Κάποιοι μπορεί να μην το πιστεύουμε ή να μη θέλουμε να το παραδεχτούμε αλλά η τεχνολογία καθορίζει τον τρόπο που ζούμε, σκεφτόμαστε και βιώνουμε την πραγματικότητα, σε πολύ μεγάλο βαθμό, η ποίηση σύμφωνα με τον Martin Heidegger, προσφέρει μια σιωπηλή αλλά βαθιά αντίσταση. Η πράξη της ανάγνωσης ποιημάτων μπορεί να ανοίξει έναν «χώρο» ηρεμίας, όπου μπορούμε να επανασυνδεθούμε με τον εαυτό μας, τους άλλους και έτσι να ανακτήσουμε την ικανότητα να ζούμε αυθεντικά, πέρα από την επιταγή του stand-by και του online.

Σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο Heidegger, η σύγχρονη τεχνολογία δεν είναι απλώς ένας σωρός εργαλείων που χρησιμοποιούμε, είναι μια ολοκληρωτική προβολή του κόσμου κλεισμένη σε ένα καθορισμένο πλαίσιο. Σε αυτό το πλαίσιο, τα πάντα από τα ποτάμια και τα δάση μέχρι τους ανθρώπους και τα ζώα, μετασχηματίζονται σε «αποθέματα» έτοιμα να αξιοποιηθούν, να μεταποιηθούν, να αποδοθούν σε χρησιμότητα. Αυτή η τεχνολογική θεώρηση του κόσμου επιφέρει μια «μετατόπιση της ύπαρξης» και τα όντα χάνουν την ατομική τους παρουσία και μοναδικότητα, αντικαθιστώνται από λειτουργίες, προϊόντα και υποδομές προς εκμετάλλευση.

Το πρόβλημα δε βρίσκεται μόνο στην τεχνολογία αυτή καθαυτή, αλλά στην κατάργηση του τρόπου με τον οποίο βλέπουμε, βιώνουμε και σχετιζόμαστε με τον κόσμο. Η κοινή αντίληψη ότι η τεχνολογία είναι ουδέτερο εργαλείο είναι, σύμφωνα με Heidegger, βαθιά παραπλανητική και με αυτόν τον τρόπο επεκτείνεται αδιαμφισβήτητα η ίδια λογική του Gestell που λέει ότι εμείς δεν είμαστε πλέον οι χρήστες, αλλά τα χρησιμοποιούμενα στοιχεία.

Ποίηση ως το καταφύγιο του κόσμου

Η απάντηση του Heidegger σε αυτήν την κρίση είναι εν μέρει η ποίηση και με τον όρο «ποίηση», ο φιλόσοφος δεν εννοεί απλώς τα ποιητικά έργα ως μορφή τέχνης, αλλά μια ριζική, γλωσσική και υπαρξιακή λειτουργία που φέρνει στο φως την αλήθεια του «Είναι». Κατά την άποψή του, η ποίηση «αποκαλύπτει» την πραγματικότητα και δεν την μεταχειρίζεται ως πρώτη ύλη, αλλά την αφήνει να «φωτιστεί» και να εμφανιστεί ως αυτό που είναι. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, επανακτούμε την ικανότητα να υπάρχουμε στον κόσμο, δηλαδή να ζούμε με επίγνωση, με σεβασμό στην ύπαρξη τη δική μας και των άλλων, όχι ως χρήστες ενός αποθέματος αλλά ως έμβια όντα με ρίζες και προοπτική και λογική.

Ένα ποίημα, με την απλότητά του και την αφαίρεσή του από την παρατεταμένη παρουσία του τεχνολογικού περιβάλλοντος με ειδοποιήσεις, διαφημίσεις και άπειρες εικόνες, προσφέρει ένα ανάχωμα. Η ποίηση καταφέρνει και γίνεται ένα «ξέφωτο» μέσα στη ψηφιακή ζούγκλα που ζούμε.

Από την απόσταξη της γλώσσας στην ηθική επανεκκίνηση

Η ποίηση, σύμφωνα με τον Heidegger και τους μεταγενέστερους μελετητές του, δεν είναι απλώς μια διακοσμητική πολυτέλεια ή ένα πολυτελές προνόμιο είναι βασική για την ύπαρξη. Μέσα από την ποίηση μπορούμε να «κατοικήσουμε» στον κόσμο και να βιώσουμε τη ζωή μας με έναν τρόπο που αρνείται την τεχνολογική «πλαισίωση». Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγνωση και η γραφή ποιημάτων αποκτούν μία ηθική διάσταση και εγείρουν την ικανότητά μας να βλέπουμε τους άλλους ως όντα, όχι ως «ανθρώπινους πόρους προς εκμετάλλευση». Πρέπει να φροντίζουμε το περιβάλλον, όχι ως πρώτη ύλη, αλλά ως χώμα που μας γεννά, ως ύπαρξη που έχει αξία από μόνη της και η ποίηση γίνεται έτσι μια μορφή «κατοικίας» που μας προστατεύει. Η θεμελιώδης ανθρώπινη δυνατότητα να είμαστε παρόντες, να δώσουμε σημασία, να ακούσουμε, να βιώσουμε, να στοχαστούμε προκύπτουν κάτω από την στέγη που μας παρέχει απλόχερα η γραφή και η ανάγνωση της ποίησης.

Στην εποχή μας, όπου πλατφόρμες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεδομένα και αλγόριθμοι διαμορφώνουν όχι μόνο τις συνήθειες μας αλλά και το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο, το πλαίσιο μέσα στο οποίο υπάρχουμε έχει γίνει σχεδόν καθολικό. Ο φόβος του ότι «θα μας χρησιμοποιήσει» η τεχνολογία και η συνεχώς αναπτυσσόμενη τεχνητή νοημοσύνη, δεν είναι υπερβολή, είναι ήδη πραγματικότητα. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, η ποίηση όπως και κάθε μορφή γνήσιας έκφρασης προς το είναι δεν είναι πολυτέλεια, είναι επιτακτική ανάγκη. Είναι ένας τρόπος αντίστασης, αλλά και επανεκκίνησης, ένα κάλεσμα να ξαναδούμε τον κόσμο, όχι ως σύνολο πόρων, αλλά ως τόπο ζωής και ως οντολογικό ξέφωτο μέσα στην καταχνιά του τεχνολογικού δάσους. Ίσως, αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να ξαναμάθουμε το φως που η ποίηση μπορεί να φέρει, σιωπηλά, αργά, αλλά σταθερά και ενώ θα φωτίζει τα μυαλά μας, να θυμηθούμε ξανά τι έχει σημασία και τι είναι πραγματικά σημαντικό στη ζωή.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.