Κάποτε, το χρήμα είχε ήχο. Το άκουγες να κουδουνίζει στις τσέπες, να τρίβεται σαν χαρτί στα χέρια, να περνάει από παλάμη σε παλάμη με εκείνη τη μυρωδιά του δρόμου. Ήταν κάτι το χειροπιαστό σχεδόν απτό, σαν μια μικρή συμφωνία ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Ένα μέσο, μια γλώσσα που μιλούσε χωρίς λέξεις. Σήμερα το χρήμα χάνει τη φωνή του. Μετατρέπεται σε άυλο ψίθυρο που κυκλοφορεί σε κώδικες, bits και bytes, πλανάται πάνω από κεφάλια μας και χορεύει στους ρυθμούς αλγορίθμων. Το χρήμα γίνεται φάντασμα και όπως κάθε φάντασμα, το φοβόμαστε αλλά και το υπακούμε. 

Το ψηφιακό ευρώ δεν είναι πια ένα μελλοντικό σενάριο. Αποτελεί μέρος ενός σχεδιασμού που προχωρά ήσυχα, σαν πατημασιά σε υγρό χώμα. Υποτίθεται πως θα εξασφαλίζει σταθερότητα, διαφάνεια, ευκολία. Όμως το πραγματικό του βάρος δεν είναι στα πλεονεκτήματα, αλλά στην ανατροπή της ίδιας της σχέσης μας με το χρήμα. Όταν το νόμισμα γίνεται πλήρως ψηφιακό, η έννοια της κατοχής αλλάζει. Το ευρώ δεν βρίσκεται πια στο πορτοφόλι σου, αλλά σε έναν ψηφιακό λογαριασμό που μπορεί θεωρητικά και πρακτικά να ελεγχθεί, να παγώσει, να καταγραφεί. Ό,τι κάποτε ήταν ανώνυμο και ιδιωτικό μετατρέπεται σε πεδίο διαρκούς επιτήρησης. 

Οι κεντρικές τράπεζες υπόσχονται ότι το ψηφιακό ευρώ θα είναι “ασφαλές” και “εγγυημένο”. Μα τι σημαίνει ασφάλεια όταν δεν υπάρχει ανωνυμία; Ποιος ορίζει την εγγύηση όταν ο έλεγχος συγκεντρώνεται; Η τεχνολογία γίνεται ο νέος μεσάζων, ένας αόρατος ελεγκτής που γνωρίζει τα πάντα, καταγράφει τα πάντα και εφόσον χρειαστεί— μπορεί να σβήσει τα πάντα. 

Στον αντίποδα ή μάλλον στο παρακλάδι της ίδιας εξέλιξης βρίσκονται τα κρυπτονομίσματα. Τα παιδιά μιας ψηφιακής ανυπακοής, ενός οράματος αποκέντρωσης. Το Bitcoin, το Ethereum και οι ορδές των altcoins γεννήθηκαν με τη σημαία της ελευθερίας: καμία τράπεζα, κανένας μεσάζων, μόνο ένα δίκτυο ανοιχτό και διάφανο. Μια νέα οικονομία που θα βασιζόταν στην εμπιστοσύνη των χρηστών κι όχι σε θεσμούς, ωστόσο το όνειρο αυτό αν και λαμπερό στην αρχή, άρχισε να θαμπώνει. Οι αγορές των crypto έγιναν πεδίο άγριας κερδοσκοπίας, εργαλείο επενδυτικών φουσκών και σε κάποιες περιπτώσεις νέα μορφή συγκεντρωμένης δύναμης στα χέρια λίγων. 

Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγάλες οικονομίες σπεύδουν να θέσουν κανόνες, να επιβάλουν πλαίσιο, να ξαναφορέσουν “λουρί” σε αυτό που παρουσιάστηκε ως επανάσταση. Το κράτος δεν ανέχεται να χάνει τον έλεγχο του χρήματος, γιατί το χρήμα είναι εξουσία. Η εξουσία σπάνια αφήνει τον έλεγχο από τα χέρια της χωρίς αντάλλαγμα. 

Η νέα οικονομία της εμπιστοσύνης παρουσιάζεται σαν ευκαιρία. Ένα σύστημα πιο διαφανές, πιο αποτελεσματικό, πιο ασφαλές. Αλλά η εμπιστοσύνη δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Όταν μεταφέρεται από το κοινωνικό πεδίο στον ψηφιακό αλγόριθμο, αλλάζει μορφή. Δεν εμπιστευόμαστε πλέον ανθρώπους ή θεσμούς, εμπιστευόμαστε πλατφόρμες, γραμμές κώδικα, υποσχέσεις που δεν έχουν πρόσωπο και πίσω από αυτές τις πλατφόρμες κρύβονται εταιρείες, κεντρικές αρχές, συστήματα που συγκεντρώνουν δεδομένα και δύναμη σε βαθμό που λίγοι σήμερα κατανοούν πλήρως. 

