Η χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης στη διάρκεια μιας σύγκρουσης (και μάλιστα σε τέτοια μαζική κλίμακα όπως παρατηρεί το BBC Verify) δεν είναι μια τεχνολογική καινοτομία, αλλά μια πολιτική κλιμάκωση. Το ψέμα πλέον δεν χρειάζεται πηγή, δεν χρειάζεται καν πρόθεση· αρκεί να είναι αρκετά πειστικό για να διασπαρεί πιο γρήγορα από το γεγονός.

Όταν βλέπουμε “Ιρανούς” να φωνάζουν “αγαπάμε το Ισραήλ” στους δρόμους της Τεχεράνης μέσω deepfake εικόνων και AI-generated περιεχομένου, δεν μιλάμε πια για προπαγάνδα, αλλά για επιχείρηση διαγραφής της πραγματικότητας. Η παραπληροφόρηση γίνεται το απόλυτο εργαλείο των περιθωριακών. Είναι δομικό όπλο σε κρατικά και γεωπολιτικά οπλοστάσια.

Και το χειρότερο; Το κοινό δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα. Πάνω από 100 εκατομμύρια προβολές σε βίντεο που είναι είτε σκηνές από video games είτε ανακυκλωμένες εικόνες από άσχετα περιστατικά. Η εντυπωσιακή ταχύτητα με την οποία ένα φιλοϊρανικό προφίλ διπλασίασε το κοινό του μέσα σε έξι μέρες, μαρτυρά την πρόθυμη αποδοχή μιας κατασκευασμένης πραγματικότητας που ευθυγραμμίζεται με τις προσδοκίες ή τις πεποιθήσεις των θεατών. Η πληροφορία γίνεται ενίσχυση ταυτότητας. Όχι επιβεβαίωση γεγονότων.

Ο εφιάλτης εδώ δεν είναι η ΑΙ. Είναι η κοινωνική απάθεια. Το γεγονός ότι σε μια σύγκρουση με πραγματικούς νεκρούς, πραγματικά drones, πραγματικούς εκτοπισμούς, το πεδίο του πολέμου μεταφέρεται αβίαστα σε ένα ψηφιακό σύμπαν, όπου οι εικόνες δεν ζητούν συγγνώμη και οι άνθρωποι δεν ζητούν διασταύρωση. Μόνο likes.

Δεν βρισκόμαστε πια μπροστά σε μια “μάχη για την αλήθεια”. Η αλήθεια έχει ήδη παρακαμφθεί. Το διακύβευμα είναι αν θα μπορέσουμε, έστω και μέσα από τα συντρίμμια της, να διατηρήσουμε ένα ελάχιστο αίσθημα ηθικής επαφής με την πραγματικότητα. Διαφορετικά, θα ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου δεν έχει σημασία τι έγινε, αλλά ποιος το είπε πρώτος. Και με τι AI το έφτιαξε.

Η αφήγηση αυτή, που παρουσιάζει ένα Ιράν στα πρόθυρα εσωτερικής κατάρρευσης, ενισχύεται από εικόνες πλήθους που διαδηλώνουν ενάντια στο καθεστώς, γυναίκες χωρίς χιτζάμπ και πανό υπέρ της ειρήνης με το Ισραήλ, εικόνες που σε πολλές περιπτώσεις έχουν παραχθεί ή αλλοιωθεί με τεχνητή νοημοσύνη. Σκοπός είναι η διαμόρφωση εντυπώσεων. Και το πρόβλημα δεν είναι μόνο το περιεχόμενο, αλλά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος «πληροφόρησης» γίνεται viral, ακριβώς επειδή εναρμονίζεται με τα προκατειλημμένα φίλτρα του κοινού.

Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: το πεδίο της πληροφόρησης έχει μετατραπεί σε ζώνη μάχης όπου η αλήθεια δεν έχει πλεονέκτημα. Οι εικόνες δεν κρίνονται για την εγκυρότητά τους, αλλά για τη δραματικότητά τους. Το ερώτημα δεν είναι αν κάτι συνέβη, αλλά αν δείχνει αρκετά πιστευτό ώστε να μοιραστεί. Και με την τεχνητή νοημοσύνη να θολώνει ακόμα περισσότερο τα όρια ανάμεσα στο αληθινό και το φτιαχτό, η έννοια της τεκμηριωμένης πληροφόρησης υποχωρεί δραματικά.

Σε αυτό το περιβάλλον, η πολιτική εργαλειοποίηση της παραπληροφόρησης δεν είναι παρά μια στρατηγική εξουσίας: δεν χρειάζεται να πείσεις, χρειάζεται απλώς να μπερδέψεις. Να θολώσεις τα νερά αρκετά ώστε η κοινή γνώμη να παραιτηθεί από την προσπάθεια να ξεχωρίσει το ψέμα από την αλήθεια. Και έτσι, η σύγκρουση δεν μαίνεται μόνο στον ουρανό της Μέσης Ανατολής, αλλά και στις οθόνες μας – με όπλα τα pixels και τους αλγόριθμους.

Ο Μάθιου Φατσιάνι, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Notre Dame, περιγράφει με ακρίβεια ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της εποχής των κοινωνικών δικτύων: την αντικατάσταση της επιθυμίας για γνώση με την ανάγκη για επιβεβαίωση. Όταν η πληροφορία δεν αντιμετωπίζεται ως γεγονός προς κατανόηση αλλά ως σημαία για να δηλώσεις “με ποια πλευρά είσαι”, τότε η παραπληροφόρηση δεν είναι ατύχημα· είναι προϊόν ζήτησης.

Ο χρήστης του σήμερα δεν θέλει να ελέγξει – θέλει να αισθανθεί ότι έχει δίκιο. Κι αυτό το συναίσθημα, δυστυχώς, είναι πιο δυνατό και πιο εθιστικό από κάθε fact-check. Ο αγώνας για την αλήθεια έχει μετατραπεί σε ανταγωνισμό αφηγήσεων, και το «ποιος έχει δίκιο» παραδίδεται αμαχητί στο «ποιος φωνάζει πιο πειστικά».

*Με στοιχεία από το BBC.

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.