Ζούμε σε μια εποχή όπου η ψυχραιμία έχει γίνει το νέο πρότυπο ευφυΐας. Μας μαθαίνουν από νωρίς να “μην τα παίρνουμε προσωπικά”, να “μη θυμώνουμε”. Οι άνθρωποι που αισθάνονται βαθιά, που αντιδρούν, που λυγίζουν, συχνά αντιμετωπίζονται ως αδύναμοι, “ευαίσθητοι” κι όμως τίποτα δεν είναι πιο παρεξηγημένο από το συναίσθημα. Δεν είναι πρόβλημα που πρέπει να διορθωθεί. Είναι ένα σήμα που πρέπει να ερμηνευτεί. Ένα μήνυμα του ίδιου του οργανισμού που λέει: «Κάτι μέσα σου χρειάζεται προσοχή». 

Τα συναισθήματα είναι η πρώτη γλώσσα της ανθρώπινης ύπαρξης. Πολύ πριν μάθουμε να μιλάμε, ξέραμε να φοβόμαστε, να αγαπάμε, να θυμώνουμε. Η βιολογία τα προίκισε με ρόλο: να μας προστατεύουν, να μας καθοδηγούν, να μας κρατούν σε εγρήγορση απέναντι στον κόσμο. Ο φόβος μάς κρατά ζωντανούς, ο θυμός υπερασπίζεται τα όριά μας, η θλίψη μας βοηθά να αποδεχτούμε την απώλεια, η αγάπη μας συνδέει. Δεν υπάρχουν “καλά” και “κακά” συναισθήματα υπάρχουν μόνο σήματα, άλλοτε καθαρά κι άλλοτε παραμορφωμένα που ζητούν να τα ακούσουμε. 

Η σύγχρονη κουλτούρα όμως, μας εκπαιδεύει να τα αγνοούμε. Να βάζουμε φίλτρα και στα συναισθήματά μας, όπως στις φωτογραφίες μας. Να δείχνουμε “εντάξει”, ενώ μέσα μας μαίνεται ένας θόρυβος που ζητά ακρόαση. Ζούμε μέσα σε μια ψευδαίσθηση ελέγχου, όπου η ψυχή πρέπει να λειτουργεί με την πειθαρχία μιας μηχανής: σταθερά, αποδοτικά, χωρίς διακυμάνσεις. Το συναίσθημα είναι ακριβώς αυτό που μας θυμίζει ότι είμαστε άνθρωποι, όχι αλγόριθμοι. 

Το σώμα είναι το πρώτο που μιλά. Ένα σφιγμένο στομάχι, ένα βάρος στο στήθος, μια ταχυπαλμία όλα είναι μικρά μηνύματα που προηγούνται της λογικής. Η βιολογία στέλνει συναγερμό, το συναίσθημα τον μεταφράζει και η σκέψη προσπαθεί να καταλάβει τι σημαίνει. Αυτός ο διάλογος ανάμεσα στο σώμα και τον νου είναι η ίδια η ουσία της συναισθηματικής νοημοσύνης. Δεν πρόκειται για το να μην νιώθεις, αλλά για το να καταλαβαίνεις τι νιώθεις και γιατί. 

Αν μπορούσαμε να δούμε τα συναισθήματά μας σαν ένα GPS (ένα εσωτερικό σύστημα πλοήγησης) θα ανακαλύπταμε πόσο σοφά είναι. Ο θυμός για παράδειγμα, δεν είναι εκρηκτικότητα, είναι ένα σήμα ότι κάποιο όριο παραβιάστηκε, ότι κάτι βαθιά μέσα μας δεν έγινε σεβαστό. Ο φόβος δεν είναι ντροπή, είναι ένας φύλακας που μας λέει να είμαστε σε εγρήγορση. Η θλίψη είναι το πιο ανθρώπινο από όλα, αλλά μια υπενθύμιση ότι κάτι αξιόλογο χάθηκε και πως για να προχωρήσουμε πρέπει πρώτα να αποχαιρετήσουμε. 

Η ντροπή, όσο οδυνηρή κι αν είναι είναι ο φύλακας της συμμετοχής. Εμφανίζεται όταν απειλείται η αίσθηση της αξίας ή του ανήκειν. Αν την ακούσουμε χωρίς να την πιστέψουμε μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη αυτογνωσίας. Η ενοχή πάλι είναι η πυξίδα της ακεραιότητας: μας υπενθυμίζει πότε ξεφύγαμε από τις αξίες μας και μας καλεί να επανορθώσουμε. Ακόμη και η ζήλια, τόσο παρεξηγημένη δεν είναι παρά ο φόβος της απώλειας μεταμφιεσμένος σε επιθυμία. 

