Το σύμπαν είναι σαν ένα τεράστιο ταχυδακτυλουργικό κόλπο και οι επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν πώς το κάνει αυτό που κάνει. Αυτή η φράση του Άλμπερτ Αϊνστάιν εξηγεί με τον καλύτερο τρόπο τη γιγαντοσύνη του κόσμου. Ο άνθρωπος πάντα θα στέκεται με το στόμα ανοικτό απέναντι στο θαυμαστό όλον. Μια κουβέντα με τον Δρ. Μανώλη Γεωργούλη μας βοηθάει να κατανοήσουμε ένα κομμάτι του άπειρου με το οποίο καταπιάνεται αυτός και όλοι οι «διαστημικοί» επιστήμονες.
-Μπορείτε πολύ συνοπτικά, να μας πείτε πώς ο διαστημικός καιρός επηρεάζει τη γη;
Με ποικίλους τρόπους, που ξεκινούν από την αρχή της γήινης μαγνητόσφαιρας προς την πλευρά του Ήλιου, περίπου 10-12 γήινες ακτίνες ή 64 – 77 χιλιάδες χιλιόμετρα, και φτάνουν ως την επιφάνεια της Γης για τα πιο έντονα φαινόμενα. Ο έντονος διαστημικός καιρός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μαγνητισμένο κύμα ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων (γνωστών και ως ‘πλάσμα’) το οποίο έρχεται από τον Ήλιο και συμπιέζει το μαγνητικό πεδίο της Γης, ‘καταπίνει’ ολόκληρο το γεωδιάστημα, μαζί με τη Γη, για ένα διάστημα ωρών ή ημερών και συνεχίζει τη διάδοσή του μακρύτερα προς το υπόλοιπο ηλιακό σύστημα. Στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων, το ηλιακό πλάσμα το πολύ να παρεισφρήσει ως το ανώτερο στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας, την ιονόσφαιρα (50 – 950 χλμ. από το έδαφος), δίνοντας εντυπωσιακούς σχηματισμούς πολικού σέλαος. Σπανιότερα, λόγω μαγνητικής αλληλεπίδρασης με τη μαγνητόσφαιρα της Γης, πλημμυρίζει την ιονόσφαιρα δημιουργώντας διακοπές ή παρεμβολές στις δορυφορικές επικοινωνίες και τα GPS και μπερδεύοντας τα ραντάρ στην επιφάνεια της Γης για μερικές ώρες. Ακόμα πιο σπάνια, σε περιπτώσεις πολύ μεγάλων γεγονότων, τα υποπροϊόντα του ηλιακού πλάσματος φτάνουν ως την επιφάνεια της Γης, δημιουργώντας προβλήματα ή ακόμα και καταστροφές σε μετασχηματιστές και δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε μεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, διηπειρωτικές αεροπορικές πτήσεις καλό είναι να αποφεύγουν τον βόρειο πόλο λόγω έντονης ακτινοβολίας. Έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα, προσωπικό (αστροναύτες) και ευαίσθητα ηλεκτρονικά συστήματα πρέπει να είναι επαρκώς θωρακισμένα για την αποφυγή βλαβών και προβλημάτων υγείας, αντίστοιχα. Τα τελευταία μπορούν κάλλιστα να είναι και θανατηφόρα.
