Ζούμε σε μια εποχή που το μόνο που ιδρώνει είναι το κινητό μας από την υπερθέρμανση. Εμείς; Αράζουμε. Με ένα swipe κατεβάζουμε φαγητό στην πόρτα μας, με ένα prompt ξεφορτωνόμαστε την αγωνία της λευκής σελίδας, με ένα click αφήνουμε το GPS να μας κουμαντάρει πιο πιστά κι από την ίδια μας τη μάνα. Ο άνθρωπος του 21ου αιώνα είναι ο πιο βολεμένος δυστυχισμένος που γέννησε ποτέ η ιστορία.
Κάποτε ο Νίτσε μιλούσε για το μεγαλείο του πόνου και τη χαρά που αναδύεται μέσα από τον αγώνα. Σήμερα, αν τον άκουγε κανείς, θα του απαντούσε με ένα αυτοματοποιημένο «OK, boomer». Γιατί, ποιος θέλει πόνο όταν υπάρχει η άνεση; Μόνο που η άνεση, όπως αποδεικνύεται, είναι το πιο ύπουλο δηλητήριο: γλυκιά σαν ζάχαρη και τοξική σαν διάβρωση.
Η τεχνητή νοημοσύνη ήρθε σαν το κερασάκι σε αυτήν την τούρτα ευκολίας. Μας υπόσχεται ότι δεν θα χρειαστεί ποτέ ξανά να σπαταλήσουμε ενέργεια. Θέλεις ποίημα; Σου γράφει. Θέλεις ζωγραφιά; Σου ζωγραφίζει. Θέλεις φίλο; Σου φτιάχνει κι αυτό. Θέλεις ψυχολόγο; Εύκολο. Ο Καμύ είχε τον Σίσυφο να σπρώχνει τον βράχο για να νιώσει την απελπισία και την ελευθερία του. Εμείς έχουμε ρομποτάκια να σπρώχνουν τον βράχο για λογαριασμό μας και, παρ’ όλα αυτά, αισθανόμαστε πιο άδειοι από ποτέ.
Το παράδοξο εδώ είναι σχεδόν γελοίο: όσο περισσότερα αποκτούμε, τόσο λιγότερο νιώθουμε. Όσο πιο εύκολο γίνεται το παιχνίδι, τόσο πιο αδιάφορη μοιάζει η όποια νίκη. Η ζωή μας καταντάει σαν βιντεοπαιχνίδι με cheats: όλα unlocked σε “godmode”, όλα διαθέσιμα, και εμείς να χασμουριόμαστε.
Κι όμως, μέσα μας ξέρουμε πως η χαρά βρίσκεται στο αντίθετο: στην αναποδιά, στο λάθος, στο πέσιμο. Στο να γράφεις ένα κείμενο που δεν σου βγαίνει και το αφήνεις στην άκρη, στο να δοκιμάζεις μια συνταγή (ναι, ακόμα και από αυτές τις εύκολες του ίντερνετ) και να καίγεται, στο να χάνεσαι στους δρόμους γιατί το GPS αποφάσισε να κάνει τον έξυπνο. Αυτές οι μικρές δυσκολίες είναι που μας θυμίζουν ότι είμαστε ζωντανοί, όχι οι απεριόριστες «λύσεις» της Silicon Valley.
Η άνεση μας έμαθε να ζούμε χωρίς κόπο, αλλά η δυστυχία (και το κενό) μας το υπενθυμίζει κάθε μέρα. Και ίσως, τελικά, το πιο επαναστατικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε σήμερα δεν είναι να ζητάμε από την AI να μας λύσει τα πάντα, αλλά να επιλέγουμε συνειδητά το δύσκολο μονοπάτι. Γιατί μόνο εκεί, μέσα στη δυσκολία, υπάρχει χώρος για αληθινή ελευθερία.
