Το σκηνικό γνώριμο: κάθεσαι σε καναπέ, ο αλγόριθμος σου ταΐζει βιντεάκια 30 δευτερολέπτων, μια γάτα που χορεύει με φόντο 8-bit, ένα life-hack για παγάκια με πρωτεΐνη, και ξαφνικά… ένας τύπος φωνάζει πως «οι αντίπαλοι καίνε τη χώρα». Πριν προλάβεις να ανασαίνεις, δεύτερο βίντεο: η “άλλη” πλευρά με ίδια ένταση και φανατισμό φορά απλώς άλλα χρώματα. Κι έτσι κυλά ο χρόνος στο TikTok, την πλατφόρμα που έγινε το νέο τηλεκοντρόλ της Generation Z (και όχι μόνο). 

Μέχρι σήμερα λέγαμε πως το TikTok είναι διασκεδαστικό, ίσως εθιστικό, ενδεχομένως συλλέγει περισσότερα δεδομένα απ’ όσα θέλουμε να ξέρει. Τώρα προστίθεται άλλη μια κατηγορία: οξύνει την πολιτική πόλωση. Μια καινούρια μελέτη πανεπιστημίων του Μίσιγκαν και της Καλιφόρνιας παρακολούθησε πάνω από 3.000 Αμερικανούς για 18 μήνες και κατέληξε σε συμπέρασμα-καμπάνα: όσοι έβλεπαν TikTok τουλάχιστον μία ώρα τη μέρα έγιναν σταδιακά απόλυτοι, έτοιμοι να απορρίψουν οτιδήποτε δεν συνάδει με την πολιτική τους φυλή. 

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν panel survey: ίδιοι άνθρωποι, επαναλαμβανόμενα ερωτηματολόγια. Ζήτησαν γνώμες για πολύκροτα ζητήματα (όπλα, αμβλώσεις, κλιματική κρίση), τους βαθμολόγησαν σε κλίμακα «ανεκτικότητας» κι έπειτα χαρτογράφησαν τη μεταβολή. Επιπλέον, συνέλεξαν data χρήσης: πόσο scroll, πόσα likes σε πολιτικό περιεχόμενο, πόση αλληλεπίδραση σε hashtags τύπου #LeftTok ή #MAGA. 

Το αποτέλεσμα έδειξε πως όσοι έβλεπαν τυχαίο ας πούμε περιεχόμενο διασκέδασης δεν άλλαξαν πολύ, όσοι όμως μπήκαν σε «πολιτικό διάδρομο» είδαν τις απόψεις τους να κλειδώνουν. Στο τέλος εμφανίστηκε το γνωστό φαινόμενο enemy de-humanisation: η αντίπαλη παράταξη δεν είναι απλώς λάθος, είναι «επικίνδυνη». 

Γιατί να ενδιαφερθεί ο Έλληνας αναγνώστης; Επειδή ο αλγόριθμος δεν μιλά μόνο αγγλικά. Η πολιτική μας κουλτούρα λατρεύει τον «καφέ, παλιότερα φραπέ και τώρα φρέντο εσπρέσσο στο καφενείο», αλλά ζει όλο και περισσότερο σε Reels και Short Stories. Αν το TikTok μπλέκει τα καλώδια του δημόσιου διαλόγου στην Αμερική, λογικά θα το κάνει και στην οδό Σταδίου και μάλιστα στην Ελλάδα ευκολότερα.  

Πώς όμως συμβαίνει αυτό; 

1. Πάνω από όλα η αλληλεπίδραση. 

Ο TikTok-αργόριθμος είναι εκπαιδευμένος να σε κρατά. Αν κάνεις λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου παραπάνω πάνω σε βίντεο με φορτισμένη φωνή, θα βρει κι άλλα τέτοια. Το σύστημα αντιλαμβάνεται την ένταση, όχι την αλήθεια. 

