Αυτό που έκανε την μηχανή αναζήτησης της Google να ξεχωρίσει, ήταν – και παραμένει – η «καθαρή» και minimal αισθητική της πρώτης σελίδας. Αν εξαιρέσουμε τα καλλιτεχνικά doodle που εμφανίζονται ανά διαστήματα, η εταιρεία παραμένει πιστή στο αρχικό αισθητικό της όραμα. Το λογότυπο της εταιρείας και ένα κενό πεδίο για να γράψεις αυτό που θες να ψάξεις, κέρδισε γρήγορα το ιντερνετικό κοινό, καθώς με αυτόν τον τρόπο η Google έδειχνε κάπως «ανεξάρτητη».

Χωρίς να αποσπάται το μάτι από πολύχρωμα διαφημιστικά banner, χωρίς προβολή ειδήσεων και με απουσία θεματολογίας, το λευκό φόντο ήταν αρκετό για να νιώσεις πως το Google Search σου έδινε πλήρη πρόσβαση σε όλη την διαθέσιμη πληροφορία του πλανήτη. Η αρχική σελίδα/βιτρίνα παρέμεινε ίδια, αλλά σταδιακά, οι μεγάλες και ριζικές αλλαγές έγιναν στην εμφάνιση των αποτελεσμάτων απ’ τις αναζητήσεις.

Αυτές οι σταδιακές αλλαγές, περνούν σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητες απ’ τους χρήστες που βασίζονται καθημερινά στη μηχανή αναζήτησης για την ενημέρωση και την διασκέδαση τους. Η ριζική μετατροπή των αποτελεσμάτων, στην απόλυτη προσαρμογή τους στα «χαρακτηριστικά» του χρήστη, με τις προτιμήσεις του που κρίνονται απ’ το ιστορικό του και την συνολική του ιντερνετική συμπεριφορά, καθιστούν την εκάστοτε αναζήτηση σε μια «φούσκα γνώσης». Και αυτό έχει τρομακτικές συνέπειες.

Τα πρώτα χρόνια, τα αποτελέσματα απ’ τις αναζητήσεις επέστρεφαν σε μια απλή λίστα, όπου το κάθε link ιστοσελίδας σε οδηγούσε εκεί που ήθελες. Όμως, με την πάροδο του χρόνου αυτό άλλαξε.

Οι μεγάλες αλλαγές

Στις 23 Οκτωβρίου του 2000, η Google παρουσίασε τα AdWords και το ίντερνετ μετατράπηκε σε έναν χαοτικό κόσμο που διοικείται από το μάρκετινγκ. Με αυτά, οι επιχειρήσεις έχουν την δυνατότητα να αγοράζουν χώρο στην κορυφή των αναζητήσεων των χρηστών, ώστε να μεγιστοποιείται η τοποθέτηση των όποιων προϊόντων στο πρώτο ράφι. Μια λογική σουπερ μάρκετ, αφού όπου «προϊόν» βλ. site (γενικότερα) και όπου «ράφι» βλ. θέση στα εμφανιζόμενα αποτελέσματα.

Λίγο πριν και μέχρι τις αρχές του 2000, η Google είχε αναπτύξει και άλλες λειτουργίες που με μια πρώτη «αθώα» ματιά, βελτίωσαν την πλοήγησή μας στις αναζητήσεις. Ξεκίνησε να αναγνωρίζει ορθογραφικά λάθη και να σου προτείνει την σωστή ορθογραφία αυτού που έγραψες, ενσωμάτωσε τις περιλήψεις κάτω απ’ τους τίτλους των ειδήσεων και με την μέθοδο της αυτόματης συμπλήρωσης προέβλεπε την αναζήτηση μας.

Στις 16 Μαϊου του 2007, το Google Search ξεκίνησε τo καθολικό «σκανάρισμα» πληροφοριών, συγκεντρώνοντας σχετικές πληροφορίες για την αναζήτηση. Εικόνες, ειδήσεις, χάρτες, βίντεο κλπ όλα στην λίστα των εμφανιζόμενων αποτελεσμάτων. «Προσπαθήσαμε να γκρεμίσουμε τα τείχη που παραδοσιακά χώριζαν τις διάφορες ιδιότητες αναζήτησης και να ενσωματώσουμε τον τεράστιο όγκο των διαθέσιμων πληροφοριών σε ένα απλό σύνολο αποτελεσμάτων» είχε δηλώσει η τότε Αντιπρόεδρος Προϊόντων Αναζήτησης και Εμπειρίας Χρήστη, Marissa Mayer.

Και το 2012 εισήγαγε το Knowledge Graph. Μια πηγή «γνώσης», στην οποία πολλοί από εμάς έχουμε καταλήξει και εμπιστευτεί σε κάποια γρήγορη αναζήτηση μας. Με αυτή την λειτουργία, στο δεξί μέρος των αποτελεσμάτων μέσα σε μια στήλη, εμφανίζονται περιληπτικές πληροφορίες σχετικά με την αναζήτησή μας. Πληροφορίες που συλλέχθηκαν αυτόματα από διάφορες πηγές στο ίντερνετ, ακολουθώντας την λογική ενός flowchart. Το Knowledge Graph χρησιμοποιεί και το Google Assistant για τις απαντήσεις που μας δίνει στις φωνητικές αναζητήσεις.