Η παγίδα της ντοπαμίνης στην οποία όλοι βαδίζουμε
Η εποχή της αφθονίας μας διδάσκει κάτι σκληρό: το να αποκτάς όλα όσα θέλεις δεν οδηγεί στην ευτυχία, οδηγεί σε κενό. Η επιστήμη έχει ήδη ξεγυμνώσει το αστείο. Η ντοπαμίνη (αυτή η χημική ουσία που θεωρείται συνώνυμο της ευχαρίστησης) δεν σχετίζεται με την ικανοποίηση. Είναι το «ψάχνω», όχι το «βρήκα». Είναι η αναμονή, όχι το βραβείο.
Ο μηχανισμός είναι απλός, σχεδόν μηχανικός:
• Εμφανίζεται η επιθυμία, τότε η ντοπαμίνη εκτοξεύεται.
• Έρχεται η κατάκτηση, τότε για μια στιγμή, νιώθεις ευφορία.
• Ακολουθεί το crash, με επίπεδα χαμηλότερα απ’ ό,τι πριν.
• Το αποτέλεσμα; Ανάγκη για κάτι μεγαλύτερο, καλύτερο, πιο έντονο.
• Επανάληψη: Κάθε νέος κύκλος απαιτεί περισσότερη διέγερση για την ίδια αίσθηση.
Κάποτε λίγα likes στα κοινωνικά δίκτυα προκαλούσαν έξαψη, σήμερα, ακόμη και εκατοντάδες μοιάζουν ασήμαντα. Το κατώφλι ανεβαίνει συνεχώς, η ευχαρίστηση υποχωρεί. Η τεχνητή νοημοσύνη έρχεται να εντείνει αυτόν τον φαύλο κύκλο. Προσφέρει λύσεις πριν ακόμη γεννηθεί η ανάγκη. Γράφει, σχεδιάζει, προτείνει, ικανοποιεί. Μα όσο πιο άμεσα προσφέρεται η ικανοποίηση, τόσο πιο ανυπόφορη γίνεται η απουσία της αληθινής προσπάθειας. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε πειραματόζωο που πιέζει το κουμπί της ντοπαμίνης ακατάπαυστα, εγκλωβισμένος σε έναν μηχανισμό ατέρμονης αναζήτησης.
Η κρίση της άνεσης που κρύβεται μπροστά στα μάτια μας
Η Ιαπωνία (συχνά στο μυαλό μας ως μια προεπισκόπηση του μέλλοντός μας) δείχνει ήδη τις ρωγμές. Οι γεννήσεις μειώνονται δραματικά, οι οικογενειακές δομές διαλύονται, και ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο διογκώνεται: οι hikikomori, εκείνοι δηλαδή που απλώς παύουν να βγαίνουν από το σπίτι τους. Αυτοί οι άνθρωποι διαθέτουν ό,τι υπόσχεται η τεχνολογική ουτοπία: απεριόριστο διαδίκτυο, παράδοση φαγητού στην πόρτα, ψυχαγωγία κατ’ απαίτηση. Ολόκληρος ο κόσμος, συρρικνωμένος σε μια οθόνη, χωρίς καμία αντίσταση, χωρίς καμία καθυστέρηση.
Κι όμως, οι στατιστικές αποκαλύπτουν το αθέατο τίμημα: οι hikikomori είναι έξι φορές πιο πιθανό να εμφανίσουν διαταραχές διάθεσης σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Η απόλυτη άνεση φέρνει την απόλυτη ακινησία — και μαζί της, τη βύθιση στη δυστυχία. Αυτό είναι το κρυφό κόστος της ζωής χωρίς τριβές: όσο πιο εύκολα ικανοποιούνται οι επιθυμίες, τόσο πιο ανυπόφορη γίνεται η ύπαρξη. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ εξαλείφουμε κάθε δυσκολία από το περιβάλλον μας, κατασκευάζουμε μια δυσκολία μέσα μας, μια αβάσταχτη εσωτερική ανεπάρκεια.
Η τεχνητή νοημοσύνη, με την υπόσχεση της απεριόριστης ευκολίας, κινδυνεύει να μας οδηγήσει στο ίδιο σημείο: σε κοινωνίες γεμάτες ανθρώπους που έχουν τα πάντα, εκτός από λόγο να ζουν.
