Σε κάθε σημείο της η πόλη δεν παύει να προσφέρει εκπλήξεις: ένας βλαστός κάπαρης που εξέχει πάνω στην άνυδρη παλάμη του Κωστή Παλαμά στην Ακαδημίας, γλυπτά, στήλες, ανδριάντες, προτομές, ολόσωμα, ανάγλυφα, συνθέσεις, συμπλέγματα, και σύγχρονα έργα τέχνης σε υπαίθριους χώρους στο κέντρο της  πρωτεύουσας, σε κήπους, άλση, πλατείες, πεζοδρόμους, στο μετρό και σε πλατείες εκκλησιών. Μπορεί να τα προσπερνάμε καθημερινά χωρίς να τους δίνουμε σημασία, αλλά σίγουρα αξίζουν μία ματιά, ίσως και δύο, μιας και αποτελούν αναπόσπαστο σημείο της αστικής αισθητικής, και, θέλοντας και μη, καλούμαστε να συνυπάρξουμε μαζί τους αρμονικά ή και όχι.

Η υπαίθρια γλυπτική στην πρωτεύουσα αναπτύσσεται παράλληλα με την ιστορία και την πολεοδομική ανάπτυξη της πόλης. Οι διάφορες ιστορικές, πολιτικές, πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές εξελίξεις, κατέληξαν στη δημιουργία υπαίθριων χώρων που δέχτηκαν τα γλυπτά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ένα γλυπτό προκύπτει συνήθως μετά από παραγγελία, ανάθεση, καλλιτεχνικό διαγωνισμό ή δωρεά, καθ’υπαγόρευση κάποιου φορέα, δημόσιου ή ιδιωτικού. Για τον λόγο αυτό, οι καλλιτέχνες συνήθως περιορίζονται προκειμένου να συμβαδίσουν με τους όρους της παραγγελίας, καθώς κυρίως οι δημόσιες παραγγελίες αφορούν περισσότερο συντηρητικές επιλογές.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, υπαίθρια γλυπτά τοποθετήθηκαν στα μεγάλα δημόσια κτίρια που μόλις είχαν αναγερθεί (Πανεπιστήμιο, Ακαδημίας, Ζάππειο) και στους δημόσιους χώρους της πόλης (Πλατεία Συντάγματος, Βασιλικός Κήπος, Κήπος Ζαππείου). Στο Πεδίον του Άρεως κυριάρχησε η τάση τοποθέτησης μνημείων για τους νεκρούς των πολέμων.

Τυπολογικά, επικρατούν φανερά οι ανδριάντες, ενώ έκαναν την εμφάνισή τους οι πρώτες προτομές. Θεματολογικά, πηγή έμπνευσης είναι η σύγχρονη ιστορία: τα γλυπτά αυτής της περιόδου ήταν αφιερωμένα στους εθνικούς ευεργέτες – με τους ανδριάντες τους να κοσμούν την πρόσοψη του εκάστοτε κτιρίου – ευεργήματος – τους φιλέλληνες και τους ήρωες της Επανάστασης, και γενικά μνημεία αφιερωμένα σε όσους προσέφεραν στην ανορθωτική προσπάθεια του ελληνικού κράτους.

Ιδεολογικά, η γλυπτική αυτή την περίοδο είναι κάτι παραπάνω από καλλιτεχνική έκφραση. Υπηρετεί την ανάγκη για την ένδειξη τιμής και την ενίσχυση της μνήμης του ένδοξου παρελθόντος, όχι τόσο της αρχαιότητας, όσο του πρόσφατου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Κυρίως όμως με τη συγκεκριμένη ιδεολογία, νουθετεί και παραδειγματίζει για ιδανικά, όπως η πατρίδα, η ανιδιοτελής προσφορά, η προτεραιότητα του συνόλου.

Στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο θα συνεχίσει η παραγωγή γλυπτών Συμπερασματικά, η θεματολογία της υπαίθριας γλυπτικής ακολουθεί τάσεις προηγούμενων ετών, κυρίως όμως απεικονίζει νέους ήρωες και εν γένει την επικαιρότητα, με την αντίστοιχη σημασία που της αποδίδεται. Κυρίαρχος τύπος είναι η στήλη ως ταφικό σήμα.

Αν την προηγούμενη περίοδο προορισμός της γλυπτικής ήταν η διδακτικότητα, στον Μεσοπόλεμο ήταν η ανύψωση του καταποντισμένου εθνικού φρονήματος, καθώς το έθνος βίωνε τις οδυνηρές συνέπειες της εθνικής καταστροφής. Θεματολογικά και εν όψει της εκατονταετηρίδας, επιλέχθηκαν, για ακόμη μια φορά, οι αγωνιστές του 1821 (ενισχύοντας τον στρατιωτικό χαρακτήρα του Πεδίου του Άρεως), οι ευεργέτες, οι φιλέλληνες, όπως επίσης και η απεικόνιση των βασιλέων, του Κωνσταντίνου στο Πεδίον του Άρεως ως αναφορά στις νικηφόρες στρατιωτικές νίκες του παρελθόντος, και της Όλγας στο πάρκο του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», που δηλώνει την ευγνωμοσύνη του έθνους για της ευεργεσίες και το φιλανθρωπικό της έργο που ανεγέρθηκαν κατά την περίοδο δικτατορίας του Μεταξά.

Τυπολογικά, παρατηρούμε την προτίμηση στους τύπους της μνημειακής γλυπτικής. Επικράτησαν όμως οι προτομές. Παράλληλα, η ελεύθερη από παραγγελίες γλυπτική (ολόσωμα γλυπτά, ανάγλυφα και ολόγλυφα σιντριβάνια), με διακοσμητικό χαρακτήρα και προορισμό τον υπαίθριο χώρο αναψυχής, απέκτησε τη θέση της στις πλατείες και τα πάρκα της πόλης. Ενώ η τάση αυτή στην γλυπτική εμφανίστηκε πολύ νωρίτερα (1870-75), με τα έργα του Φιλοππότη, τέτοια γλυπτά καθυστέρησαν να τοποθετηθούν στην πρωτεύουσα. Οι ιστορικές επιταγές και οι προτεραιότητες ήταν άλλες.

Στη Δύση επικρατούσε ήδη ο μοντερνισμός. Ο τρόπος με τον οποίο τον προσέγγισαν οι Έλληνες γλύπτες κατά τον Μεσοπόλεμο, δεν ήταν τέτοιος που να οδηγήσει σε βαθιές αλλαγές, ανάλογες με αυτές της ευρωπαϊκής τέχνης. Ενώ όμως οι καλλιτέχνες αυτής της περιόδου πειραματίζονται με τον μεταμοντερνισμό και τις απλές, λιτές, αρχαϊκές ή και πρωτόγονες φόρμες, τα γλυπτά που τοποθετήθηκαν στην Αθήνα του Μεσοπολέμου υπάγονται, στην πλειοψηφία τους, στον ρεαλισμό και τον ακαδημαϊσμό ή και ακόμα σε κλασικιστικές επιρροές. Εξάλλου η υπαίθρια γλυπτική στην πόλη ποτέ δεν συμβάδισε κατ’ανάγκην με τις σύγχρονες εξελίξεις της τέχνης. Με βασικό της μέλημα να γίνεται αποδεκτή, είναι μάλλον συντηρητική και πειθαρχημένη.

Τυπολογικά, παρατηρούμε την προτίμηση στους τύπους της μνημειακής γλυπτικής.