2. Οπτικοακουστικό σοκ
Το βίντεο 15” δεν σε αφήνει να διαβάσεις όλο το άρθρο, να ψάξεις πηγή, να δεις το πλήρες περιεχόμενο. Δουλεύει σαν ερέθισμα Pavlov: κόκκινος τίτλος, τρεμάμενη κάμερα, remixed soundtrack – dopamine spike, κλικ, επόμενο. 

3. Σύστημα «ντελιβερά»
Σε αντίθεση με το Twitter, όπου εσύ αποφασίζεις ποιον θα ακολουθήσεις, στο TikTok είναι η ίδια η πλατφόρμα που σε ακολουθεί. Σου σερβίρει ένα For You φτιαγμένο όχι από αυτά που δήλωσες ότι σου αρέσουν, αλλά από όσα έδειξες, επαναλαμβανόμενα, ασυνείδητα. Κι έτσι η φούσκα δεν χτίζεται με επιλογές, αλλά με συνήθειες. Χωρίς καν να το καταλάβεις.

Δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε στην Αμερική για παραδείγματα. Στις εθνικές κάλπες 2023-24, hashtags τύπου #σας_πήραμε ή #προδότες συγκέντρωσαν εκατομμύρια views. Χωρίς τηλεοπτικά πάνελ, χωρίς άρθρα 1.000 λέξεων, ένας δημιουργός μπορεί να στήσει πολιτική σέχτα σε πέντε αναρτήσεις: συναισθηματικό ρεφραίν, δύο υποτιτλισμένα αρχεία και memes. 

OpenAI, Google και Microsoft βλέπουν το πρόβλημα στο generative AI, επιβάλλουν κανόνες ασφαλείας. Μα το TikTok είναι ήδη γεννήτρια πολιτικού θεάματος, απλώς με ανθρώπινους παρουσιαστές που ξεπερνούν με ευκολία τα όποια φίλτρα. 

Οι προτάσεις των ερευνητών 

• Digital vegetables first – Όπως στη δίαιτα: άνοιξε app με ρύθμιση χρόνου, π.χ. 20 λεπτά. Μετά πρέπει να ενημερώνει, αν όχι να σε πετά εκτός. 

• Self-audit feed – Κράτα σημειωματάριο: ποια θέματα σου σερβίρει; Από ποια πλευρά; Γιατί επέλεξε εσένα; 

• Πολύγλωσσο break – Για κάθε πέντε πολιτικά βίντεο, βρες ΕΝΑ διαφορετικής ιδεολογίας, όχι για να εξοργιστείς, αλλά για να δοκιμάσεις αντισώματα. 

Η ίδια μελέτη έδειξε ότι όσοι ακολούθησαν ενεργά λογαριασμούς από όλες τις αποχρώσεις είδαν μικρότερη αύξηση πόλωσης. Δηλαδή, δεν φταίει μόνο η πλατφόρμα, αλλά κυρίως πως τη χειριζόμαστε και πως μας κατατάσσει.  

Scroll ή διάλογος; 

Το TikTok δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Ούτε ο αλγόριθμος θα ζητήσει δημοψήφισμα για αλλαγές. Η κουλτούρα του ρυθμού σημαίνει ότι ο πολιτικός λόγος θα συμπιεστεί στην οθόνη των 6 ιντσών. Το στοίχημα είναι δικό μας: θα αφήσουμε το feed να «παίξει» τον DJ των πεποιθήσεών μας ή θα κάνουμε pause, skip, manual search; 

Ο νέος ψηφιακός αιώνας μας καλεί να γίνουμε επιμελητές σε πολλά επίπεδα και φυσικά στην πληροφόρησή μας. Αλλιώς η συσκευή τσέπης θα αρχίσει να γράφει τον δικό της “συνταγολόγιο” κι εμείς θα τρώμε μόνο τα πικάντικα που φτιάχνουν views. Αν θες πραγματικά … δημοκρατία, μάλλον πρέπει να κλείσεις την οθόνη πριν το σουβέρ γίνει καθρέφτης και δεις μέσα του έναν ψηφιακό εαυτό που έχει ξεχάσει πως να ακούει. 

*Με στοιχεία από το Τhe Conversation. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.