας σε εικόνες με καρτούν που αποτυπώνουν τους κρυφούς φόβους του καθενός. Και όμως, έχουμε φτάσει στην εποχή που μια περιστρεφόμενη γάτα στους ρυθμούς της techno μπορεί να πει πιο πολλά από ένα ποίημα.
Όταν ο Covid-19 μας χτύπησε την πόρτα, αντί να ανοίξουμε κάποιο βιβλίο, ξεκινήσαμε να δημιουργούμε ολοένα και περισσότερα memes για τα οδυνηρά Zoom calls. Και όταν τα πράγματα στο πολιτικό προσκήνιο ξεκίνησαν να παίρνουν την κάτω βόλτα, τα memes ήταν πάλι εκεί για να μας παρηγορήσουν.
Αυτός ο νέος τρόπος επικοινωνίας έχει τόσο μεγάλο αντίκτυπο στις μέρες μας γιατί εκφράζει αυτό που ο κριτικός λογοτεχνίας Sianne Ngai ονομάζει «άσχημα συναισθήματα». Ο όρος αυτός μιλά για όλα που νιώθουμε ότι μας πνίγουν, όπως ο θυμός, το άγχος, η παράνοια, που γεννιόνται σε μια κοινωνία που βρίσκεται στην πραγματική εξαθλίωση. Όταν δεν μπορείς να αλλάξεις κάτι, το κάνεις meme. Όταν αυτοί που σε κυβερνούν είναι τόσο ακατάλληλοι για να τους εμπιστευτείς τη ζωή σου, τους κάνεις meme.
Όταν ο πόνος γίνεται πηγή γέλιου
Δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσεις ότι το περιεχόμενο με την μεγαλύτερη αλληλεπίδραση στα social media είναι αυτά που στον πυρήνα τους μιλούν για πόνο, φόβο και ανασφάλεια. Δεν είναι απαραίτητο να είναι κάτι εξαιρετικά τραγικό, αλλά να ανταποκρίνεται σε αυτή την καθημερινή ταλαιπωρία που βιώνουμε όλοι μας: επισφαλείς εργασίες, άγχος για το αύριο και εξουθένωση από το dating. Και ναι, όλο αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Έρευνες έδειξαν ότι όσοι έβλεπαν memes με θέμα την πανδημία είχαν καλύτερη συναισθηματική διαχείριση και ενίσχυαν τους μηχανισμούς αντιμετώπισης. Δεν έδιωχναν απλώς τις σκέψεις από το υπάρχον πρόβλημα, αλλά βοηθούσαν στη διαχείρισή του.
Αν το πάρουμε από την οπτική της βιολογίας, όλο αυτό βγάζει νόημα. Το γέλιο απελευθερώνει ενδορφίνες και μειώνει την κορτιζόλη. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Τα memes, πέρα από το γεγονός ότι προκαλούν γέλιο, δημιουργούν και το αίσθημα της κοινότητας. Όταν πέφτεις πάνω σε ένα meme που περιγράφει ακριβώς αυτό που νιώθεις με 200.000 likes, ξέρεις ότι δεν είσαι ο μόνος που έχει αυτή την οπτική.
Αυτή τη στιγμή το “dark humor” είναι η no.1 τάση στα social media και μιλά ανοιχτά για την κατάθλιψη, το άγχος, τις υπαρξιακές ανησυχίες, θεματικές που πιθανότατα προκαλούν σοκ στους μεγαλύτερους. Παρόλα αυτά, όπως και οτιδήποτε άλλο σε αυτή τη ζωή, αυτό το νόμισμα έχει δύο όψεις. Όταν η θλίψη και η στεναχώρια γίνονται μέσο ψυχαγωγίας κινδυνεύουμε να παραμείνουμε σε μια «άνετη στασιμότητα». Οτιδήποτε άσχημο συμβαίνει, υπάρχει και ένα meme για να το λύσει. Είναι, όμως, τα shares, τα likes και τα comments η πραγματική λύση στα προβλήματα που μας απασχολούν;
Ακροβατώντας στα όρια της πλήρους απάθειας
Κι ενώ όλοι φοράμε τη μάσκα της «συλλογικής ενσυναίσθησης» και χαμογελάμε κάτω από τα pixels, υπάρχει κι εκείνη η σκιώδης πλευρά του meme-σύμπαντος, όπου το χιούμορ δεν γιατρεύει, απλώς αναισθητοποιεί. Εκεί όπου η απάθεια παρουσιάζεται σαν ειρωνική σοφία, και ο ανθρώπινος πόνος γίνεται ένα ακόμη «cringe» clip με synthwave υπόκρουση και caption του τύπου “POV: World War III just dropped”.
