Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε το αν είναι σωστο να εργάζεστε όσο οι όχι και τόσο αποδοτικοί ή γρήγοροι όσο εσείς συναδελφοί σας – για τον ίδιο ακριβώς μισθό.
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, εξετάζουμε δύο τιτάνες της πολιτικής φιλοσοφίας: Τον Καρλ Μαρξ και τον Τζον Ρόουλς
Ας πάρουμε το παράδειγμα του Παύλου. Ο Παύλος είναι εξαιρετικός στη δουλειά του. Ολοκληρώνει τη δουλειά του στον το μισό χρόνο από τους συναδέλφους του. Θα πρέπει λοιπόν να παραμένει στο γραφείο τις ίδιες ώρες με τους υπόλοιπους;
Ο Παύλος εργάζεται σε μια αρκετά μεγάλη εταιρεία δημοσίων σχέσεων. Είναι εξαιρετικός στη δουλειά του. Κι όταν λέμε εξαιρετικός, το εννοούμε πρακτικά, όχι αφηρημένα. Του παίρνει 30 λεπτά να κάνει πράγματα που οι συνάδελφοί του χρειάζονται μισή μέρα για να φέρουν εις πέρας. Στο μυαλό του, είναι αναποτελεσματικοί ή όχι και τόσο καλοί στη δουλειά τους. Συχνά ο Παύλος δυσανασχετεί και γκρινιάζει στη γυναίκα του που πρέπει να εργάζεται μέχρι τις 6 το απόγευμα όταν όλοι οι άλλοι φλυαρούν και χαζολογούν.
Θα έπρεπε λοιπόν να δυσανασχετεί που εργάζεται τις ίδιες ώρες με τους αναποτελεσματικούς συναδέλφους του;
Για να βοηθήσουμε τον Παύλο και για τον κάθε Παύλο εκεί έξω που αισθάνεται αδικημένος, θα ανατρέξουμε στον Μαρξ και τις ιδέες του σοσιαλισμού.
Στο επίκεντρο του διλήμματος του Παύλου βρίσκεται ένα αρκετά βασικό, αλλά εξαιρετικά σημαντικό ερώτημα: Για ποιο λόγο πληρώνεστε από τους εργοδότες σας; Σας πληρώνουν για να παράξετε ένα προϊόν ή για κάποιες συγκεκριμένες εργατοώρες; Είναι ένα ερώτημα που αφορά τον μισθό και την εργασία. Και είτε τον συμπαθείτε είτε τον απεχθάνεστε, ο Κάρολος Μαρξ είχε να πει πολλά και για τα δύο. Έτσι, για την υπεράσπιση του Παύλου θα φέρουμε λίγο από το Das Kapital στη συζήτηση. Αλλά για να κάνουμε και τον δικηγόρο του διαβόλου, θα βασιστούμε σε έναν άλλο τιτάνα της πολιτικής φιλοσοφίας που εντάσσεται στη σχολή του κοινωνικού φιλελευθερισμού: τον Τζον Ρόουλς. Στο θεμελιώδες έργο του «Θεωρία της Δικαιοσύνης», επιχειρηματολογεί υπέρ μιας πολιτικής φιλοσοφίας που βασίζεται στην ισότητα και τα ατομικά δικαιώματα.Ο Ρόουλς θα μας προσφέρει μια εναλλακτική λύση, ενδεχομένως λιγότερο… ελκυστική για τον Παύλο.
Καρλ Μαρξ: Πούλα την εργατική σου δύναμη σε καλή τιμή
(Σύμφωνα με τον Μαρξ, ο εργάτης πουλά στον κεφαλαιοκράτη, για το μισθό εργασίας, την εργασία του).
«Από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του»
Καρλ Μαρξ
Όταν πηγαίνετε σε μια συνέντευξη για δουλειά, έχετε την εντύπωση ότι οι άνθρωποι που σας παίρνουν τη συνέντευξη προσπαθούν να εντοπίσουν τι είστε ικανοί να προσφέρετε στην εταιρεία. Για τον Μαρξ, αυτό δεν ισχύει. Η εταιρία δεν ενδιαφέρεται να εντοπίσει τι μπορείτε να κάνετε ή να παράξετε. Εντούτοις, προσπαθούν να καταλάβουν πόση εργασία μπορείτε να τους παρέχετε. Κρυφοκοιτάζουν στο βιογραφικό σας και στην ψυχή σας για να για να προσδιορίσουν τις παραγωγικές σας δυνατότητες.