Το πρόβλημα δεν είναι τα συναισθήματα, αλλά η βιασύνη μας να τα εξαλείψουμε πριν τα ακούσουμε. Ζούμε μέσα σε έναν πολιτισμό που επιβραβεύει την άμεση απόκριση και την ψευδή ψυχραιμία. Μας μαθαίνει να αντιδρούμε με emoji, να επιλέγουμε την άνεση αντί της ειλικρίνειας. Όμως τα συναισθήματα δεν ζητούν λύση, ζητούν χώρο. Δε χρειάζονται καταστολή, χρειάζονται προσοχή. Όπως η πυξίδα δείχνει τον Βορρά, έτσι και τα συναισθήματα δείχνουν προς την κατεύθυνση της αυθεντικότητας αρκεί να τα εμπιστευτούμε. 

Όταν νιώθουμε θυμό, το σώμα μας λέει πως κάτι βαθύ δεν έγινε σεβαστό. Όταν νιώθουμε φόβο κάτι απειλεί την ασφάλειά μας ή την ταυτότητά μας. Όταν νιώθουμε θλίψη, το ψυχικό μας τοπίο αλλάζει και ζητά χρόνο προσαρμογής. Όταν νιώθουμε ντροπή, χρειαζόμαστε αποδοχή και ανήκειν. Αντί να τα καταπίνουμε μπορούμε να τα ακούσουμε, να τα ονομάσουμε, να τα μετατρέψουμε σε πυξίδα. 

Το ζητούμενο δεν είναι να “σκέφτεσαι θετικά”, αλλά να νιώθεις αληθινά. Να παρατηρείς χωρίς κρίση. Να αναγνωρίζεις το μήνυμα πίσω από την ταραχή. Το συναίσθημα είναι δεδομένο, όχι εντολή. Δεν χρειάζεται να το υπακούσεις, μόνο να το κατανοήσεις. 

Η ωριμότητα δεν μετριέται με το πόσο λίγα νιώθεις, αλλά με το πόσο σοφά ακούς αυτά που νιώθεις. Ο άνθρωπος που ξέρει να συνομιλεί με τα συναισθήματά του δεν είναι ασταθής. Ξέρει ότι ο θυμός του μπορεί να γίνει καθαρό όριο. Ότι ο φόβος του μπορεί να γίνει θάρρος. Ότι η θλίψη του μπορεί να γίνει συμπόνια. 

Ίσως γι’ αυτό η νέα ψυχολογία μιλά για τη συναισθηματική επίγνωση ως δεξιότητα επιβίωσης. Σε έναν κόσμο που μας βομβαρδίζει με πληροφορίες, το εσωτερικό μας GPS, το συναίσθημα είναι ο μόνος τρόπος να μη χαθούμε. Δεν είναι πάντα ακριβές, όπως κάθε σήμα μπορεί να έχει παράσιτα. Αλλά ακόμη κι έτσι, είναι η μόνη μας πυξίδα που προέρχεται από μέσα. 

Η αληθινή δύναμη δεν είναι να μένεις ψυχρός, αλλά να αντέχεις να νιώθεις. Να αφήνεις τον εαυτό σου να περάσει μέσα από το κύμα και να επιστρέφει με επίγνωση. Να χρησιμοποιείς το συναίσθημα όχι ως παγίδα, αλλά ως δρόμο. Να το βλέπεις όχι ως αδυναμία, αλλά ως δεδομένο ένα μήνυμα από το πιο βαθύ σου κέντρο. 

Τα συναισθήματα είναι ο πιο ειλικρινής τρόπος που η ψυχή μας επικοινωνεί μαζί μας. Όταν τα ακούμε γινόμαστε λιγότερο αντιδραστικοί και περισσότερο ανθρώπινοι. Όταν τα αγνοούμε ο κόσμος μας γίνεται πιο μηχανικός, πιο σιωπηλός, πιο ξένος. Το ζητούμενο, λοιπόν δεν είναι να απαλλαγούμε από τα συναισθήματα, αλλά να μάθουμε τη γλώσσα τους. Να τα διαβάζουμε σαν σήματα που φωτίζουν τον δρόμο προς την αλήθεια μας. Γιατί μόνο όταν τα ακούσουμε πραγματικά, χωρίς φόβο μπορούμε να πούμε ότι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ποιοι είμαστε. 

*Με στοιχεία από το Psychology Review 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.