Δεν πέρασαν ούτε λίγες μέρες από τότε που το feed μου στο TikTok είχε μετατραπεί σε καλειδοσκόπιο ειρωνικών ξεσπασμάτων για το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου. Ναι, γελάσαμε. Ναι, κάναμε share. Αλλά ποιος έμεινε να πενθήσει ή να φωνάξει; Κανείς. Γιατί ο πραγματικός θυμός έγινε format. Και αντί να ξεσπάσουμε στον δρόμο, ξεσπάσαμε στα σχόλια. Αντί να διεκδικήσουμε ζωή, επιλέξαμε engagement.
Δεν πρόκειται απλώς για ατομική επιλογή, αλλά για πολιτισμική εξομολόγηση: μια γενιά που δεν βρίσκει γλώσσα για την αγωνία της, την κάνει meme. Κι έτσι, όσο πιο σοβαρό το θέμα, τόσο πιο γελοιοποιημένο το περιτύλιγμα. Μέχρι να ξεχάσουμε τι περιείχε. Μέχρι να ξεχάσουμε ότι κάποτε υπήρχε περιεχόμενο.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Μια βόλτα στον αχανή λαβύρινθο των social media δεν χρειάζεται πυξίδα, αρκεί να αφήσεις τον αντίχειρά σου να σε οδηγήσει∙ και είναι σχεδόν βέβαιο πως θα σκοντάψεις πάνω σε έναν καταιγισμό από memes: εκείνα τα μικρά, πολύχρωμα παράθυρα ελαφρότητας που παριστάνουν πως αστειεύονται, ενώ στην πραγματικότητα θέλουν να λένε μεγάλες αλήθειες (αν και όχι πάντα). Αυτές οι ψηφιακές φάρσες, σπαρακτικές στιγμές καθημερινού υπαρξιακού θεάτρου. Αστείες λεζάντες που συνοδεύουν βίντεο με τίτλους όπως «Προσπαθώ να δείχνω ενήλικας αλλά στην πραγματικότητα αυτοσχεδιάζω», πέρα από κωμικά εποχιακά σκιτσάκια είναι μορφές άμυνας. Μνημεία (μικρής διάρκειας) απέναντι στην κόπωση, τη μοναξιά, την αγωνία του να προσποιείσαι ότι “τα ‘χεις όλα υπό έλεγχο”. Τα memes, μες στην αφέλειά τους, διαμορφώνουν ένα άτυπο σύστημα συλλογικής ενσυναίσθησης, μια underground γλώσσα που λέει: «σε βλέπω, σε νιώθω, κι εγώ έτσι είμαι».
Ίσως τελικά, το γέλιο που προκαλούν να μην είναι τίποτα λιγότερο από μια μορφή φιλοσοφικής επιβίωσης. Γιατί αν ήταν να πάρουμε στ’ αλήθεια κάθε πτυχή της ζωής τοις μετρητοίς, θα χρειαζόμασταν κάτι παραπάνω από ένα γερό νευρικό σύστημα και καλή ασφάλιση υγείας. Θα χρειαζόμασταν θαύματα. Ή τουλάχιστον, καλύτερα, και πιο ακριβά αντικαταθλιπτικά. Κι έτσι, γελώντας, συνεχίζουμε. Όχι επειδή τα πράγματα είναι αστεία, αλλά γιατί ξέρουμε κατά βάθος πόσο τραγικά είναι όλα, και τι καλύτερο από το να τ’ αντέξεις με ένα meme στην άκρη των χειλιών σου.
Πώς τα memes κατέληξαν να γίνονται μέρος της σύγχρονης λαϊκής παράδοσης;
Ο Richard Dawkins ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη “meme” το 1976. Τότε, δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να φανταστεί ότι η ιδέα του θα μεταδιδόταν από άτομο σε άτομο, καταλήγοντας σε εικόνες με καρτούν που αποτυπώνουν τους κρυφούς φόβους του καθενός. Και όμως, έχουμε φτάσει στην εποχή που μια περιστρεφόμενη γάτα στους ρυθμούς της techno μπορεί να πει πιο πολλά από ένα ποίημα.
Όταν ο Covid-19 μας χτύπησε την πόρτα, αντί να ανοίξουμε κάποιο βιβλίο, ξεκινήσαμε να δημιουργούμε ολοένα και περισσότερα memes για τα οδυνηρά Zoom calls. Και όταν τα πράγματα στο πολιτικό προσκήνιο ξεκίνησαν να παίρνουν την κάτω βόλτα, τα memes ήταν πάλι εκεί για να μας παρηγορήσουν.