Ένας εργοδότης θα σας πληρώσει για την «εργατική σας δύναμη». Τώρα, υπάρχει μια λεπτή διαφορά μεταξύ εργασίας και εργατικής δύναμης. Η εργατική δύναμη είναι το μέγεθος της δύναμης που έχετε μέσα σας. Είναι το άθροισμα του ταλέντου, των ικανοτήτων, των φυσικών σας δυνατοτήτων, και το κουράγιο που διαθέτετε. Όταν συνδυάζετε την εργατική δύναμη με τα εργαλεία που σας διαθέτει η εργοδοσία – έναν υπολογιστή, κάποια εργαλεία εργοστασίου, κατάλληλο ρουχισμό και ούτω καθεξής – τότε αποτελείτε εργατικό δυναμικό. Δεν πληρώνεστε για την εργασία σας, αλλά για την εργατική σας δύναμη. Δεν πληρώνεστε για το ένα ή το άλλο προϊόν που παράγετε, αλλά για να εμφανίζεστε, να έχετε φυσική παρουσία καθώς παράλληλα παράγετε προϊόντα.
Δεν είναι δίκαιο η κοινωνία να επιβραβεύει μια γενετική λοταρία
Έτσι, κατά τον Μαρξ η πλάστιγγα δεν γέρνει υπέρ του Παύλου: Τόσο ο ίδιος όσο και οι συνάδελφοί του θα πρέπει να εργάζονται τις ίδιες ώρες, επειδή γι’ αυτό τους πληρώνει ο εργοδότης τους. Αλλά υπάρχει μια επιπλέον σημαντική επιφύλαξη σε αυτό: Πουλάτε την εργατική σας δύναμη (δηλαδή την ικανότητά σας να παράγετε) σε αντάλλαγμα για αξία. Έτσι, αν η εργατική σας δύναμη είναι πιο αποδοτική από εκείνη ενός συναδέλφου, τότε θα πρέπει να την πουλήσετε πιο ακριβά στον εργοδότη σας. Όπως ακριβώς θα πληρώνατε περισσότερα για έναν ταχύτερο και καλύτερο υπολογιστή.
Αυτό είναι ένας πολύπλοκος, μαρξιστικός τρόπος για να πούμε κάτι απλό: Ναι, Παύλε, θα πρέπει να δουλεύεις τις ίδιες ώρες με τους συναδέλφους σου. Αλλά θα έπρεπε να πληρώνεσαι περισσότερο γι’ αυτό. Αν όχι; Τότε, έχεις ξεπουλήσει φθηνά την πολύτιμη εργατική σου δύναμη.
Τζον Ρόουλς: Θα έπρεπε να πληρώνεσαι μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκες τυχερός;
Ας παίξουμε ένα παιχνίδι ενσυναίσθησης. Φανταστείτε ότι είστε ένας από τους συναδέλφους του Παύλου. Και ας δραματοποιήσουμε λίγο την κατάσταση, έτσι για να κάνουμε το επιχείρημά μας κατανοητό. Αυτός ο συνάδελφος εργάζεται οκτώ ώρες. Έχει τρία παιδιά στο σπίτι. Παλεύει, καθημερινά, για να τα βγάλει πέρα. “Ξεσκίζεται” στη δουλειά και κουράζεται πολύ. Παρόλα αυτά, είναι άθλιος. Μη αποδοτικός, αργός, κάνει λάθη και δεν παράγει αρκετή υπεραξία για την εταιρία. Ίσως να μην γεννήθηκε τόσο έξυπνος ή προικισμένος με τα κατάλληλα χαρακτηριστικά. Μπορεί να μην είχε την κατάλληλη μόρφωση ή να μην του έτυχαν οι απαραίτητες γνωριμίες. Γι’ αυτόν, ο Παύλος απίστευτα τυχερός. Έχει τη δυνατότητα να βγάζει τη δουλειά του αβίαστα και καταβάλλοντας μηδαμινό κόπο, και παρόλα αυτά να δέχεται τα εύσημα των αφεντικών. Ο Παύλος είναι αποδοτικός λόγω τύχης.