-Μπορείτε να προβλέψετε κάποια απειλή από το διάστημα για τη γη μας – έμμεση ή άμεση – η οποία θα μπορούσε να εξαλείψει την ανθρωπότητα και τα υπόλοιπα έμβια όντα;
Όχι ο διαστημικός καιρός, πάντως. Μελέτες δείχνουν ότι το μαγνητικό πεδίο της Γης είναι αρκετά ισχυρό και υγιές για να αντέξει ακόμα και τις πιο έντονες εξάρσεις του διαστημικού καιρού από ένα αστέρι όπως ο Ήλιος μας. Ο διαστημικός καιρός μπορεί να προκαλέσει ασύλληπτες ζημιές της τάξεις των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ ή ακόμα και τρισεκατομμυρίων σε βάθος χρόνου, όχι όμως εξαφάνιση της ζωής στη Γη. Από το διάστημα μας μένει μόνο η πρόσκρουση αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη η οποία, για μεγάλα μεγέθη του αντικειμένου, μπορεί να προκαλέσει μαζική εξαφάνιση (mass extinction event), όπως η πρόσκρουση που πιστεύεται ότι εξαφάνισε τους δεινόσαυρους πριν από περίπου 65 εκατομμύρια χρόνια. Σε βάθος χρόνου που προσεγγίζει το άπειρο (δηλ. σε κλίμακες εκατομμυρίων ή εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών), στατιστικά θα ξανασυμβεί εκτός και αν ο κίνδυνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με τεχνολογικά μέσα. Ημερομηνία λήξης στην ύπαρξη της Γης μπαίνει σε 3-4 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου, όταν ο Ήλιος θα πλησιάζει προς το τέλος της ζωής του και με βάση την υπάρχουσα κατανόηση θα διασταλεί εκρηκτικά ως κόκκινος γίγαντας και θα «καταπιεί» τον Ερμή, την Αφροδίτη, τη Γη και ενδεχομένως τον Άρη.
Το διάστημα θεωρείται ως το «τελευταίο σύνορο». Σωστό εν μέρει, αν και δεν μας ελκύουν, για παράδειγμα, ο βυθός των ωκεανών ή η κορυφή του Έβερεστ για να μετοικήσουμε.
– Ποια η γνώμη σας για τη νέα “γενναία” εποχή που οραματίζονται κάποιοι, όπως ο Elon Musk, της μετοίκησής μας σε άλλον πλανήτη;
Το διάστημα θεωρείται ως το «τελευταίο σύνορο». Σωστό εν μέρει, αν και δεν μας ελκύουν, για παράδειγμα, ο βυθός των ωκεανών ή η κορυφή του Έβερεστ για να μετοικήσουμε. Το διάστημα εν γένει δεν είναι φιλικό προς τον άνθρωπο, ο οποίος είναι ένα χαρακτηριστικά αδύναμο ον. Αναμένουμε την απαρχή μια ημιμόνιμης, ή ακόμα και μόνιμης, βάσης στη Σελήνη μέσα στη δεκαετία που διανύουμε. Ολιγομελής αρχικά, με δυνατότητα επέκτασης στο μέλλον μέσω του Σεληνιακού Χωριού (Moonvillage) που οραματίζεται ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) και της Σεληνιακής Εξόδου (Lunar Gateway) της NASA. Ως προς άλλους πλανήτες, περιμένουμε μια αποστολή στον Άρη εντός της επόμενης δεκαετίας, με ή χωρίς δυνατότητα επιστροφής για τους λίγους αστροναύτες που θα ταξιδέψουν. Θεωρώ αδύνατη τη μετοίκηση στον Άρη και πολύ δύσκολη τη μετοίκηση στη Σελήνη σε μεγάλη κλίμακα (εκατοντάδες ή χιλιάδες άνθρωποι) για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων και τον διαστημικό καιρό. Πρέπει να επικεντρωθούμε στο μοναδικό διαστημόπλοιο που έχουμε στη διάθεσή μας και έχει χώρο για όλους, το «διαστημόπλοιο Γη».
– Πόσο κοντά είναι οι sci-fi ταινίες που βλέπουμε, με αυτό που ενδεχομένως θα ισχύει για το μέλλον της γης;
Εξαρτάται για ποιες ταινίες μιλάμε. Τα πιο πιθανά εσχατολογικά σενάρια είναι α) φυσικές καταστροφές πλανητικής κλίμακας όπως γιγάντιες εκρήξεις ηφαιστείων που θα μπορούσαν να καλύψουν την ατμόσφαιρα όλου του πλανήτη με τέφρα οδηγώντας σε πολλές και καταστροφικές συνέπειες, ακόμα και στην εξαφάνιση σημαντικού μέρους της ζωής, β) η μόλυνση του περιβάλλοντος (ατμόσφαιρα, ωκεανοί και επιφάνεια της Γης) συναρτώμενη και με την εξάντληση απαραίτητων φυσικών πόρων και την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή και γ) ένας πυρηνικός πόλεμος. επίκαιρος, δυστυχώς, στο διάστημα που διανύουμε.
