Τα Χριστούγεννα είναι ένα ημερολόγιο γεγονός με θρησκευτική καταγωγή, αλλά η πραγματικότητα του 21ου αιώνα τα έχει μεταμορφώσει σε κάτι πολύ μεγαλύτερο: σε ένα από τα πιο επιδραστικά παγκόσμια πολιτισμικά φαινόμενα. Μια στιγμή όπου χώρες, γλώσσες, θρησκείες, πολιτισμοί, οικονομίες και κοινωνικές τάξεις συνδέονται μέσα από ένα κοινό πλαίσιο. Ένα ετήσιο τελετουργικό που δεν ανήκει πια αποκλειστικά στον Χριστιανισμό, αλλά στην ανθρώπινη ανάγκη για ρυθμό, κοινότητα, μνήμη και αφήγηση. 

Η πρώτη μεγάλη αντίφαση βρίσκεται στο γεγονός ότι, ενώ τα Χριστούγεννα υποτίθεται πως τιμούν τη γέννηση του Χριστού ταυτόχρονα αποτελούν ίσως τη λιγότερο θρησκευτική θρησκευτική γιορτή. Στη Δύση περισσότεροι άνθρωποι ανάβουν τα λαμπάκια στο δέντρο τους παρά ένα κερί σε εκκλησία. Η γλώσσα απέχει συχνά από την πίστη: ευχόμαστε “Καλά Χριστούγεννα” χωρίς να εννοούμε απαραίτητα “Χριστός γεννήθηκε”, αγοράζουμε δώρα χωρίς να τα συνδέουμε με φιλανθρωπία, στολίζουμε σπίτια χωρίς να αναρωτιόμαστε από πού έρχεται το έθιμο. 

Τα Χριστούγεννα έχουν γίνει κοινωνικό συμβάν. Η αίσθηση κοινότητας είναι ίσως το πιο ζωντανό χαρακτηριστικό τους. Οι πόλεις μεταμορφώνονται: δρόμοι φωτίζονται, πλατείες στολίζονται, υπαίθριες αγορές στήνονται, μουσικές πλημμυρίζουν τον δημόσιο χώρο. Για λίγες εβδομάδες ο κόσμος μοιάζει λιγότερο μοναχικός, λιγότερο απειλητικός. Οι άνθρωποι βρίσκουν αφορμές να συναντηθούν, ακόμη κι αν η καθημερινότητα τους έχει διαχωρίσει. Τα Χριστούγεννα λειτουργούν σαν κοινωνικός σταθμός επανασύνδεσης. 

Όμως η παγκοσμιότητα του φαινομένου δεν περιορίζεται στον χώρο, επεκτείνεται και στον χρόνο. Τα Χριστούγεννα δεν γιορτάζονται μόνο την 25η Δεκεμβρίου. Απλώνονται σε εβδομάδες αναμονής, προετοιμασίας, αφήγησης. Οι παραδόσεις λειτουργούν σαν γέφυρες ανάμεσα στις γενιές: το ίδιο δέντρο, τα ίδια γλυκά, η ίδια μουσική, τα ίδια αστεία στους ίδιους καναπέδες. Η συνέπεια του τελετουργικού δημιουργεί ένα αίσθημα σταθερότητας σε έναν κόσμο όπου όλα αλλάζουν. 

Είναι εντυπωσιακό ότι τα Χριστούγεννα διατηρούν αυτόν τον χαρακτήρα ακόμα και σε μέρη όπου η θρησκευτική τους βάση δεν υφίσταται. Στην Ιαπωνία, όπου το χριστιανικό ποσοστό είναι κάτω του 2% τα Χριστούγεννα είναι γιορτή των ερωτευμένων και των φωταγωγήσεων. Στη Νότια Κορέα είναι περίοδος πολιτιστικών εκδηλώσεων και δώρων. Στην Κίνα είναι σεισμός εμπορικής κίνησης. Η ταυτότητα της γιορτής δεν αντιγράφεται, προσαρμόζεται. Τα Χριστούγεννα δεν επιβάλλουν τη μορφή τους προσφέρουν υλικό για νέες μορφές. 