Το σταυροδρόμι της Τεχνητής Νοημοσύνης
Στεκόμαστε σ’ ένα οριακό σημείο. Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να εξαλείψει κάθε ίχνος ανθρώπινης προσπάθειας. Σύντομα ίσως να μπορούμε να ζούμε χωρίς να δουλεύουμε, χωρίς να δημιουργούμε, χωρίς να αγωνιζόμαστε, χωρίς να μεγαλώνουμε. Μα η εμπειρία των hikikomori μάς δείχνει πού οδηγεί αυτή η πορεία: στην απόλυτη άνεση, που κρύβει μέσα της την απόλυτη κενότητα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε την τεχνολογική πρόοδο. Σημαίνει όμως ότι χρειάζεται πρόθεση, επιλογή, σχεδόν μια νέα ηθική του κόπου. Χρειάζεται να αποφασίσουμε ποια πράγματα θα παραμείνουν δύσκολα, όχι γιατί δεν γίνεται να γίνουν εύκολα, αλλά γιατί το νόημα τους βρίσκεται ακριβώς στην προσπάθεια. Οπότε, ίσως αφήσουμε την AI να ρυθμίζει τα ραντεβού μας και να ξεσκαρτάρει τα emails μας, αλλά να κρατήσουμε για εμάς το μαγείρεμα του φαγητού μας. Ίσως τη χρησιμοποιούμε για έρευνα, αλλά να επιμένουμε να γράφουμε μόνοι μας τις σκέψεις μας. Ίσως αυτοματοποιούμε τη μεταφορά και τη διανομή, αλλά να διαφυλάξουμε τις ανθρώπινες προκλήσεις που σμιλεύουν χαρακτήρα και νόημα.
Γιατί η δυσκολία δεν είναι ελάττωμα της ζωής, είναι το οξυγόνο της. Κι αν η άνεση είναι η υπόσχεση του μέλλοντος, τότε ίσως η δυσκολία να είναι η τελευταία μας πράξη αντίστασης.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Ζούμε σε μια εποχή που το μόνο που ιδρώνει είναι το κινητό μας από την υπερθέρμανση. Εμείς; Αράζουμε. Με ένα swipe κατεβάζουμε φαγητό στην πόρτα μας, με ένα prompt ξεφορτωνόμαστε την αγωνία της λευκής σελίδας, με ένα click αφήνουμε το GPS να μας κουμαντάρει πιο πιστά κι από την ίδια μας τη μάνα. Ο άνθρωπος του 21ου αιώνα είναι ο πιο βολεμένος δυστυχισμένος που γέννησε ποτέ η ιστορία.
Κάποτε ο Νίτσε μιλούσε για το μεγαλείο του πόνου και τη χαρά που αναδύεται μέσα από τον αγώνα. Σήμερα, αν τον άκουγε κανείς, θα του απαντούσε με ένα αυτοματοποιημένο «OK, boomer». Γιατί, ποιος θέλει πόνο όταν υπάρχει η άνεση; Μόνο που η άνεση, όπως αποδεικνύεται, είναι το πιο ύπουλο δηλητήριο: γλυκιά σαν ζάχαρη και τοξική σαν διάβρωση.
Η τεχνητή νοημοσύνη ήρθε σαν το κερασάκι σε αυτήν την τούρτα ευκολίας. Μας υπόσχεται ότι δεν θα χρειαστεί ποτέ ξανά να σπαταλήσουμε ενέργεια. Θέλεις ποίημα; Σου γράφει. Θέλεις ζωγραφιά; Σου ζωγραφίζει. Θέλεις φίλο; Σου φτιάχνει κι αυτό. Θέλεις ψυχολόγο; Εύκολο. Ο Καμύ είχε τον Σίσυφο να σπρώχνει τον βράχο για να νιώσει την απελπισία και την ελευθερία του. Εμείς έχουμε ρομποτάκια να σπρώχνουν τον βράχο για λογαριασμό μας και, παρ’ όλα αυτά, αισθανόμαστε πιο άδειοι από ποτέ.
