Τα Χριστούγεννα είναι, ή τουλάχιστον μπορούν να είναι, χρόνος χαράς, στοργής και συναθροίσεων με αγαπημένους ανθρώπους. Ταυτόχρονα, όμως, φέρνουν μαζί τους υπερκατανάλωση, πίεση, και συχνά τυφλή τήρηση των παραδόσεων. Ας ρίξουμε όμως μία ματιά στο τι έχουν να πουν για όλα αυτά έξι φιλόσοφοι, από τον Νίτσε έως τον Επίκουρο και πώς μπορούμε να αντλήσουμε σοφία για να ζήσουμε τις γιορτές με νόημα, ισορροπία και συνείδηση.

Στην εποχή μας, τα Χριστούγεννα συχνά γιορτάζονται ως μια εξωστρεφής, εμπορική εμπειρία με φωτάκια, δώρα, αγορές, βιασύνη, πίεση να «προλάβεις» και να ζήσεις την τέλεια γιορτή. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η γιορτή συγκεντρώνει αντιφάσεις και είναι ταυτόχρονα μια ευκαιρία για ζεστασιά, κοινωνικότητα και στοχασμό, αλλά και πεδίο καταναλωτισμού, επιφανειακής παράδοσης και κοινωνικής πίεσης.

Οι φιλόσοφοι που συμμετέχουν στην αναζήτηση αυτής της ισορροπίας είναι οι: Χάννα Άρεντ, Νίτσε, Μαρξ, Σιμόν Βέιλ, Μπέρτραντ Ράσελ και ο Επίκουρος και μας προσφέρουν διαφορετικές οπτικές, από την κριτική της τυφλής παράδοσης έως την αναγνώριση της ανάγκης για σταθερότητα και σύνδεση.

Τι λένε οι φιλόσοφοι

Νίτσε: Η αμφισβήτηση της παράδοσης
Για τον Νίτσε, πολλά από όσα θεωρούμε «παράδοση» λειτουργούν ως τυφλή υποταγή σε «αόρατες αρχές», δηλαδή, επαναλαμβάνουμε έθιμα χωρίς να ρωτάμε γιατί και πως προέκυψαν. «Τι είναι παράδοση; Μια ανώτερη αρχή την οποία υπακούς, όχι επειδή σου είναι χρήσιμη, αλλά επειδή σε “διατάζει”». Η συμβουλή του είναι ότι αν θέλεις να γιορτάσεις τα Χριστούγεννα αυθεντικά, να τα αναπλάσεις με δικά σου κριτήρια και όχι να αναπαράγεις αυτόματα έθιμα που μπορεί να έχουν χάσει το νόημά τους.

Χάννα Άρεντ: Η αναζήτηση της κοινότητας και της σταθερότητας
Αντίθετα με τον Νίτσε, η Άρεντ βλέπει στην παράδοση έναν τρόπο να κρατηθούν ζωντανές οι συλλογικές μας μνήμες και οι αξίες ειδικά σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο. Μέσα από τελετές, γιορτές και έθιμα η κοινωνία αποκτά ένα κοινό παρελθόν και μία αίσθηση ταυτότητας. Για εκείνη, τα Χριστούγεννα μπορούν να είναι ένα σημείο επαφής με αυτό το συλλογικό υπόβαθρο αλλά με επίγνωση, όχι με άκριτη υποταγή.

Καρλ Μαρξ: Με «μαρξιστικό βλέμμα» προς τον καταναλωτισμός και τις ψευδείς ανάγκες
Σε ένα κόσμο που αξιολογεί τα πάντα με το χρήμα και την αγορά, τα Χριστούγεννα γίνονται συχνά ευκαιρία για υπερκατανάλωση με δώρα, στολισμούς, υπερβολές, φαγητά, γλύκα και εξόδους. Αυτή η πλευρά θυμίζει την ιδέα ότι οι γιορτές είναι «όπιο του λαού» και μια ανακούφιση που όμως συχνά δικαιολογεί ή αναπαράγει τις ανισότητες και τα καταναλωτικά πρότυπα. Η κριτική του Μαρξ δεν αφορά την συγκεκριμένη γιορτή, αλλά τον τρόπο που μετέχει στο μηχανισμό του υπερκαταναλωτισμού και πώς αυτό μετατρέπει τη χαρά σε εμπορεύσιμο προϊόν.