Κατά την μεταπολίτευση η εικόνα της πόλης εξελίχθηκε με ταχείς ρυθμούς. Η αστυφιλία, η ανεξέλεγκτη δόμηση και η αύξηση του αριθμού αυτοκινήτων, προκάλεσαν ένα χάος. Κατά την περίοδο αυτή, στη γλυπτική τέχνη νέες εικαστικές τάσεις με αφετηρία, όχι μόνο την Ευρώπη, αλλά κυρίως τη Νέα Υόρκη σηματοδοτούν μια νέα πραγματικότητα, που εξελίσσεται με μεγάλη ταχύτητα. Η βιομηχανική ανάπτυξη, η επιστημονική και τεχνολογική πρόκληση υπήρξαν ουσιαστικοί παράγοντες στην ανάπτυξη της σύγχρονης μη παραστατικής γλυπτικής.  Την περίοδο αυτή διαπιστώνουμε τη παρουσία της σύγχρονης τέχνης στους υπαίθριους χώρους με τα καλύτερα δείγματα αυτής της γλυπτικής να κοσμούν τους σταθμούς του αθηναϊκού μετρό. Ο Ζογολόπουλος, Μουστάκας, Λάμπρου, Καπράλος, Γεωργιάδης, Καλακάλας, Κοροβέση, Σαρανταπόρου, Δωρόπουλος, Χρύσα κ.ά. είναι οι σημαντικότεροι εκφραστές αυτού του είδους, που προκαλεί πλαστικές μορφές, κατασκευές, αφηρημένες απεικονίσεις, σύμβολα. Η μη παραστατική, μη εικονιστική γλυπτική προκάλεσε διάλογο και σχόλια, καθώς ξεπέρασε τα όρια των εκθέσεων, των γκαλερί και των σχολών, και έγινε μέρος της καθημερινότητας των πολιτών. Οι νέες τάσεις δεν αντιμετωπίστηκαν πάντα με τον αναμενόμενο ενθουσιασμό. Η σύγχρονη γλυπτική και ιδιαίτερα η αφηρημένη τέχνη αμφισβητήθηκε, προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι είναι πλήρως αποδεκτή. Επιπλέον επειδή το κλασικό γίνεται με περισσότερη επιείκεια, προτιμήθηκαν στην πλειοψηφία τους συντηρητικοί τύποι, όπως είχε γίνει και στο παρελθόν.

Από τα πιο αμφιλεγόμενα έργα τέχνης, ο Δρομέας, του Κώστα Βαρώτσου, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις όταν τοποθετήθηκε στην πλατεία Ομονοίας, το 1988. Ποιο αρμονικά εντάχθηκαν στην εικόνα της πόλης το μνημείο Πεσόντων Αεροπόρων στην πλατεία Καραϊσκάκη καθώς και το μνημείο  Εθνικής Συμφιλίωσης στην πλατεία Κλαυθμώνος. Αντίθετα, άλλα γλυπτά που κινούνται επίσης στο χώρο της αφαίρεσης εξακολουθούν να προκαλούν αντιδράσεις και να μην είναι ευρέως αποδεκτά, όπως η Νίκη του Καμπαδάκη στην πλατεία Τερτσέτη-Πολυζωίδη, ή το Επινίκιο του Γεωργιάδη στην πλατεία Φιλικής Εταιρίας.

Τα υπαίθρια γλυπτά της Αθήνας, είτε περνάνε στο παρασκήνιο της πολύβουης καθημερινότητας της πόλης, αλλά δεν παύουν να βρίσκονται εκεί ακίνητα μέσα στους γρήγορους ρυθμούς, και να επιδρούν ασυνείδητα ως αναπαράσταση. Ακόμα κι αν η παραγωγή τους αφορούσε ένα εργαλείο εθνικών συσχετισμών, η επανακοιοποίηση τους και η σχέση των ανθρώπων που ζουν γύρω από αυτά, ξεπερνά κατά πολύ την ισορροπία αυτή της εθνικής αφήγησης. Ένα άγαλμα ή μια πλατεία γύρω από αυτό, παίρνει τη μορφή και το σημαινόμενο από τα δικά μας προσωπικά βιώματα