Δεν μπορούμε όμως να μιλήσουμε για το παγκόσμιο χριστουγεννιάτικο φαινόμενο χωρίς να αναγνωρίσουμε τον οικονομικό του ρόλο. Κάθε Δεκέμβριος είναι οικονομική περίοδος κορύφωσης: αγορές, ταξίδια, διακοπές, εστίαση, ηλεκτρονικό εμπόριο, διαφήμιση. Το ΑΕΠ πολλών χωρών εξαρτάται από τη χριστουγεννιάτικη κατανάλωση. Η ποπ κουλτούρα ενίσχυσε αυτή τη διάσταση: από ταινίες και σειρές μέχρι τραγούδια και ειδικές εκδηλώσεις, τα Χριστούγεννα έχουν εμπορικό παλμό που δύσκολα συγκρίνεται με οποιοδήποτε άλλο γεγονός εκτός από το Παγκόσμιο Κύπελλο ή τους Ολυμπιακούς Αγώνες. 

Υπάρχει κι η σκοτεινή πλευρά: η υπερκατανάλωση, το άγχος, η πίεση της τελειότητας, η σύγκρουση οικονομικής πραγματικότητας και κοινωνικής σύμβασης. Τα Χριστούγεννα είναι μια χαρούμενη περίοδος, αλλά είναι επίσης και περίοδος μοναξιάς για όσους δεν έχουν οικογένεια, περίοδος στρες για όσους δεν έχουν χρήματα, περίοδος εσωτερικής σύγκρισης για όσους δεν έχουν τη ζωή που φαίνεται να έχουν οι άλλοι.  

Η γιορτή αυτή έχει επίσης πολιτισμικό βάθος. Δεν χρειάζεται να είμαστε θρησκευόμενοι για να νιώσουμε ότι ο χρόνος “γυρίζει” εκείνες τις μέρες. Τα Χριστούγεννα λειτουργούν ως τελετουργικό μετάβασης, ως ψυχικό reset, ως στιγμή απολογισμού και νέας πρόθεσης. Αυτό το ψυχολογικό περιεχόμενο εξηγεί γιατί η γιορτή έχει απλωθεί σε μια παγκόσμια κουλτούρα εικονογραφίας και μνήμης: φως, χιόνι, αγγέλοι, δέντρα, δώρα. Είναι όλα σύμβολα που δεν ανήκουν σε μία χώρα, αλλά στη φαντασία μας. 

Αν αναρωτηθούμε γιατί τα Χριστούγεννα έγιναν τόσο παγκόσμια, η απάντηση είναι απλή: επειδή προσφέρουν μια εμπειρία που ο άνθρωπος αναζητά σε κάθε εποχή και κάθε πολιτισμό. Μια εμπειρία ελπίδας. Μια στιγμή όπου η καθημερινότητα χαλαρώνει, όπου το φως υπερισχύει του σκοταδιού, όπου ο κόσμος μοιάζει πιο ανθρώπινος, πιο ευγενικός, πιο ανεκτικός. Τα Χριστούγεννα δεν εξαπλώθηκαν επειδή τα επιβάλαμε, αλλά επειδή όλοι ανεξαρτήτως θρησκείας καταλάβαμε τι σημαίνουν. 

Τα Χριστούγεννα αποδεικνύουν ότι ο πολιτισμός δεν χρειάζεται κοινή πίστη για να έχει κοινό νόημα. Ότι οι άνθρωποι μπορούν να γιορτάσουν μαζί χωρίς να σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Ότι υπάρχει έδαφος συμφωνίας πέρα από το δόγμα, πέρα από τη γλώσσα, πέρα από την ιστορία. Τα Χριστούγεννα ως παγκόσμιο φαινόμενο δεν είναι πια απλώς μια γιορτή. Είναι μια υπενθύμιση ότι ο κόσμος παρά τις συγκρούσεις και τις ανισότητες μπορεί ακόμη να βρει σημεία συνάντησης και γι’ αυτό επιβιώνουν.  

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.