Σιμόν Βέιλ και Επίκουρος: Χαρά, απλότητα και ουσία
Μερικοί φιλόσοφοι μας υπενθυμίζουν ότι οι γιορτές δεν χρειάζονται πολυτέλειες και υπερβολές. Η ουσία δεν είναι το δώρο, το δείπνο ή το στολισμένο σπίτι, αλλά η ανθρώπινη σύνδεση, η συμμετοχή, η αγάπη και η ειλικρινής χαρά. Για τον Επίκουρο, ειδικά, μια γιορτή μπορεί να σημαίνει απλότητα, φίλους και ήρεμη επικοινωνία.

Μπέρτραντ Ράσελ: Ξεκούραση αλλά με επίγνωση
Η περίοδος των γιορτών συχνά προσφέρεται ως ανάπαυλα, ως χρόνος διακοπών και ανάκτησης δυνάμεων. Ο Ράσελ δεν απορρίπτει αυτή την ανάγκη, όμως μας θυμίζει ότι «ελεύθερος χρόνος» σε έναν σύγχρονο, καταναλωτικό κόσμο δε σημαίνει πάντα αληθινή ελευθερία. Και μας καλεί να αξιοποιήσουμε τον χρόνο μας δίνοντας του νόημα, όχι ως καταναλωτές, αλλά ως άνθρωποι.

Με βάσει των προβληματισμών των φιλοσόφων, έχουμε να προτείνουμε μερικές ιδέες για να ζήσεις τα Χριστούγεννα με πιο συνειδητό και ουσιαστικό τρόπο. Μπορείς να δώσεις στον εαυτό σου την ελευθέρια να αναθεωρήσει τα διάφορα έθιμα και μην ακολουθείς τυφλά όσα σου έμαθαν για παράδοση μέσα στα χρόνια. Αναρωτήσου τι από τα έθιμα έχει νόημα για εσένα, τι σε εκφράζει πραγματικά και κράτα αυτό, ότι και αν είναι, αρκεί.

Μην ξεχνάς ότι το πιο σημαντικό στοιχείο των γιορτών είναι οι άνθρωποι, εστίασε στη σύνδεση με τα αγαπημένα σου πρόσωπα, στην επικοινωνία, στην κοινότητα και όχι στην καταναλωτική υπερβολή. Μην πέσεις θύμα του υπερκαταναλωτισμού και απόφυγε την πίεση της αγοράς και της ιδεολογίας των δώρων, επίλεξε δώρα που έχουν αξία, όχι μόνο χρηματική, αλλά συμβολική ή διαχρονική.Αν γιορτάζεις, κάν’ το ως συνειδητή πράξη και να θυμάσαι γιατί και για ποιους λόγους το κάνεις και όχι μόνο επειδή «πρέπει». Φέτος επίσης είναι μία καλή ευκαιρία να εστιάσεις στις στιγμές και στους ανθρώπου και όχι υλικά πράγματα γύρω σου. Μοιράσου τον χρόνο σου, γέλασε, συζήτησε χάρισε την παρουσία σου και άφησε στην άκρη τους τρόπους εορτασμού που σου επιβάλλουν οι γύρω σου και το παγκόσμιο marketing.

Γιατί η φιλοσοφική προσέγγιση έχει σημασία

Η δύναμη της σκέψης έγκειται στο να μας βοηθά να δούμε πίσω από την επιφάνεια και να μπορούμε να διαχωρίσουμε τι μετράει στ’ αλήθεια. Τα Χριστούγεννα, όπως και κάθε άλλη μεγάλη γιορτή, μπορεί να λειτουργούν ως καθρέφτης της κοινωνίας μας και να αποκαλύπτουν τις αξίες, τις αντιφάσεις, τα όνειρα και, συχνά, τις εμμονές μας. Οι φιλόσοφοι δεν μας λένε τι «πρέπει» να κάνουμε και δεν είναι δάσκαλοι τελετουργικών και παραδόσεων. Αντίθετα, μας προσφέρουν εργαλεία κριτικής και αυτογνωσίας έτσι ώστε να αποφασίσουμε εμείς αν η γιορτή θα γίνει μια αφορμή για υπερκατανάλωση ή μια ευκαιρία για ουσιαστική επαφή. Αν λοιπόν ετοιμάζεσαι για γιορτές και θέλεις κάτι διαφορετικό χρησιμοποίησε αυτόν τον χρόνο για να σκεφτείς «Τι σημαίνουν για εσένα τα Χριστούγεννα; Τι θες να κρατήσεις; Και τι θες να αφήσεις πίσω;». Ίσως, οι φετινές γιορτές να είναι αυτές που επιτέλους θα διαμορφώσεις εσύ τη γιορτή που ονειρεύεσαι χωρίς καμία υπόδειξη ή υποχρέωση στην παράδοση.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.