Το παράδοξο εδώ είναι σχεδόν γελοίο: όσο περισσότερα αποκτούμε, τόσο λιγότερο νιώθουμε. Όσο πιο εύκολο γίνεται το παιχνίδι, τόσο πιο αδιάφορη μοιάζει η όποια νίκη. Η ζωή μας καταντάει σαν βιντεοπαιχνίδι με cheats: όλα unlocked σε “godmode”, όλα διαθέσιμα, και εμείς να χασμουριόμαστε.
Κι όμως, μέσα μας ξέρουμε πως η χαρά βρίσκεται στο αντίθετο: στην αναποδιά, στο λάθος, στο πέσιμο. Στο να γράφεις ένα κείμενο που δεν σου βγαίνει και το αφήνεις στην άκρη, στο να δοκιμάζεις μια συνταγή (ναι, ακόμα και από αυτές τις εύκολες του ίντερνετ) και να καίγεται, στο να χάνεσαι στους δρόμους γιατί το GPS αποφάσισε να κάνει τον έξυπνο. Αυτές οι μικρές δυσκολίες είναι που μας θυμίζουν ότι είμαστε ζωντανοί, όχι οι απεριόριστες «λύσεις» της Silicon Valley.
Η άνεση μας έμαθε να ζούμε χωρίς κόπο, αλλά η δυστυχία (και το κενό) μας το υπενθυμίζει κάθε μέρα. Και ίσως, τελικά, το πιο επαναστατικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε σήμερα δεν είναι να ζητάμε από την AI να μας λύσει τα πάντα, αλλά να επιλέγουμε συνειδητά το δύσκολο μονοπάτι. Γιατί μόνο εκεί, μέσα στη δυσκολία, υπάρχει χώρος για αληθινή ελευθερία.
Η παγίδα της ντοπαμίνης στην οποία όλοι βαδίζουμε
Η εποχή της αφθονίας μας διδάσκει κάτι σκληρό: το να αποκτάς όλα όσα θέλεις δεν οδηγεί στην ευτυχία, οδηγεί σε κενό. Η επιστήμη έχει ήδη ξεγυμνώσει το αστείο. Η ντοπαμίνη (αυτή η χημική ουσία που θεωρείται συνώνυμο της ευχαρίστησης) δεν σχετίζεται με την ικανοποίηση. Είναι το «ψάχνω», όχι το «βρήκα». Είναι η αναμονή, όχι το βραβείο.
Ο μηχανισμός είναι απλός, σχεδόν μηχανικός:
• Εμφανίζεται η επιθυμία, τότε η ντοπαμίνη εκτοξεύεται.
• Έρχεται η κατάκτηση, τότε για μια στιγμή, νιώθεις ευφορία.
• Ακολουθεί το crash, με επίπεδα χαμηλότερα απ’ ό,τι πριν.
• Το αποτέλεσμα; Ανάγκη για κάτι μεγαλύτερο, καλύτερο, πιο έντονο.
• Επανάληψη: Κάθε νέος κύκλος απαιτεί περισσότερη διέγερση για την ίδια αίσθηση.
Κάποτε λίγα likes στα κοινωνικά δίκτυα προκαλούσαν έξαψη, σήμερα, ακόμη και εκατοντάδες μοιάζουν ασήμαντα. Το κατώφλι ανεβαίνει συνεχώς, η ευχαρίστηση υποχωρεί. Η τεχνητή νοημοσύνη έρχεται να εντείνει αυτόν τον φαύλο κύκλο. Προσφέρει λύσεις πριν ακόμη γεννηθεί η ανάγκη. Γράφει, σχεδιάζει, προτείνει, ικανοποιεί. Μα όσο πιο άμεσα προσφέρεται η ικανοποίηση, τόσο πιο ανυπόφορη γίνεται η απουσία της αληθινής προσπάθειας. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε πειραματόζωο που πιέζει το κουμπί της ντοπαμίνης ακατάπαυστα, εγκλωβισμένος σε έναν μηχανισμό ατέρμονης αναζήτησης.