Όλες αυτές οι καινοτομίες της Google έχουν δεχθεί σκληρή κριτική και προβληματισμοί γύρω απ’ τον ακριβή τρόπο λειτουργίας τους, συνεχώς αναδύονται απ’ τον βυθό του σκεπτικισμού γύρω απ’ τον τρόπο που μια μηχανή αναζήτησης έχει μετατραπεί σε Θεό.

«Υπονομεύει την ικανότητα των ανθρώπων να επαληθεύουν τις πληροφορίες που εμφανίζονται και, τελικά, να αναπτύσσουν τεκμηριωμένες απόψεις», είχε δηλώσει ο Dario Taraborelli, Επικεφαλής Έρευνας στο ίδρυμα Wikimedia και Ερευνητής Κοινωνικής Πληροφορικής που μελετά την παραγωγή γνώσης στο ίντερνετ. «Και αυτό, είναι κάτι που νομίζω ότι πρέπει πραγματικά να μελετήσουμε και να επεξεργαστούμε ως κοινωνία».

Τα προβλήματα που προκύπτουν

Και ενώ ο ανταγωνισμός μεταξύ των μηχανών αναζητήσεων είχε φανεί κάποια στιγμή πως κορυφώνεται, η Google με τις συγκεκριμένες αλλαγές, απομακρύνθηκε απ’ τους υπόλοιπους, τοποθετώντας το όνομα της στην πρώτη θέση. Οι προσπάθειες των υπολοίπων, όπως Bing και DuckDuckGo, οδηγήθηκαν σε ναυάγιο αντίστοιχο του Τιτανικού.

Η Google μετέτρεψε την εμπειρία της διερευνητικής αναζήτησης σε υπηρεσία ελέγχου δεδομένων και πληροφορίων. Η διαδικασία που επέτρεπε την «μάθηση», αντικαταστάθηκε με μια τυπική διαδικασία γρήγορης απάντησης.

Στην λογική αυτή, των «άμεσων απαντήσεων», επένδυσε πολλά και προσάρμοσε τα εμφανιζόμενα αποτελέσματα. Και ναι, μπορεί να εξυπηρετεί να έχεις μια άμεση πληροφορία για το «πόσα γραμμάρια είναι ένα κιλό», αλλά αυτή θα πρέπει να είναι σωστή.

Ένα απ’ τα πάρα πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα της λανθασμένης εμφάνισης «άμεσης απάντησης» και σήκωσε αντιδράσεις, ήταν το αποτέλεσμα που εμφάνιζε το Google Search ως έναρξη της εκλογικής διαδικασίας στη Βόρεια Ντακότα των ΗΠΑ. Ενώ η μηχανή αναζήτησης δήλωνε ως ημερομηνία το Σάββατο 28 Μαρτίου 2020, η σωστή πληροφορία θα έπρεπε να ήταν η Τρίτη 10 Μαρτίου 2020.

Δυστυχώς, για αυτές τις περιπτώσεις η Google δεν έχει αναπτύξει κάποιον μηχανισμό ή κάποια λειτουργία, όπου ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει για να επισημάνει το λάθος. Με αυτόν τον τρόπο, η εταιρεία αφήνει ανοιχτή την πόρτα στην παραπληροφόρηση και αναπόφευκτα στην προπαγάνδα, μετατοπίζει τις ευθύνες στο περιεχόμενο των σελίδων απενεχοποιώντας την επιλογή που κάνει η ίδια, διαταράσσει την δημοκρατική συμμετοχή των ανθρώπων σε εκλογικές αναμετρήσεις, και ο χρήστης είναι ευδιάκριτα χειραγωγήσιμος απ’ τον οποιοδήποτε που έχει την δυνατότητα να ελέγξει είτε οικονομικά είτε πολιτικά, την εμφανιζόμενη πληροφορία.

Η συμπεριφορά των χρηστών

Παρ΄ όλα αυτά και ανεξάρτητα απ’ τα σκάνδαλα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια, γύρω απ’ την Google και πως ελέγχει την πληροφορία – αλλά και που την παραδίδει, η καθημερινή ιντερνετική ρουτίνα των χρηστών του διαδικτύου τοποθετεί την συγκεκριμένη μηχανή αναζήτησης στην κορυφή της επισκεψιμότητας.

Σκεφτείτε πόσες φορές βρεθήκατε σε μια συζήτηση όπου κάποιος δεν γνώριζε το θέμα και είπε «μισό να μπω google να τσεκάρω», πόσες φορές χρησιμοποιήσαμε μέσα σε μια μέρα την φράση «γκούγκλαρε το» και πως κάποιος π.χ. flat earther θα βρει στην κορυφή των αποτελεσμάτων του, sites που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις του.

Πολλές φορές, οι χρήστες σε μια προσπάθεια να κάνουν την δική τους έρευνα, εκτός Google Search, χρησιμοποιούν τα social media για να επιβεβαιώσουν, να μάθουν ή να ερευνήσουν κάτι. Αλλά και εκεί, το περιεχόμενο έχει προσαρμοστεί στο «άτομο», το οποίο άτομο έχει ήδη κατηγοριοποιηθεί απ’ τις πλατφόρμες και φυσικά, απ’ την Google.

Μια «υπέροχη» φούσκα πληροφορίας, που όπως οι τσιχλόφουσκες, σκάνε στο πρόσωπο αυτού που τις μασάει.