Υπάρχουν επιστημονικές ανακαλύψεις που μοιάζουν να αλλάζουν απλώς ένα κεφάλαιο στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια και υπάρχουν άλλες που αλλάζουν ολόκληρο το αφήγημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας 2025, που απονεμήθηκε στους Mary Brunkow, Fred Ramsdell και Shimon Sakaguchi ανήκει ξεκάθαρα στη δεύτερη κατηγορία, γιατί δεν αφορά μόνο το πως λειτουργεί το ανοσοποιητικό μας σύστημ, αφορά το πως επιβιώνουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. 

Η ανακάλυψη τους είναι ταπεινή στη διατύπωσή της, αλλά τεράστια στις συνέπειές της: αναγνώρισαν έναν τύπο κυττάρων που διδάσκουν το σώμα να μη στρέφεται εναντίον του. Τα λεγόμενα ρυθμιστικά Τ κύτταρα (Regulatory T cells) είναι οι σιωπηλοί φύλακες της ισορροπίας, εκείνα που συγκρατούν τα “στρατεύματα” της ανοσίας από το να επιτεθούν στον ίδιο τον οργανισμό που καλούνται να προστατεύσουν. 

Η ιδέα φαίνεται σχεδόν φιλοσοφική: μέσα στο πιο αδυσώπητο αμυντικό σύστημα της φύσης, υπάρχει ένας μηχανισμός αυτοσυγκράτησης, μια “εσωτερική δημοκρατία” του σώματος. Ο Σιμόν Σακαγκούτσι στο Πανεπιστήμιο του Κιότο ανακάλυψε το 1995 ότι κάποια κύτταρα φέρουν στην επιφάνειά τους μια πρωτεΐνη, την CD25 και φαίνεται να λειτουργούν ως ρυθμιστές, σαν μια επιτροπή ελέγχου μέσα στο ανοσολογικό χάος. Χωρίς αυτά το σύστημα τρελαίνεται: τα κύτταρα-στρατιώτες επιτίθενται αδιακρίτως, καταστρέφοντας ιστούς, όργανα, ζωές. 

Λίγα χρόνια αργότερα, η Μέρι Μπράνκοου και ο Φρεντ Ράμσντελ ερευνώντας ένα στέλεχος ποντικών που ανέπτυσσε αυτοάνοσα νοσήματα με τρομακτική ευκολία βρήκαν το χαμένο κομμάτι του παζλ. Το γονίδιο Foxp3 που εδρεύει στο Χ χρωμόσωμα, λειτουργεί ως “αρχιμηχανικός” αυτών των ρυθμιστικών κυττάρων. Όταν αυτό το γονίδιο δυσλειτουργεί, η άμυνα του σώματος δεν έχει πια χαλινάρι. Ο εχθρός δεν είναι έξω, αλλά μέσα. 

Αυτός ο μηχανισμός, δηλαδή η ικανότητα του σώματος να επιβάλλει στον εαυτό του όρια είναι το θαύμα που τιμά φέτος η Σουηδική Ακαδημία και είναι δύσκολο να μη διακρίνει κανείς μέσα σε αυτόν μια βαθύτερη, σχεδόν υπαρξιακή παραβολή. 

Η επιστήμη της ανοσολογίας, έτσι όπως την ξαναγράφουν οι Brunkow, Ramsdell και Sakaguchi μοιάζει να μιλά για κάτι πέρα από κύτταρα και πρωτεΐνες. Μιλά για την ανάγκη κάθε ζωντανού οργανισμού και κάθε κοινωνίας να διαχειρίζεται την ίδια του τη δύναμη. Όπως ένα κράτος χρειάζεται θεσμούς για να συγκρατεί την εξουσία του, έτσι και το σώμα χρειάζεται τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα για να αποτρέπει την αυτοκαταστροφή του. 

Η ισορροπία, όχι η επιθετικότητα, είναι το μυστικό της επιβίωσης. 

Η φετινή βράβευση όμως δεν είναι μόνο θεωρία. Είναι η βάση για μια νέα ιατρική εποχή. Αν καταφέρουμε να “ενισχύσουμε” αυτά τα ρυθμιστικά κύτταρα, ίσως μπορέσουμε να καταστείλουμε αυτοάνοσες ασθένειες όπως ο διαβήτης τύπου 1, ο λύκος ή η σκλήρυνση κατά πλάκας. Αντίστροφα αν μάθουμε να τα “σιωπούμε” μπορούμε να αφήσουμε το ανοσοποιητικό να επιτεθεί πιο δυναμικά σε καρκινικούς όγκους. Οι κλινικές δοκιμές που ήδη διεξάγονται υπόσχονται μια νέα μορφή ανοσοθεραπείας: θεραπείες που δεν καταστέλλουν το σώμα, αλλά του μαθαίνουν να διορθώνει τα λάθη του. 

Όπως δήλωσε ο Olle Kämpe, πρόεδρος της Επιτροπής Νόμπελ, «οι ανακαλύψεις τους υπήρξαν καθοριστικές για την κατανόηση του πώς λειτουργεί το ανοσοποιητικό σύστημα και γιατί δεν αναπτύσσουμε όλοι σοβαρές αυτοάνοσες ασθένειες». Είναι ίσως η πιο απλή περιγραφή για μια ανακάλυψη που αφορά τη γραμμή ανάμεσα στην υγεία και την αυτοκαταστροφή. 

Το σώμα δεν είναι ένα πεδίο μάχης, αλλά ένα σύστημα αυτογνωσίας. Δεν νικά όποιος επιτίθεται, αλλά όποιος ξέρει πότε να σταματήσει. 

Αν δει κανείς τη σημερινή εποχή, με τα κοινωνικά, πολιτικά και περιβαλλοντικά της “αυτοάνοσα”, αυτή η ανακάλυψη μοιάζει με καθρέφτη και οι κοινωνίες, όπως και τα κύτταρα, χρειάζονται μηχανισμούς ρύθμισης, φωνές που θα πουν “ως εδώ” πριν η υπερβολή γίνει ασθένεια. 

Η Mary Brunkow, ο Fred Ramsdell και ο Shimon Sakaguchi δεν ανακάλυψαν απλώς έναν βιολογικό μηχανισμό. Μας υπενθύμισαν κάτι θεμελιώδες: ότι η ζωή στηρίζεται στην ικανότητα του οργανισμού και του ανθρώπου να συγκρατεί τον εαυτό του. 

Σε μια εποχή όπου τα συστήματα, από τα οικολογικά μέχρι τα πολιτικά δείχνουν να χάνουν αυτή την ισορροπία, το Νόμπελ Ιατρικής του 2025 μοιάζει με μήνυμα πέρα από την επιστήμη. Μας θυμίζει ότι η υγεία, όπως και η δημοκρατία, δεν εξαρτάται από τη δύναμη της επίθεσης, αλλά από τη σοφία της αυτορρύθμισης. 

Ίσως τελικά η μεγάλη ανακάλυψη δεν είναι τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα, αλλά η συνειδητοποίηση ότι το μυστικό της ζωής δεν βρίσκεται στην άμυνα ούτε στην επίθεση βρίσκεται στην εγκράτεια, γιατί όπως και στην ανθρώπινη ιστορία, η ισορροπία είναι πάντα το πιο σπάνιο και το πιο αναγκαίο είδος δύναμης. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.