Τα τελευταία χρόνια, έννοιες που έχουν να κάνουν με την ευεξία, όπως το wellness, ο διαλογισμός και η αυτοφροντίδα, έχουν μπει για τα καλά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, έχοντας αναδειχθεί σε αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης κουλτούρας, με την έμφαση στην ψυχική και σωματική υγεία να γίνεται όλο και πιο ορατή. Παράλληλα, η τέχνη του διαλογισμού, που προέρχεται από τις βουδιστικές παραδόσεις, έχει γίνει δημοφιλές ως μια πρακτική που προωθεί την συνειδητή ύπαρξη και ηρεμία. Ωστόσο, καθώς αυτές οι πρακτικές γίνονται ολοένα και πιο διαδεδομένες, αναδύονται ανησυχίες τόσο για την εμπορευματοποίηση τους, όσο  και για την συσχέτισή τους με συνωμοσιολογικές τάσεις.

Το Φαινόμενο του “conspirituality”

Ο όρος “conspirituality” συνδυάζει τις λέξεις “conspiracy” (συνωμοσία) και “spirituality” (πνευματικότητα). Αυτός ο νεολογισμός περιγράφει την τάση όπου πνευματικές αναζητήσεις συνδέονται με θεωρίες συνωμοσίας, δημιουργώντας ένα κράμα μη έγκυρων πεποιθήσεων και πρακτικών. Η συνωμοσιολογία έχει βρει πρόσφορο έδαφος στην κοινότητα της ευεξίας, όπου η δυσπιστία προς τις παραδοσιακές ιατρικές και επιστημονικές αρχές συνδυάζεται με την αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων ζωής.

Το 2011, η Charlotte Ward και ο David Voas επινόησαν τον όρο “conspirituality” σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε στο Journal of Contemporary Religion. Η Ward την όρισε ως «ένα ταχέως αναπτυσσόμενο διαδικτυακό κίνημα που εκφράζει μια ιδεολογία που τροφοδοτείται από την πολιτική απογοήτευση και τη διάδοση των εναλλακτικών κοσμοθεωριών». Περιγράφει την επίμονη διασταύρωση δύο κόσμων: του κόσμου της γιόγκα και των juice cleanses με εκείνον της σκέψης της Νέας Εποχής και των διαδικτυακών θεωριών για μυστηριώδεις ομάδες, που ελέγχουν κρυφά το σύμπαν. Είναι ένας «χώρος» όπου μπορεί να δείτε τυπικά έναν vegan influencer να παρακαλεί τους ακολούθους του να κάνουν νηστεία με νερό αντί να εμβολιαστούν, ή μια δασκάλα διαλογισμού να υπενθυμίζει στους πελάτες της τους κινδύνους του 5G, ή να διαβάσετε ένα σχόλιο στο Instagram που εξηγεί ότι τα εμβόλια κρύβουν μηχανισμούς εντοπισμού.

Ενώ η ταύτιση της φαινομενικά αριστερής ευεξίας και των ακροδεξιών θεωριών συνωμοσίας μπορεί αρχικά να ακούγεται περίεργη, ωστόσο, οι ομοιότητες στην κουλτούρα, στον τρόπο σκέψης -η αμφισβήτηση της εξουσίας, των εναλλακτικών φαρμάκων, η δυσπιστία απέναντι στους θεσμούς- είναι σαφείς. Κάτι όμως συμβαίνει, και μάλιστα επιταχύνθηκε από την πανδημία – η πρώτη μετατρέπεται σε ένα mainstream άνοιγμα εισόδου στη δεύτερη. Ένα σημείο εισόδου που μπορεί να βρεθεί παντού, από ένα αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο, μέχρι τον διάδρομο με προϊόντα προσωπικής υγιεινής στον Σκλαβενίτη. Μέρος αυτού που καθιστά  έναν influencer πετυχημένο, είναι η ικανότητα να αναγκάζει τους followers του να τον εμπιστεύονται, και το κάνουν αυτό με το να κοινοποιούν τις ζωές τους, τα σπίτια τους, τις δίαιτες τους, τις ανησυχίες τους. Έχει γίνει σαφές, τόσο από τα προϊόντα που αγοράζουν όσο και από τις επιλογές που κάνουν, ότι πολλοί άνθρωποι εμπιστεύονται τους influencers τους περισσότερο από τον ίδιο τους τον γιατρό.

Η εμπορευματοποίηση της ευεξίας και του mindfulness

Η εμπορευματοποίηση είναι μια άλλη σκοτεινή πλευρά της ευεξίας που εγείρει μια εύλογη δυσπιστία. Η ευεξία έχει μετατραπεί σε μια κερδοφόρα βιομηχανία, με την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών που υποτίθεται ότι προάγουν την υγεία και την ευημερία να ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δολάρια. Οι καταναλωτές συχνά βομβαρδίζονται με μηνύματα που τους ενθαρρύνουν να αγοράσουν προϊόντα για να βελτιώσουν τη ζωή τους, από συμπληρώματα διατροφής και προϊόντα ομορφιάς έως μαθήματα γιόγκα και διαλογισμού που στοιχίζουν μια περιουσία.