Η εξάρτηση δεν γεννιέται μόνο από την ανάγκη χρήσης, αλλά από την αδυναμία αποχώρησης. Όταν όλα (συναλλαγές, λογαριασμοί, επιδόματα, δάνεια) περάσουν στο ψηφιακό πεδίο, η ελευθερία επιλογής παύει να είναι πραγματική. Δεν μπορείς να “μην συμμετέχεις”. Δεν μπορείς να κρατήσεις τα μετρητά σου κάτω από το στρώμα. Το στρώμα θα έχει εξαφανιστεί μαζί με το χαρτί και τότε το να παγώσει ένας λογαριασμός ή να μπλοκαριστεί μια συναλλαγή θα είναι απλώς θέμα ενός κουμπιού κάπου σε ένα κέντρο δεδομένων που δεν θα γνωρίζεις καν πού βρίσκεται. 

Οι ρομαντικοί της τεχνολογίας θα σου πουν ότι αυτό είναι το μέλλον, ότι η κοινωνία θα γίνει πιο έξυπνη, πιο δίκαιη. Όμως η ιστορία δεν γράφεται από το μέλλο, γράφεται από το ποιος ελέγχει το παρόν. Σήμερα το παρόν ελέγχεται όλο και περισσότερο από εκείνους που διαχειρίζονται την πληροφορία. Όταν το χρήμα γίνεται πληροφορία, τότε όποιος ελέγχει τα δίκτυα, τους αλγορίθμους και τις υποδομές, ελέγχει και την οικονομική μας ζωή. 

Υπάρχει βεβαίως και η φωτεινή πλευρά. Τα ψηφιακά νομίσματα μπορούν να μειώσουν τη διαφθορά, να διευκολύνουν τις συναλλαγές, να δώσουν πρόσβαση σε οικονομικές υπηρεσίες σε ανθρώπους που σήμερα είναι αποκλεισμένοι. Μπορούν να κάνουν την παγκόσμια οικονομία πιο ευέλικτη, πιο διαφανή, πιο αποτελεσματική. Όμως κάθε τεχνολογικό εργαλείο είναι και δίκοπο μαχαίρι. Δεν είναι η τεχνολογία που καθορίζει τη μοίρα μας, είναι το ποιος τη χρησιμοποιεί και με τι σκοπό. 

Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν θα περάσουμε στο ψηφιακό χρήμα. Αυτό έχει ήδη αποφασιστεί. Το ερώτημα είναι ποιος θα κρατά το τιμόνι αυτού του νέου κόσμου: ένας ανοιχτός, δημοκρατικός έλεγχος ή λίγες κεντρικές αρχές και εταιρείες με απεριόριστη δύναμη; Μια κοινωνία πολιτών που κατανοεί, συμμετέχει και θέτει όρια ή μια κοινωνία παθητικών χρηστών που πατούν αποδοχή χωρίς να διαβάζουν τους όρους; 

Το χρήμα ήταν πάντα κάτι περισσότερο από μέσο ανταλλαγής. Ήταν ένας καθρέφτης των σχέσεων εξουσίας, της πίστης, της εμπιστοσύνης, της συλλογικής αφήγησης μιας εποχής. Το ψηφιακό ευρώ και τα κρυπτονομίσματα δεν αλλάζουν αυτή την αλήθεια απλώς τη μεταφέρουν σε μια νέα σφαίρα, πιο γρήγορη, πιο απρόσωπη και πιο επικίνδυνη για όσους δεν την κατανοούν. 

Όταν το χαρτί εξαφανιστεί δε θα χαθεί μόνο ένα μέσο συναλλαγής, θα χαθεί και ένα κομμάτι της ατομικής ελευθερίας. Το στοίχημα είναι αν θα μπορέσουμε να χτίσουμε μια νέα μορφή εμπιστοσύνης που δεν θα μας μετατρέψει σε εξαρτημένους χρήστες ενός παγκόσμιου ψηφιακού συστήματος, αλλά σε ενεργούς πολίτες μιας ζωντανής οικονομίας. Στο τέλος της ημέρας, το πραγματικό νόμισμα δεν είναι το ευρώ, το bitcoin ή το ψηφιακό πορτοφόλι. Είναι η εμπιστοσύνη μας και αυτήν, αν τη χάσουμε δεν την επαναφέρουμε με ένα πάτημα κουμπιού. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.