Ο Μικρός Ψαράς στο Ζάππειο

Σε μια βόλτα μέσα στον Εθνικό Κήπο, θα παρατηρήσεις ότι υπάρχουν πολλές έξοδοι από αυτόν. Μία από αυτές, θα σε οδηγήσει στον περιμετρικό χώρο του μεγάρου του Ζαππείου, καθώς και στο Καλλιμάρμαρο στάδιο. Εκεί θα συναντήσεις τον Μικρό Ψαρά, το μαρμάρινο άγαλμα ενός νεαρού αγοριού, που κάθεται πάνω σε ένα βράχο γυμνό προσπαθώντας να βγάλει το αγκίστρι από το ψάρι το οποίο έχει μόλις ψαρέψει. Οι διαστάσεις του αγοριού είναι φυσικές ενώ πάνω στον βράχο υπάρχει ένα ανάγλυφο που αναπαριστά καβούρι. Αξίζει να σημειωθεί η όλη τοποθέτηση του γλυπτού στο χώρο μιας και έχει κατασκευαστεί μια λιμνούλα που περικλείεται από βράχια, μέσα στην οποία κολυμπούν νεροχελώνες. Το γλυπτό φιλοτέχνησε ο Τήνιος μαρμαρογλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης στα 1874. Το άγαλμα είναι πολύ εύχαρες. Σχεδόν ρεαλιστικό.

Θησεύς Σώζων την Ιπποδάμειαν στην πλατεία Βικτωρίας

Το γλυπτό αυτό σύμφωνα με το μύθο, απεικονίζει τον ήρωα των Αθηνών Θησέα να σώζει την πανέμορφη Ιπποδάμεια, σύζυγο του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου, από το μεθυσμένο Κένταυρο Ευρυτίωνα. Ο Κένταυρος έχει ανασηκωθεί στα πίσω του πόδια, με το αριστερό του χέρι σφίγγει την απελπισμένη Ιπποδάμεια και με το δεξιό κρατάει μία πέτρα, με την οποία προσπαθεί να χτυπήσει το Θησέα. Αυτός προσπαθεί να τον καταβάλει, κρατώντας με το αριστερό του χέρι το πόδι του Κενταύρου και τραβώντας τον από τα μαλλιά με το δεξί. Το γλυπτό φιλοτεχνήθηκε στο Βερολίνο το 1906 από τον Γερμανό γλύπτη Γιοχάνες Πφουλ (και είναι κατασκευασμένο στις αρχές το 20ού αιώνα, το 1908, από γαλβανισμένο μπρούντζο σε εργοστάσιο της Γερμανίας. Η όλη γλυπτική κατασκευή στηρίζεται σε μαρμάρινη βάση οκταγωνικού σχήματος, όπου υπάρχει η εγχάρακτη επιγραφή Θησεύς σώζων την Ιπποδάμεια. Εργον Ι. Πφουλ. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το γλυπτό είναι διάτρητο από σφαίρες, πιθανώς από την εποχή του Εμφυλίου.