– Ποια είναι η άποψή σας για τους «εξωγήινους»; Ρωτώ διότι –μακριά από τις φανταστικές φιγούρες Αριανών με μεγάλα μάτια και υδροκέφαλη μορφή– η γη δέχεται πολλούς «επισκέπτες» με τη μορφή μετεωριτών. Δεν θα μπορούσαν αυτά τα κομμάτια εξωπλανητικής μάζας να “κουβαλούν” κάτι απο το διάστημα, και να φέρουν έτσι ξένη ζωή στη γη;
Η μικροβιακή ή η βακτηριδιακή ζωή και άλλα πιθανά συστατικά των μετεωριτών, οργανικά και μη (π.χ., νερό), είναι μια πιθανότητα και υπόθεση εργασίας διάδοσης της ζωής μέσω της θεωρίας της πανσπερμίας. Έχουμε επιβεβαιώσει την ύπαρξη μετεωριτών προερχόμενων από τον Άρη στη Γη, ο οποίοι εξακοντίστηκαν ως αποτέλεσμα πρόσκρουσης μεγάλου σώματος στην επιφάνειά του, χωρίς όμως κάποια ένδειξη που θα μπορούσε να συμβάλλει στη μεταφορά ζωής από εκεί εδώ. Το ίδιο και για τη Σελήνη. Τα πρόσφατα δεδομένα της αποστολής Rosetta του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος από τον κομήτη 67P/Churyumov-Gerasimenko είναι αποθαρρυντικά και ως προς την πιθανή μεταφορά νερού. Η σύντομη απάντηση είναι ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να απορριφθεί άμεσα αλλά σίγουρα δεν έχει επιβεβαιωθεί. Μια τέτοια επιβεβαίωση, συνοδευόμενη από την ανακάλυψη ζωής σε κάποια μορφή, ακόμα και απολιθωμένη, σε σώμα ξένο προς τη Γη θα είναι η μεγαλύτερη ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αν με ρωτάτε αν υπάρχει ζωή, ακόμα και με τεχνικό πολιτισμό, σε κάποιο πλανήτη ή δορυφόρο ακόμα και μέσα στο γαλαξία μας, θα σας απαντήσω σίγουρα ναι, βασιζόμενος στη στατιστική και μόνο. Για το ηλιακό μας σύστημα η πιθανότητα ζωής εκτός της Γης είναι εξαιρετικά μικρότερη και αφορά αποκλειστικά ωκεανούς κάτω από την παγωμένη επιφάνεια δορυφόρων γιγάντων πλανητών, όπως η Ευρώπη, ο Εγκέλαδος και ο Γανυμήδης.
– Ποιο είναι το πιο μακρινό σημείο που έχει φτάσει να δει -με τηλεσκόπιο- ο άνθρωπος;
Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble παρατήρησε κατά τα τέλη του 2020 τον γαλαξία GN-z11 στα περίπου 13.4 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Ένα έτος φωτός είναι περίπου 9.46 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, οπότε μπορείτε να κάνετε τον αριθμητικό υπολογισμό. Με βάση την ειδική θεωρία της σχετικότητας, κοιτώντας βαθύτερα στο σύμπαν κοιτάμε πίσω στο χρόνο. Το φως αυτού του γαλαξία που έφτασε στο τηλεσκόπιο Hubble ξεκίνησε λοιπόν το ταξίδι του πριν από 13.4 δισεκατομμύρια χρόνια, μόλις μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια από την απαρχή του σύμπαντος με τη γνωστή μας Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang). Ο γαλαξίας GN-z11 όπως τον παρατηρούμε τώρα, συνεπώς, θα πρέπει να είναι ένας πρωτογαλαξίας, δηλαδή ένας πρόγονος των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων γαλαξιών του σημερινού γνωστού σύμπαντος. Η επιστημονική κοινότητα αναμένει με αγωνία και τις παρατηρήσεις από το ολοκαίνουργιο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, το μεγαλύτερο και ακριβότερο τηλεσκόπιο που εκτοξεύθηκε στο διάστημα ανήμερα τα Χριστούγεννα του 2021, το οποίο αναμένεται να φέρει επανάσταση με τα δεδομένα του στην εικόνα που έχουμε για το σύμπαν.
Γραφική σύνοψη των συνεπειών του διαστημικού καιρού στη Γη.