Η έννοια του “McMindfulness” που επινόησε ο ψυχοθεραπευτής Miles Neale, χρησιμοποιήθηκε για να κατακρίνει το mindfulness στην τρέχουσα εποχή: ένα “fast food mindfulness” που εργαλειοποιείται από τις εταιρείες, τα σχολεία, τις φυλακές, τον στρατό, τα κράτη και τις κυβερνήσεις σαν πανάκεια για το άγχος που βιώνουν οι άνθρωποι σε δυσμενείς συνθήκες οικονομικής ανασφάλειας. Σήμερα, το mindfulness -μια πρακτική που αρχικά είχε σχεδιαστεί για να προάγει την ενσυνείδητη παρουσία και την εσωτερική γαλήνη-  συχνά προωθείται ως εργαλείο για την αύξηση της παραγωγικότητας και την αντιμετώπιση του άγχους στον χώρο εργασίας, αποσυνδεόμενο από τις πνευματικές του ρίζες. Οι εταιρείες εκμεταλλεύονται το mindfulness ως μέσο για τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, παρουσιάζοντάς το ως ένα γρήγορο «φάρμακο» για την αντιμετώπιση της εργασιακής πίεσης.

Οι κίνδυνοι της σκοτεινής πλευράς της ευεξίας

Η σκοτεινή πλευρά της ευεξίας και το conspirituality μπορούν να επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η διάδοση ψευδών πληροφοριών και θεωριών συνωμοσίας μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στη δημόσια υγεία και την επιστήμη. Οι άνθρωποι που αποφεύγουν τις παραδοσιακές ιατρικές θεραπείες υπέρ μη επιστημονικών εναλλακτικών λύσεων μπορεί να βάλουν σε κίνδυνο τόσο την υγεία τους, όσο και των άλλων.

Η εμπορευματοποίηση της ευεξίας ενθαρρύνει επίσης τον ατομικισμό, παρουσιάζοντας την υγεία και την ευημερία ως ατομική ευθύνη και αγνοώντας τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική και σωματική υγεία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια κουλτούρα «ατομικής ευθύνης», όπου ο κάθε άνθρωπος θεωρείται υπαίτιος για τα δικά του προβλήματα υγείας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι δομικές ανισότητες όπως το δημόσιο σύστημα υγείας και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Επαναπροσδιορίζοντας την έννοια της πραγματικής ευεξίας

Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε την έννοια της ευεξίας και να αναζητήσουμε μια πιο αυθεντική προσέγγιση. Η πραγματική ευεξία δεν περιορίζεται στην κατανάλωση προϊόντων ή υπηρεσιών, αλλά απαιτεί μια βαθύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των αιτιών που προκαλούν δυσφορία και ασθένεια.

Η αυθεντική ευεξία πρέπει να περιλαμβάνει την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και την ενίσχυση της κοινωνικής ευαισθητοποίησης. Είναι σημαντικό να προωθούμε πρακτικές που ενσωματώνουν την προσωπική ανάπτυξη με τη συλλογική δράση και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό σημαίνει να αναγνωρίζουμε και να μιλάμε για τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές αιτίες της κακής υγείας που προέρχονται είτε από το χαμηλό βιοτικό επίπεδο μιας χώρας, είτε από την απουσία πρόληψης και πρόνοιας, αντί να επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά σε ατομικές λύσεις.

Η ευεξία ως μέσο κοινωνικής αλλαγής

Η ευεξία μπορεί και πρέπει να γίνει ένα εργαλείο κοινωνικής αλλαγής, προάγοντας την αλληλεγγύη, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και τη δίκαιη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Οι κοινότητες διαλογισμού και ευεξίας μπορούν να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, προσφέροντας υποστήριξη και πόρους για όσους τους έχουν ανάγκη, και προωθώντας την κατανόηση και την αποδοχή της διαφορετικότητας.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η αληθινή ευεξία δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μια συλλογική προσέγγιση που αναγνωρίζει και αντιμετωπίζει τις αδικίες και τις ανισότητες της κοινωνίας μας. Αυτό απαιτεί μια συνεχή δέσμευση για την διαπαιδαγώγηση, την ευαισθητοποίηση και τη δράση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.

Προς μια ολιστική προσέγγιση

Η σκοτεινή πλευρά της ευεξίας αποκαλύπτει τις προκλήσεις που προκύπτουν από την εμπορευματοποίηση και την σύγκλιση της πνευματικότητας με συνωμοσιολογικές τάσεις. Για να προχωρήσουμε προς μια πιο αυθεντική και ουσιαστική προσέγγιση, είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε τις αξίες και τις πρακτικές που προωθούνται στον χώρο της ευεξίας.

Σε καμία περίπτωση η ευεξία δεν πρέπει να αποτελεί ένα προνόμιο για λίγους, αλλά ένας στόχος που μπορεί να επιτευχθεί από όλους, ανεξάρτητα από κοινωνικές ή οικονομικές συνθήκες. Αυτό απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει την προσωπική ανάπτυξη με τη συλλογική ευθύνη και τη δράση για την κοινωνική δικαιοσύνη. Μόνο έτσι μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι η αναζήτηση της ευεξίας θα είναι πραγματικά ευεργετική για όλους και θα συμβάλλει στη δημιουργία μιας πιο δίκαιης και υγιούς κοινωνίας.

Ο κόσμος αδυνατεί να συνειδητοποιήσει ότι η ευεξία και η πνευματικότητα αποτελούν τελικά μια βιομηχανία. Υπάρχουν σημαντικό να παραμένουμε κριτικοί απέναντι σε όλα αυτά που μας πουλάνε  για «υπερβατικά» και ως το «μονοπάτι για μια καλύτερη ζωή». Χρειαζόμαστε φωνές μέσα στις κοινότητες του διαλογισμού και της ευεξίας. Ανθρώπους που να αντιλαμβάνονται  τις αξίες και τα κίνητρα των ανθρώπων που έχουν ασπαστεί την ευεξία και τις συνωμοσίες. Ποτέ δεν είναι πιο σημαντικό, για τους influencers της ευεξίας να χρησιμοποιούν σωστά την επιρροή τους.

 

Διαβάστε επίσης: Η τραγική αισιοδοξία είναι το αντίδοτο για την τοξική θετικότητα