To Άγαλμα του Χάρι Τρούμαν στην περιοχή της Ρηγίλλης

Το άγαλμα του Χάρι Τρούμαν είναι ένα ορειχάλκινο άγαλμα του 33ου Προέδρου των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν. Φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Φέλιξ Γουέλτον, και βρίσκεται στη συμβολή της Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου με την Οδό Βασιλέως Γεωργίου Β΄ στο κέντρο της Αθήνας, στην περιοχή της Ρηγίλλης. Στήθηκε το 1963 χωρίς την άδεια της δημοτικής αρχής. Γύρω από τον ανδριάντα υπάρχουν οκτώ στήλες στις οποίες αναγράφονται σε ελληνικά και αγγλικά κείμενα ευγνωμοσύνης του ελληνικού λαού για τον Τρούμαν και ο λόγος του ιδίου για την αποστολή στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα, μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το άγαλμα του Χάρι Τρούμαν είναι ίσως το πιο μισητό άγαλμα της χώρας, αφού έχει βανδαλιστεί πολλές φορές από την τοποθέτησή του. Κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών, στο άγαλμα έγιναν δύο βομβιστικές επιθέσεις με τη δεύτερη μάλιστα να έχει και θύμα έναν αστυνομικό.Τον Μάρτιο του 1986 εξερράγη στο άγαλμα ισχυρή ωρολογιακή βόμβα. Με αφορμή την επίθεση ο τότε δήμαρχος Αθηναίων Δημήτρης Μπέης πρότεινε αντί του Τρούμαν να τοποθετηθεί άγαλμα του Αβραάμ Λίνκολν, αλλά η πρότασή του απορρίφθηκε. Την επόμενη χρονιά η αριστερή οργάνωση ΕΛΑ ανατίναξε το άγαλμα και το έβαψε με κόκκινη μπογιά. Η επόμενη επίθεση έλαβε χώρα το 1997, όταν τα πόδια του αγάλματος πριονίστηκαν με αποτέλεσμα να πέσει στην πλατεία. Το άγαλμα επανατοποθετήθηκε δύο χρόνια αργότερα, το 1999 κατά την επίσκεψη του προέδρου Μπιλ Κλίντον στην Ελλάδα.Το 2007, κατά τη διάρκεια αντιαμερικανικής πορείας στην Αθήνα, διαδηλωτές έδεσαν το άγαλμα με σκοινιά και το τράβηξαν στο έδαφος Το 2013 το άγαλμα υπέστη βανδαλισμό και βάφτηκε με κόκκινη μπογιά. Τον Απρίλιο του 2018 διαδηλωτές προσπάθησαν να πριονίσουν τα πόδια του αγάλματος με γωνιακό τροχό έτσι ώστε στη συνέχεια να το ρίξουν με σκοινιά. Η προσπάθεια αυτή αποτράπηκε μετά από παρέμβαση των ΜΑΤ.

Καλλιτεχνικό Συντριβάνι στο Ζάππειο

Πρόκειται για μορφή παιδιού στο μέσον ενός μικρού σιντριβανιού. Αποδίδεται όρθιο, να κρατάει στο αριστερό του χέρι ένα μουσικό όργανο, το οποίο καταλήγει πίσω από το αριστερό του πόδι. Στο δεξί του χέρι, που είναι υψωμένο, κρατάει αγγείο από το οποίο ρέει νερό. Ένα κομμάτι ύφασμα περιτρέχει το παιδικό σώμα, καλύπτοντας τη γύμνια του. Στην πλάτη της μορφής υπάρχει πρόσβαση στο εσωτερικό της κατασκευής για τις εγκαταστάσεις. Δεν υπάρχει υπογραφή του γλύπτη.

Το Άγαλμα του Λόρδου Βύρωνα στη Λεωφόρο Αμαλίας

Η Ελλάς στεφανώσα τον Λόρδο Βύρωνα. Το έργο είναι προϊόν της διαδοχικής εργασίας τριών γλυπτών, του Αντουάν Σαπύ, του Ζοζέφ Φαλκιέρ και του Λαζάρου Σώχου. Ο Βύρωνας υπήρξε πολύ γνωστός ρομαντικός ποιητής και Φιλέλληνας. Πέθανε στο Μεσολόγγι στις 19 Απριλίου 1824.

Το παιδί με τα σταφύλια στο Σύνταγμα

Στο έργο αποδίδεται ένα παιδί σε φυσικό μέγεθος, γυμνό, καθισμένο σε ένα κοφίνι γεμάτο σταφύλια. Με το δεξί χέρι υψωμένο, κρατάει ένα τσαμπί σταφύλια το οποίο ετοιμάζεται να γευτεί, ενώ με το αριστερό κρατάει ένα άλλο μεγάλο τσαμπί στην αγκαλιά του. Το γλυπτό φιλοτεχνήθηκε το 1874, όταν ο Φιλοπότης δούλευε διάφορα γλυπτά με ελεύθερο διακοσμητικό θέμα, εμπνευσμένο από στιγμές καθημερινές και με εμφανή ρομαντική διάθεση.

