Η ερώτηση επανέρχεται όλο και συχνότερα, συνήθως όταν η επικαιρότητα πυκνώνει, όταν οι ειδήσεις μοιάζουν βαριές, όταν το μέλλον χάνει το σχήμα του. Οι ιστορικές “αναλογίες” εμφανίζονται πάντα σε περιόδους ανασφάλειας. Ο άνθρωπος ψάχνει σημεία αναφοράς για να καταλάβει που βρίσκεται. 

Η δεκαετία του 1930 έμεινε στην ιστορία ως εποχή πολλαπλής κατάρρευσης. Οικονομική κρίση, κοινωνική φτωχοποίηση, πολιτική ριζοσπαστικοποίηση, άνοδος αυταρχικών καθεστώτων. Η Μεγάλη Ύφεση δεν γκρέμισε μόνο αγορές, διέλυσε βεβαιότητες. Άνθρωποι που πίστευαν ότι το σύστημα λειτουργεί, ξύπνησαν σε έναν κόσμο χωρίς δουλειά, χωρίς ασφάλεια, χωρίς προοπτική. Από αυτό το κενό γεννήθηκαν φόβος, θυμός και η ανάγκη για απλές απαντήσεις. 

Κάτι αντίστοιχο διακρίνεται και σήμερα. Η οικονομική ανασφάλεια δεν προέκυψε από ένα μεμονωμένο κραχ, αλλά από μια αλληλουχία κρίσεων. Χρηματοπιστωτική κατάρρευση, πανδημία, ενεργειακή κρίση, πληθωρισμός, γεωπολιτική αστάθεια. Δεν “περάσαμε μια δύσκολη φάση”, αλλά ζούμε σε μόνιμη αστάθεια. Το έδαφος μοιάζει διαρκώς ρευστό και καραδοκεί ο κίνδυνος ενός γενικευμένου πολέμου. 

Στη δεκαετία του 1930 πολλοί στράφηκαν σε ισχυρές φιγούρες που υποσχέθηκαν τάξη και αποκατάσταση. Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται και σήμερα. Η άνοδος αυταρχικών πολιτικών, η αποδυνάμωση θεσμών, η περιφρόνηση προς τη δημοσιογραφία και την επιστήμη δεν είναι τυχαία φαινόμενα. Ανθίζουν όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι δεν ελέγχουν τη ζωή τους. Η δημοκρατία απαιτεί χρόνο, εμπιστοσύνη και υπομονή, ο φόβος ζητά άμεσες λύσεις επιφανειακά πειστικές. 

Υπάρχει όμως και μια κρίσιμη διαφορά. Στη δεκαετία του 1930 η πληροφορία κινούνται αργά. Σήμερα κρίσεις από κάθε γωνιά του πλανήτη φτάνουν στην οθόνη μας σε πραγματικό χρόνο. Ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να ξεχωρίσει τι είναι απειλή και τι είναι θόρυβος. Το αποτέλεσμα είναι ένα διάχυτο άγχος, χωρίς σαφή στόχο. 

Στον Μεσοπόλεμο η κοινωνική οργή διοχετεύτηκε σε μαζικά κινήματα. Σήμερα συχνά διοχετεύεται σε ψηφιακές εκρήξεις χωρίς πραγματικό αντίκτυπο. Ο θυμός υπάρχει, αλλά διασπάται, δεν οργανώνεται πάντα. Εκτονώνεται σε σχόλια, σε στιγμιαίες καταγγελίες, σε εφήμερες καμπάνιες. Αυτό δίνει την ψευδαίσθηση συμμετοχής χωρίς απαραίτητα να οδηγεί σε αλλαγή. Η απογοήτευση παραμένει και οι πολίτες αθόρυβα παραιτούνται. 

Ένα ακόμη κοινό στοιχείο είναι η κρίση εμπιστοσύνης. Στη δεκαετία του 1930 κατέρρευσαν τράπεζες, κυβερνήσεις, διεθνείς συμφωνίες. Τώρα, το 2025 καταρρέει η εμπιστοσύνη στην πρόοδο ως γραμμική πορεία. Η ιδέα ότι κάθε γενιά θα ζει καλύτερα από την προηγούμενη δε θεωρείται πια δεδομένη. Για πολλούς νέους μοιάζει ανέφικτη. Αυτό το αίσθημα στασιμότητας είναι εξαιρετικά επικίνδυνο κοινωνικά. 

Παρά τις ομοιότητες η εξίσωση δεν είναι απόλυτη. Ο κόσμος του 2025 δεν είναι ο κόσμος του 1930. Υπάρχουν θεσμοί, διεθνή δίκτυα, κοινωνικές αντιστάσεις που τότε δεν υπήρχαν. Υπάρχει ιστορική μνήμη, υπάρχει γνώση για το πού μπορεί να οδηγήσει η αποδοχή του μίσους και της αυταρχικότητας. Αυτό δεν εγγυάται τίποτα, αλλά αλλάζει τις πιθανότητες. Το μεγαλύτερο ρίσκο δεν είναι η επανάληψη της ιστορίας με τον ίδιο τρόπο. Είναι η επανάληψή της με διαφορετική μορφή. Εν προκειμένω με κανονικοποίηση του κυνισμού. Με παραίτηση, με τη σκέψη ότι “όλοι ίδιοι είναι» και «τίποτα δεν αλλάζει”. Αυτή η στάση διαβρώνει τις κοινωνίες πιο αθόρυβα από κάθε κραχ. 

Η δεκαετία του 1930 μας δείχνει τι συμβαίνει όταν ο φόβος γίνεται πολιτική δύναμη και η απελπισία συλλογική ταυτότητα. Η σημερινή δεκαετία μοιάζει να δοκιμάζει τα ίδια αντανακλαστικά και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια το μέλλον. Η διαφορά θα κριθεί στο αν η ανασφάλεια θα μετατραπεί σε αναζήτηση νοήματος ή σε ανάγκη για αποδιοπομπαίους τράγους. 

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται πιστά. Επαναφέρει όμως ερωτήματα. Πόση ανισότητα αντέχει μια κοινωνία; Πόση ανασφάλεια μπορεί να διαχειριστεί ένας άνθρωπος χωρίς να στραφεί σε απλοϊκές απαντήσεις; Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι θεωρητικά. Απαντώνται καθημερινά με μικρές επιλογές. Εκεί κρίνεται αν μια δεκαετία θα μείνει στη μνήμη ως προειδοποίηση ή ως προοίμιο. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.