Η κρίση της άνεσης που κρύβεται μπροστά στα μάτια μας
Η Ιαπωνία (συχνά στο μυαλό μας ως μια προεπισκόπηση του μέλλοντός μας) δείχνει ήδη τις ρωγμές. Οι γεννήσεις μειώνονται δραματικά, οι οικογενειακές δομές διαλύονται, και ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο διογκώνεται: οι hikikomori, εκείνοι δηλαδή που απλώς παύουν να βγαίνουν από το σπίτι τους. Αυτοί οι άνθρωποι διαθέτουν ό,τι υπόσχεται η τεχνολογική ουτοπία: απεριόριστο διαδίκτυο, παράδοση φαγητού στην πόρτα, ψυχαγωγία κατ’ απαίτηση. Ολόκληρος ο κόσμος, συρρικνωμένος σε μια οθόνη, χωρίς καμία αντίσταση, χωρίς καμία καθυστέρηση.
Κι όμως, οι στατιστικές αποκαλύπτουν το αθέατο τίμημα: οι hikikomori είναι έξι φορές πιο πιθανό να εμφανίσουν διαταραχές διάθεσης σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Η απόλυτη άνεση φέρνει την απόλυτη ακινησία — και μαζί της, τη βύθιση στη δυστυχία. Αυτό είναι το κρυφό κόστος της ζωής χωρίς τριβές: όσο πιο εύκολα ικανοποιούνται οι επιθυμίες, τόσο πιο ανυπόφορη γίνεται η ύπαρξη. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ εξαλείφουμε κάθε δυσκολία από το περιβάλλον μας, κατασκευάζουμε μια δυσκολία μέσα μας, μια αβάσταχτη εσωτερική ανεπάρκεια.
Η τεχνητή νοημοσύνη, με την υπόσχεση της απεριόριστης ευκολίας, κινδυνεύει να μας οδηγήσει στο ίδιο σημείο: σε κοινωνίες γεμάτες ανθρώπους που έχουν τα πάντα, εκτός από λόγο να ζουν.
Το σταυροδρόμι της Τεχνητής Νοημοσύνης
Στεκόμαστε σ’ ένα οριακό σημείο. Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να εξαλείψει κάθε ίχνος ανθρώπινης προσπάθειας. Σύντομα ίσως να μπορούμε να ζούμε χωρίς να δουλεύουμε, χωρίς να δημιουργούμε, χωρίς να αγωνιζόμαστε, χωρίς να μεγαλώνουμε. Μα η εμπειρία των hikikomori μάς δείχνει πού οδηγεί αυτή η πορεία: στην απόλυτη άνεση, που κρύβει μέσα της την απόλυτη κενότητα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε την τεχνολογική πρόοδο. Σημαίνει όμως ότι χρειάζεται πρόθεση, επιλογή, σχεδόν μια νέα ηθική του κόπου. Χρειάζεται να αποφασίσουμε ποια πράγματα θα παραμείνουν δύσκολα, όχι γιατί δεν γίνεται να γίνουν εύκολα, αλλά γιατί το νόημα τους βρίσκεται ακριβώς στην προσπάθεια. Οπότε, ίσως αφήσουμε την AI να ρυθμίζει τα ραντεβού μας και να ξεσκαρτάρει τα emails μας, αλλά να κρατήσουμε για εμάς το μαγείρεμα του φαγητού μας. Ίσως τη χρησιμοποιούμε για έρευνα, αλλά να επιμένουμε να γράφουμε μόνοι μας τις σκέψεις μας. Ίσως αυτοματοποιούμε τη μεταφορά και τη διανομή, αλλά να διαφυλάξουμε τις ανθρώπινες προκλήσεις που σμιλεύουν χαρακτήρα και νόημα.
Γιατί η δυσκολία δεν είναι ελάττωμα της ζωής, είναι το οξυγόνο της. Κι αν η άνεση είναι η υπόσχεση του μέλλοντος, τότε ίσως η δυσκολία να είναι η τελευταία μας πράξη αντίστασης.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
