Νέες λεπτομέρειες του παρελθόντος έρχονται στο φως, κρυμμένες στις γωνιές και τις σπηλιές του κόσμου. Η πιο περίφημη είναι η ανακατασκευή της εξέλιξης της ανθρωπότητας από την αφρικανική μας καταγωγή πριν από περίπου 300.000 χρόνια, μέσω της ανάλυσης του έμβιου και του απολιθωμένου DNA μας. Τα φαντάσματα των αφρικανικών και ευρασιατικών πληθυσμών του μακρινού παρελθόντος ανασύρθηκαν χάρη στην ικανότητα της επιστήμης να διεισδύει στον κόσμο των μικροσκοπικών στοιχείων μελετώντας τα βιομόρια.
Τώρα, η ψηφιακή ανάλυση των επιφανειών των βράχων αποκαλύπτει πώς άλλα φαντάσματα του μακρινού παρελθόντος – αυτή τη φορά από τη Βόρεια Αμερική πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια – έχουν βγει στο φως. Γράφοντας στο περιοδικό Antiquity, ο καθηγητής Jan Simek του Πανεπιστημίου του Τενεσί και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν εικόνες γιγάντιων ανάγλυφων σχημάτων στην επιφάνεια της χαμηλής οροφής ενός σπηλαίου στην Αλαμπάμα.
Τα μοτίβα, τα οποία απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές και ζώα, είναι μερικές από τις μεγαλύτερες γνωστές εικόνες που έχουν βρεθεί σε σπήλαιο στη Βόρεια Αμερική και ενδέχεται να αντιπροσωπεύουν πνεύματα του κάτω κόσμου. Ανάμεσα σε άλλα έχει βρεθεί το σχήμα ενός κροταλία, ενός ζώου ιερού για τους ιθαγενείς στις νοτιοανατολικές ΗΠΑ, σε μήκος σχεδόν τριών μέτρων.
Όσον αφορά τη χρονολόγηση των ευρημάτων, καθώς οι αρχαίοι φώτιζαν τη σπηλιά με έναν φλεγόμενο πυρσό από αμερικανικό μπαμπού, τρίβοντάς τον στον τοίχο της σπηλιάς. Αυτό άφησε ένα υπόλειμμα που οι ερευνητές μπόρεσαν να χρονολογήσουν χρησιμοποιώντας ραδιοάνθρακα, γύρω στο 133 με 433 μ.Χ. Αυτό ήταν επίσης συμβατό με την ηλικία των θραυσμάτων κεραμικών που άφησαν αρχαίοι τεχνίτες στο σπήλαιο.
Το να μπορέσει κάποιος να δει τις αναπαραστάσεις αυτές, καθίστατο πολύ δύσκολο, καθώς η οροφή της σπηλιάς έχει ύψος μόλις 60 εκατοστά, γεγονός που καθιστά αδύνατο το να απομακρυνθεί κανείς αρκετά για να μπορέσει να δει τις μεγάλες παραστάσεις. Αποκαλύφθηκαν μόνο μέσω μιας τεχνικής που ονομάζεται φωτογραμμετρία, κατά την οποία χιλιάδες επικαλυπτόμενες φωτογραφίες ενός αντικειμένου ή τόπου λαμβάνονται από διαφορετικές γωνίες και συνδυάζονται ψηφιακά σε τρισδιάστατη μορφή. Η φωτογραμμετρία είναι μια φτηνή τεχνική που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στην αρχαιολογία για την καταγραφή αντικειμένων, κτιρίων, τοπίων και σπηλαίων. Η τεχνική αυτή επέτρεψε στην ομάδα του καθηγητή Simek να «κατεβάσει» το δάπεδο του σπηλαίου έως και 4 μέτρα, αρκετά ώστε να φανούν για πρώτη φορά τα ολοκληρωμένα μοτίβα στην οροφή του.
Αρχαία τέχνη σε άλλα μέρη στον κόσμο
Οι προϊστορικές βραχογραφίες συναντιόνται σχεδόν σε όλες τις ηπείρους και η παλαιότερη είναι τουλάχιστον 64.000 ετών. Οι βραχογραφίες στη σκοτεινή πλευρά των σπηλαίων ανακαλύφθηκαν στη Βόρεια Αμερική μόλις το 1979, περισσότερο από έναν αιώνα μετά την ανακάλυψή τους στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στην Altamira στη βόρεια Ισπανία. Περίπου 500 ευρωπαϊκά σπήλαια είναι γνωστό ότι περιέχουν βραχογραφίες από την εποχή του Πλειστοκαίνου μεταξύ 2,6 εκατομμυρίων και 11.700 ετών πριν.
Το παλιότερο δείγμα βραχογραφιών βρέθηκε στο Chauvet στην Νοτιοανατολική Γαλλία (ανακαλύφθηκε το 1994). Εντός του σπηλαίου, ανακαλύφθηκαν εκατοντάδες βραχογραφίες με ζώα που βόσκουν, τρέχουν, ξεκουράζονται, όπως άγρια άλογα, βίσωνες, μαμούθ, αρκούδες, πάνθηρες, κουκουβάγιες, ελάφια, βουβάλια, ρινόκερους και αγριοκάτσικα. Επίσης εμφανίζονται περιστασιακά ανθρώπινες φιγούρες αλλά και αποτυπώματα χεριών, και γεωμετρικά σχέδια όπως κάναβοι, κύκλοι, βούλες. Με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης οι τοιχογραφίες χρονολογήθηκαν περίπου 32,410 χρόνια πριν.
Στην Ελλάδα, οι βραχογραφίες των Φιλίππων στην Καβάλα είναι από τις πιο γνωστές, αναπαριστώντας ζώα, ανθρώπινες μορφές, όπλα, σκηνές κυνηγιού και διάφορα σχήματα, οι πλουσιότερες και σημαντικότερες που συναντώνται στον ελλαδικό χώρο, αποτελούσαν μέσο έκφρασης και επικοινωνίας των θρακικών φύλων που κατοικούσαν στην περιοχή στο τέλος της εποχής του χαλκού με αρχή της εποχής του σιδήρου, και δεν είχαν συναντήσει ακόμα τη γραφή.
Η παλαιότητα, ο αριθμός και η θεματική πολυπλοκότητα των βραχογραφιών της περιοχής έχουν κεντρίσει το διεθνές ενδιαφέρον. Καθηγητές αρχαιολογίας, ειδικευμένοι σε βραχογραφίες, από την Ιταλία και την Πορτογαλία, μαζί με φοιτητές των τμημάτων τους, επισκέπτονται τους Φιλίππους και έχουν ξεκινήσει τη συστηματική καταγραφή και μελέτη των στιγμάτων που άφησαν στους βράχους οι κάτοικοι της περιοχής πριν από 3.000 χρόνια.
Είναι πιθανό να γνωρίζουμε μόνο ένα μικρό ποσοστό της βραχογραφίας που δημιουργήθηκε στην αρχαιότητα. Οι χρωστικές ουσίες μπορεί να τις θαμπώσουν και να τις εξαφανίσουν- οι λεπτές χαράξεις μπορεί να διαβρωθούν και τα τοιχώματα των σπηλαίων μπορεί να καταρρεύσουν ή να καλυφθούν από κρούστες ανθρακικών αποθέσεων και λάσπης. Αν υποθέσουμε ότι κάποιες προϊστορικές βραχογραφίες έχουν επιβιώσει, οι πιθανότητες είναι να μην τις δούμε ποτέ, παρ’ εκτός κι αν επενδύσουμε στην έρευνα και στις νέες τεχνολογίες.
