Όταν πριν μερικά χρόνια ξεκίνησε στις ΗΠΑ το κίνημα #MeToo, ήταν θέμα χρόνου να φτάσει μέχρι την Κίνα, όπου και εκεί το φεμινιστικό κίνημα αγωνίστηκε για την ένταξη και τη δίκαιη μεταχείριση των γυναικών στην αχανή χώρα.

Το κίνημα έριξε φως στη σεξουαλική βία και τους βιασμούς στη χώρα, όμως τα κρατικά ΜΜΕ επέβαλαν λογοκρισία στους ανθρώπους να μιλήσουν και εμπόδισαν τους πολίτες της να λαμβάνουν μέρος σε οποιαδήποτε μορφή κινήματος. Ως εκ τούτου, πολύ μεγάλος αριθμός γυναικών εισήλθε για τον λόγο αυτό στις πλατφόρμες διαφόρων μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Οι γυναίκες αυτές συγκέντρωσαν επιπλέον άτομα από όλον τον κόσμο μέσω της χρήσης του hashtag #MeToo με στόχο να βοηθήσουν τον αγώνα για τα δικαιώματά τους. Όμως έπρεπε με κάποιο τρόπο να κρύψουν τον πραγματικό τους στόχο, ώστε να μην λογοκριθούν. Οπότε τι έκαναν;

Χρησιμοποίησαν δυο emoji: ένα λαγουδάκι και ένα μπολ με ρύζι. Το συγκεκριμένο meme, το λεγόμενο «Rice bunny» (λαγουδάκι ρυζιού), στα κινέζικα προφέρεται «μι του». Αυτός το «μιμίδιο» λοιπόν χρησιμοποιήθηκε ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως αναφέρει το εκτενές αφιερωματικό ρεπορτάζ του BBC.

Το χάσταγκ ονομάστηκε #WoYeShi και η ιδέα της χρήσης του meme με το λαγουδάκι ρυζιού προήλθε από τη φεμινίστρια ακτιβίστρια Σιάο Κίκι. Το hashtag της Σιάο στη γνωστή πλατφόρμα microblogging Weibo (που είναι γνωστή ως η κινεζική έκδοση του Twitter) προσέλκυσε περισσότερες από 2,3 εκατομμύρια επισκέψεις σε λίγες μόνο ημέρες. Η ενέργειά της αυτή τελικά έφερε το θέμα στη δημοσιότητα και το κινεζικό #MeToo ουσιαστικά ξεκίνησε από ένα αθώο meme.

Μeme, δηλαδή μια λέξη προερχόμενη από την αντίστοιχη ελληνική μίμημα (memema), ορίζεται ως «μονάδα πολιτιστικών πληροφοριών που διαδίδονται με μίμηση κυρίως μέσω λεκτικής, οπτικής ή ηλεκτρονικής επικοινωνίας», όπως αναφέρει η εγκυκλοπαίδεια της Britannica, με την λέξη να πρωτοαναφέρεται το 1976, από τον Richard Dawkins, στο βιβλίο του «The Selfish Gene» («Το Εγωιστικό Γονίδιο»).

Όπως αναφέρει το BBC, «επιφανειακά, τα μιμίδια του Διαδικτύου είναι μια πανταχού παρούσα πηγή ελαφριάς ψυχαγωγίας και ένας τρόπος για να εκφραστούν οι άνθρωποι μέσω έξυπνα “αναμεμειγμένων” προτύπων κειμένου, εικόνων και βίντεο. Τα μιμίδια συχνά μάς παρέχουν μερικά λεπτά αδράνειας και διασκεδαστικής αναβλητικότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας μας».

Αλλά τα μιμίδια έχουν επίσης μια σοβαρή πλευρά, σύμφωνα με ερευνητές που εξετάζουν τις σύγχρονες μορφές επικοινωνίας. Είναι μια «γλώσσα από μόνα τους», με μια θαυμαστή ικανότητα που υπερβαίνει τους πολιτισμούς και δημιουργεί συλλογικές ταυτότητες μεταξύ των ανθρώπων. «Αυτά τα κοινά οπτικά «αστεία» μπορούν επίσης να είναι ισχυρά εργαλεία για αυτοέκφραση, σύνδεση, κοινωνική επιρροή και ακόμη και πολιτική ανατροπή», αναφέρει το άρθρο.