Η Νίκη στην Πλατεία Τερτσέτη-Πολυζωΐδη

Αν κάνεις μια στάση στην συμβολή των οδών Σανταρόζα και Πανεπιστημίου όπου βρίσκεται η Πλατεία Τερτσέτη-Πολυζωΐδη, θα αντικρίσεις τη «ΝΙΚΗ». Ένα γλυπτό φτιαγμένο από ορείχαλκο. Η μορφή της αποδίδεται αφηρημένα, ελλειπτική και ακρωτηριασμένη, να κινείται ακαθόριστα στο χώρο. Αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της ανθρωποκεντρικής του Κυριάκου Καμπαδάκη, ο οποίος έχει δουλέψει (1980-88) πάνω σε περισσότερες εκδοχές, όπου όλα εμφανίζονται προβληματικά και αμφίβολα, ως χαρακτηριστικά που διακρίνουν τη σύγχρονη ζωή.

Έρωτας ο Τοξοθραύστης

Μπαίνοντας από την Ανατολική είσοδο του Ζαππείου, αντικρίζει μεμιάς το γλυπτό του Γεωργίου Βρούτου που απεικονίζει τον θεό Έρωτα γυμνό, καθισμένο σε βράχο, να καταβάλλει προσπάθεια να σπάσει το τόξο του. Η πλάτη είναι ελαφρά λυγισμένη και η κίνηση των χεριών δυναμική, καθώς αυτά λυγίζουν το τόξο στα πόδια του μικρού θεού. Ο Γεώργιος Βρούτος υπήρξε φημισμένος γλύπτης και μαρμαροτεχνίτης στην εποχή του.

Τα υπαίθρια γλυπτά αποτελούν μια αισθητική διασταύρωση ανάμεσα στην ιστορία, την αρχιτεκτονική και την πόλη. Αποτελούν αναπόσπαστο σημείο της αστικής αισθητικής, και, θέλοντας και μη, καλούμαστε να συνυπάρξουμε μαζί τους αρμονικά ή και όχι.

Τα υπαίθρια γλυπτά της Αθήνας, μπορεί να περνάνε στο παρασκήνιο της πολύβουης καθημερινότητας της πόλης, αλλά δεν παύουν να στέκονται εκεί ακίνητα μέσα στους γρήγορους ρυθμούς, και να επιδρούν ασυνείδητα ως αναπαράσταση. Ακόμα κι αν η παραγωγή τους αφορούσε ένα εργαλείο εθνικών συσχετισμών, η επανακοιοποίηση τους και η σχέση των ανθρώπων που ζουν γύρω από αυτά, ξεπερνά κατά πολύ την ισορροπία αυτή της εθνικής αφήγησης. Ένα άγαλμα ή μια πλατεία γύρω από αυτό, παίρνει τη μορφή και το σημαινόμενο από τα δικά μας προσωπικά βιώματα. Ο Δρομέας, αποτελεί κλασικό σημείο για ραντεβού στους κατοίκους του Παγκρατίου. Η Νίκη έχει γίνει σημείο αναφοράς για τους σκεϊτάδες της Πλατείας Σάντα Ρόζα. Μια παρέα πιτσιρικάδων στο Πεδίον του Άρεως χορεύει χιπ-χοπ με ένα τεράστιο στερεοφωνικό μπροστά στα άλλοτε μνημειακής σημασίας αγάλματα που αποσκοπούσαν στην ανύψωση του καταποντισμένου εθνικού φρονήματος, την ώρα που ένα αγόρι κι ένα κορίτσι δίνουν το πρώτο τους φιλί στο παγκάκι μπροστά στον Έρωτα τον Τοξοθραύστη, και δύο ηλικιωμένες λένε τα νέα τους κάτω από τη πυκνή φυλλωσιά του Ζαππείου απέναντι από Τον Μικρό Ψαρά. Τα υπαίθρια γλυπτά αποτελούν μια αισθητική διασταύρωση ανάμεσα στην ιστορία, την αρχιτεκτονική και την πόλη. Αποτελούν αναπόσπαστο σημείο της αστικής αισθητικής, και, θέλοντας και μη, καλούμαστε να συνυπάρξουμε μαζί τους αρμονικά ή και όχι.

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News