Υπάρχουν ερωτήματα που μοιάζουν να ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας κι όμως χτυπούν την πόρτα της καθημερινότητάς μας με την ορμή του επείγοντος. Ένα από αυτά είναι το εξής: μπορεί άραγε ένα ψηφιακό είδωλο, ένας “κλώνος” φτιαγμένος από αλγόριθμους και δεδομένα να μας βοηθήσει στη δουλειά μας;
Η εποχή μας γεμίζει από τέτοια είδωλα. Στο Χ (πρώην Twitter) και στο LinkedIn, influencers και αυτοαποκαλούμενοι “ηγέτες σκέψης” προσφέρουν στους ακόλουθούς τους την ευκαιρία να συνομιλήσουν με τα ψηφιακά τους αντίγραφα. Στην άλλη όχθη, δημιουργοί του OnlyFans χρησιμοποιούν μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης για να συνομιλούν επί πληρωμή με θαυμαστές. Στην Κίνα “εικονικοί πωλητές” φαίνεται να ξεπερνούν σε αποδοτικότητα τους πραγματικούς.
Οι κλώνοι αυτοί συνδυάζουν τεχνολογίες που ήδη γνωρίζουμε: βίντεο-μοντέλα που μιμούνται την εμφάνιση, φωνές που γεννιούνται από λίγα λεπτά ηχογράφησης και chatbots που κρατούν μία συνομιλία ζωντανή. Η υπόσχεσή τους όμως δεν είναι να είναι απλώς “έξυπνοι” όπως το ChatGPT ή το Gemini, αλλά να μοιάζουν με εμάς: να σκέφτονται, να μιλούν, να “είναι” εμείς.
Για ποιους όμως είναι φτιαγμένοι αυτοί οι κλώνοι; Η startup Delphi για παράδειγμα με χρηματοδότηση από εταιρείες όπως η Anthropic και ακόμη και το venture capital fund της ηθοποιού Ολίβια Γουάιλντ, βοηθά διασημότητες να δημιουργούν τα δικά τους ψηφιακά αντίγραφα που μπορούν να συνομιλούν με θαυμαστές μέσω chat ή φωνητικών κλήσεων. Στον ιστότοπό της η Delphi γράφει ότι οι «σύγχρονοι ηγέτες διαθέτουν γνώσεις που μπορούν να αλλάξουν ζωές, αλλά ο χρόνος τους είναι περιορισμένος και η πρόσβαση δύσκολη». Μια βιβλιοθήκη από κλώνους υπόσχεται να σπάσει αυτά τα όρια.
Αν συνομιλήσεις με τον Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ, ο κλώνος του θα σου πει με στόμφο ότι είναι εδώ «για να σε κάνει δυνατότερο και πιο χαρούμενο» και ύστερα θα σε εγγράψει με χαρά στο ενημερωτικό του newsletter. Λειτουργούν με έναν τρόπο που χτίζουν λίστες επαφών ή πωλούν συμπληρώματα διατροφής.
Και οι “κοινοί θνητοί”; Εμείς που δεν έχουμε θαυμαστές, αλλά έχουμε πιεστικές δουλειές και το διαρκές άγχος πως θα έπρεπε να είμαστε σε δύο μέρη ταυτόχρονα; Θα μπορούσε ένας τέτοιος κλώνος να μπει σε μια διαδικτυακή συνάντηση στη θέση μου, όχι για να εξαπατήσει τον συνομιλητή, αλλά για να πάρει μια απλή ενημέρωση; Να καταγράψει ό,τι ειπώθηκε και να το μεταφέρει μετά;
Η Tavus, μια startup που υπόσχεται βιντεο-κλώνους με “συναισθηματική νοημοσύνη ανθρώπου και την εμβέλεια μηχανής”. Η διαδικασία ήταν απλή: μπροστά στην κάμερα, διάβασα ένα σενάριο για να μάθει η πλατφόρμα τη φωνή μας και έπειτα … ησυχία. Λίγες ώρες αργότερα το avatar ήταν έτοιμο.
Το δύσκολο δεν είναι η εμφάνιση. Είναι αν μπορεί να κατανοήσει τι καλύπτουμε, τι μας ενδιαφέρει, πως εκφραζόμαστε. Μπορούμε να δώσουμε μερικά άρθρα μας για να «μάθει», όχι όμως τις συνεντεύξεις μας ή τα προσωπικά μας σημειώματα, γιατί αυτά αφορούν και άλλους ανθρώπους που δεν έχουν δώσει συναίνεση.
Για έναν influencer, ένας κλώνος μπορεί να πολλαπλασιάσει τις αλληλεπιδράσεις με το κοινό. Για έναν πωλητή να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας. Υπάρχουν κίνδυνοι, αλλά οι συμβιβασμοί μπορεί να είναι αποδεκτοί. Μεγάλες εταιρείες χρησιμοποιούν ήδη κλώνους για την αρχική λήψη στοιχείων σε υπηρεσίες υγείας ή σε συνεντεύξεις εργασίας. Άλλοι τους αξιοποιούν για εκπαιδευτικά role-play: πρόβες πωλήσεων, ασκήσεις HR, ακόμη και ως “μέντορες”. Υπάρχουν μάλιστα πειράματα με κλώνους που λειτουργούν ως τραπεζικοί υπάλληλοι για την αξιολόγηση αιτήσεων δανείων.
Υπάρχει όμως κενό και παγίδα. Να διδάξεις σε ένα τέτοιο μοντέλο διάκριση, κρίση, πόσο μάλλον τις λεπτές αποχρώσεις μιας προσωπικότητας είναι ακόμη σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Όσο ο άλλος ξέρει ότι μιλάει με κλώνο, δεν υπάρχει πρόβλημα. Όταν όμως αρχίσει να του αποδίδει εξουσίες που δεν θα έπρεπε ποτέ να έχει, τότε το παιχνίδι γίνεται επικίνδυνο.
Μπορούν να μας κολακέψουν, να μας ενισχύσουν, να πουλήσουν για εμάς, αλλά δεν μπορούν να γίνουν εμείς. Δεν μπορούν να κουβαλήσουν τις αμφιβολίες μας, τις σιωπές μας, τα βλέμματα που δε λέγονται με λέξεις.
Στο ερώτημα αν μπορεί ένας ψηφιακός σωσίας να με βοηθήσει στη δουλειά μου, η απάντηση είναι μάλλον πως μπορεί να με ανακουφίσει σε πρακτικά ζητήματα, αλλά δεν μπορεί να με αντικαταστήσει. Ο κλώνος είναι καθρέφτης χωρίς ψυχή. Μπορεί να μιμηθεί το χαμόγελο, αλλά δεν θα νιώσει ποτέ την αγωνία πριν από μια δύσκολη συνάντηση ή την ικανοποίηση μιας καλής ιδέας που γεννιέται από το πουθενά.
Στην τελική η εργασία δεν είναι μόνο παραγωγικότητα. Είναι σχέση, δημιουργία, ηθική στάση. Αν οι κλώνοι μας θυμίζουν κάτι είναι ότι κανένα λογισμικό δεν μπορεί να χωρέσει αυτό που σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
*Mε στοιχεία από το Technology Review.