Τα μιμίδια στο Διαδίκτυο «είναι μια από τις πιο ξεκάθαρες εκδηλώσεις του γεγονότος ότι υπάρχει και λειτουργεί ο λεγόμενος ψηφιακός πολιτισμός», λέει ο Paolo Gerbaudo, διευθυντής του Κέντρου Ψηφιακού Πολιτισμού στο Kings College του Λονδίνου.

Ο Gerbaudo περιγράφει τα μιμίδια ως «ένα είδος έτοιμης γλώσσας με πολλά είδη στερεότυπων, συμβόλων ή καταστάσεων. Μια “παλέτα” που οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν, όπως τα emojis, κατά κάποιο τρόπο, για να μεταδώσουν ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο».

Τι είναι όμως αυτό που κάνει το διαδικτυακό μιμίδιο τόσο δημοφιλές και γιατί είναι ένας τόσο αποτελεσματικός τρόπος μετάδοσης ιδεών;

«Στον σημερινό κόσμο, τα μιμίδια είναι οι “σπόροι” από τους οποίους αναπτύσσονται τα κοινωνικά κινήματα», λέει η κινέζα ερευνήτρια επικοινωνίας Xiao Mina στο βιβλίο της «Memes to Movements». «Αλλά για να ανθίσουν, πρέπει να βρουν τα σπίτια τους στο γόνιμο έδαφος των μυαλών και των πολιτισμών».

Π.χ., κατά τη διάρκεια της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, κάποια συγκεκριμένα μιμίδια χρησιμοποιήθηκαν εξίσου από αντικυβερνητικούς και φιλοκυβερνητικούς ακτιβιστές για τη διάδοση ιδεών, σύμφωνα με έρευνα της Anastasia Denisova, λέκτορα δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Westminster.

«Αλλά τα μιμίδια μπορεί να έχουν και μια πιο σκοτεινή πλευρά, λόγου χάρη βοηθώντας στη παραπληροφόρηση και την διάδοση θεωριών συνωμοσίας που μπορεί να έχουν επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο, όπως έγινε περισσότερο εμφανές κατά τη διάρκεια της πανδημίας της Covid-19», επισημαίνει εμφατικά το BBC.

«Αν δεν ξέρεις αρκετά για ένα συγκεκριμένο ζήτημα, θα γεμίσεις τα κενά σου με ό,τι γνώση μπορείς να βρεις στο διαδίκτυο, ακόμη και με memes που μπορεί να σε αποπροσανατολίσουν», λέει ο Alexander Jack, ιατροδικαστής και ψυχολόγος στο Birmingham and Solihull Mental Health Foundation Trust, ο οποίος μελέτησε πώς διαδόθηκαν τα μιμίδια συνωμοσίας περί της Covid-19 στο ίντερνετ, επηρεάζοντας αρνητικά την ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία πολλών ασθενών.

Όμως, ενώ τα μιμίδια εξαπλώνονται και μεταλλάσσονται με αστραπιαία ταχύτητα, μπορούμε να περιμένουμε ότι θα εξακολουθούν να αποτελούν μια μορφή έκφρασης και επικοινωνίας και στο εγγύς μέλλον; Ο Gerbaudo σημειώνει ότι «τα μιμίδια ήδη εξελίσσονται και πλέον μεταφέρονται σε μορφή βίντεο. Τα βίντεο του TikTok έχουν χαρακτήρα memes πλέον», λέει.

Αλλά το αν τα μιμίδια είναι μια δύναμη για το «καλό» ή το «κακό», εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς επιλέγουμε ΕΜΕΙΣ να τα χρησιμοποιήσουμε. «Ουσιαστικά, αποτελούν ουδέτερους τρόπους επικοινωνίας», συνοψίζει το άρθρο. «Εσύ θα δώσεις νόημα σε αυτά, ανάλογα με το τι θέλεις να εκφράσεις».