Η φιλοσοφία του Ρόουλς αμφισβητεί την άποψη ότι θα πρέπει να πληρωνόμαστε με κριτήριο αμετάβλητους παράγοντες.
Η αρχική θέση του Ρόουλς, για παράδειγμα, θέτει το εξής ερώτημα: Πώς θα δημιουργούσατε έναν κόσμο, όσον το δυνατόν πιο δίκαιο, εάν δεν γνωρίζατε με ποια βασικά χαρακτηριστικά ή ικανότητες θα γεννιούνταν οι άνθρωποι; Πώς θα δημιουργούσατε μια οικονομική και παγκόσμια τάξη όπου θα μπορούσατε να είστε ένας αποδοτικός Παύλος ή ένας αργός και βαριεστημένος υπάλληλος που χαζολογεί;
Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια θεωρία που είναι γνωστή ως «εξισωτισμός της τύχης». Δεν είναι δίκαιο η κοινωνία να επιβραβεύει μια γενετική λοταρία. Δεν είναι εξισωτικό κάποιος να αμείβεται περισσότερο λόγω της τύχης των γενετικών του προνομίων ή της ανατροφής του. Ο εξισωτισμός της τύχης σημαίνει να διανέμουμε τα αγαθά και τα καθήκοντα σε όλους. Και μάλιστα, αυτό συνεπάγεται και εργατοώρες και μόχθο στην εργασία. Ο Παύλος και ο συνάδελφός του πρέπει να αισθάνονται τον κόπο ισότιμα. Θα πρέπει να εργάζονται εξίσου σκληρά, και δεν έχει σημασία αν το τελικό αποτέλεσμα που παράγεται είναι διαφορετικό για τον καθένα. «Από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του», έγραψε ο Μαρξ, και έτσι ο Παύλος δεν μπορεί να βρει το δίκιο του στα σοσιαλιστικά όπλα της εξισωτικής κατανομής της τύχης.
Ένα πεδίο σύγκρουσης αξιών
Το δίλημμα του Παύλου αντιπροσωπεύει μια γενικότερη σύγκρουση αξιών. Θα πρέπει ένας εργαζόμενος να πληρώνεται ανάλογα με τον μόχθο που καταβάλλει ή την υπεραξία που προσφέρει στην εταιρεία; Υποψιάζομαι ότι οι περισσότεροι που διαβάζετε αυτό το κείμενο θα τείνετε περισσότερο προς το δεύτερο. Αν είστε αφεντικό, θέλετε να προσλάβετε κάποιον που θα παράγει, θα εκτελεί και θα σας προσφέρει εκπληκτικές υπηρεσίες. Δεν θέλετε αυτόν τον αναποτελεσματικό τύπο ή τύπισσα, που ξοδεύει μια ώρα χαζολογώντας γύρω από την καφετιέρα και δύο ημέρες τον μήνα στο τηλέφωνο με το τμήμα πληροφορικής επειδή ξεχνάει συνεχώς τους κωδικούς του.
Ομοίως, φαίνεται άδικο για τον Παύλο ή τον οποιοσδήποτε αποτελεσματικό εργαζόμενο να αναγκάζεται να εργάζεται τις ίδιες ώρες με έναν μη αποτελεσματικό εργαζόμενο. Κάτι τέτοιο μοιάζει να τιμωρεί την ικανότητα και το ταλέντο. Παροτρύνει τους ανθρώπους να χαζολογούν και να ροκανίζουν τον χρόνο μέχρι να ολοκληρωθεί η βάρδιά τους.
Έτσι, θα λέγαμε ότι ο Παύλος έχει δίκιο να αισθάνεται θυμωμένος. Σε έναν ιδανικό κόσμο, θα μπορούσε να πήγαινε στο σπιτάκι του μόλις ολοκλήρωνε τα εργασιακά του καθήκοντα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες εταιρείες εξακολουθούν να εξισώνουν τον χρόνο με την παραγωγικότητα και η σκληρή δουλειά δεν τελειώνει (τουλάχιστον) πριν το οκτάωρο.
➪ Δείτε επίσης: Η τρυφερότητα ως πολιτική πράξη και μια φανταστική συνέντευξη με τον Καρλ Μαρξ