Αυτός ο νέος τρόπος επικοινωνίας έχει τόσο μεγάλο αντίκτυπο στις μέρες μας γιατί εκφράζει αυτό που ο κριτικός λογοτεχνίας Sianne Ngai ονομάζει «άσχημα συναισθήματα». Ο όρος αυτός μιλά για όλα που νιώθουμε ότι μας πνίγουν, όπως ο θυμός, το άγχος, η παράνοια, που γεννιόνται σε μια κοινωνία που βρίσκεται στην πραγματική εξαθλίωση. Όταν δεν μπορείς να αλλάξεις κάτι, το κάνεις meme. Όταν αυτοί που σε κυβερνούν είναι τόσο ακατάλληλοι για να τους εμπιστευτείς τη ζωή σου, τους κάνεις meme.
Όταν ο πόνος γίνεται πηγή γέλιου
Δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσεις ότι το περιεχόμενο με την μεγαλύτερη αλληλεπίδραση στα social media είναι αυτά που στον πυρήνα τους μιλούν για πόνο, φόβο και ανασφάλεια. Δεν είναι απαραίτητο να είναι κάτι εξαιρετικά τραγικό, αλλά να ανταποκρίνεται σε αυτή την καθημερινή ταλαιπωρία που βιώνουμε όλοι μας: επισφαλείς εργασίες, άγχος για το αύριο και εξουθένωση από το dating. Και ναι, όλο αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Έρευνες έδειξαν ότι όσοι έβλεπαν memes με θέμα την πανδημία είχαν καλύτερη συναισθηματική διαχείριση και ενίσχυαν τους μηχανισμούς αντιμετώπισης. Δεν έδιωχναν απλώς τις σκέψεις από το υπάρχον πρόβλημα, αλλά βοηθούσαν στη διαχείρισή του.
Αν το πάρουμε από την οπτική της βιολογίας, όλο αυτό βγάζει νόημα. Το γέλιο απελευθερώνει ενδορφίνες και μειώνει την κορτιζόλη. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Τα memes, πέρα από το γεγονός ότι προκαλούν γέλιο, δημιουργούν και το αίσθημα της κοινότητας. Όταν πέφτεις πάνω σε ένα meme που περιγράφει ακριβώς αυτό που νιώθεις με 200.000 likes, ξέρεις ότι δεν είσαι ο μόνος που έχει αυτή την οπτική.
Αυτή τη στιγμή το “dark humor” είναι η no.1 τάση στα social media και μιλά ανοιχτά για την κατάθλιψη, το άγχος, τις υπαρξιακές ανησυχίες, θεματικές που πιθανότατα προκαλούν σοκ στους μεγαλύτερους. Παρόλα αυτά, όπως και οτιδήποτε άλλο σε αυτή τη ζωή, αυτό το νόμισμα έχει δύο όψεις. Όταν η θλίψη και η στεναχώρια γίνονται μέσο ψυχαγωγίας κινδυνεύουμε να παραμείνουμε σε μια «άνετη στασιμότητα». Οτιδήποτε άσχημο συμβαίνει, υπάρχει και ένα meme για να το λύσει. Είναι, όμως, τα shares, τα likes και τα comments η πραγματική λύση στα προβλήματα που μας απασχολούν;
Ακροβατώντας στα όρια της πλήρους απάθειας
Κι ενώ όλοι φοράμε τη μάσκα της «συλλογικής ενσυναίσθησης» και χαμογελάμε κάτω από τα pixels, υπάρχει κι εκείνη η σκιώδης πλευρά του meme-σύμπαντος, όπου το χιούμορ δεν γιατρεύει, απλώς αναισθητοποιεί. Εκεί όπου η απάθεια παρουσιάζεται σαν ειρωνική σοφία, και ο ανθρώπινος πόνος γίνεται ένα ακόμη «cringe» clip με synthwave υπόκρουση και caption του τύπου “POV: World War III just dropped”.
Δεν πέρασαν ούτε λίγες μέρες από τότε που το feed μου στο TikTok είχε μετατραπεί σε καλειδοσκόπιο ειρωνικών ξεσπασμάτων για το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου. Ναι, γελάσαμε. Ναι, κάναμε share. Αλλά ποιος έμεινε να πενθήσει ή να φωνάξει; Κανείς. Γιατί ο πραγματικός θυμός έγινε format. Και αντί να ξεσπάσουμε στον δρόμο, ξεσπάσαμε στα σχόλια. Αντί να διεκδικήσουμε ζωή, επιλέξαμε engagement.
Δεν πρόκειται απλώς για ατομική επιλογή, αλλά για πολιτισμική εξομολόγηση: μια γενιά που δεν βρίσκει γλώσσα για την αγωνία της, την κάνει meme. Κι έτσι, όσο πιο σοβαρό το θέμα, τόσο πιο γελοιοποιημένο το περιτύλιγμα. Μέχρι να ξεχάσουμε τι περιείχε. Μέχρι να ξεχάσουμε ότι κάποτε υπήρχε περιεχόμενο.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
