Φανταστείτε ένα διάγραμμα ροής της ζωής ενός ανθρώπου που γερνάει μέσα από τα πολλά στάδια της ζωής του. Οι πιθανότητες είναι ότι φαντάζεστε το νεότερο άτομο στα αριστερά και το μεγαλύτερο ηλικιακά στα δεξιά. Αυτός μπορεί να σας φαίνεται ο φυσιολογικός τρόπος να τοποθετήσετε τα χρονικά σημεία της ζωής του, αλλά δεν θα συμφωνήσουν απαραίτητα όλοι με αυτό..
Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ένα γραπτό σύστημα διατεταγμένο από τα αριστερά προς τα δεξιά, όπως τα αγγλικά, τα ελληνικά και πολλές άλλες γλώσσες, τείνουν να τοποθετούν τον χρόνο από τα αριστερά προς τα δεξιά όταν σκέφτονται αφηρημένα, ενώ οι άνθρωποι που διαβάζουν κείμενα διατεταγμένα από τα δεξιά προς τα αριστερά, όπως τα αραβικά, τα εβραϊκά κ.α., τοποθετούν τον χρόνο από τα δεξιά προς τα αριστερά.
Παρομοίως, ορισμένοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι οι άνθρωποι που διαβάζουν σε κάθετη γραφή σε γραφές τις Ανατολικής Ασίας μπορούν συχνά να φανταστούν τον χρόνο να κυλάει κάθετα προς τα κάτω, αν και ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτό δεν είναι απολύτως αληθές.
Ένα άλλο παράδειγμα, είναι η γλώσσα που μιλούν οι Pormpuraaw, μια απομακρυσμένη κοινότητα Αβοριγίνων της Αυστραλίας, η οποία δεν χρησιμοποιεί καθόλου τις λέξεις «αριστερά» ή «δεξιά». Αντ’ αυτού, χρησιμοποιούν τις λέξεις «βόρεια», «νότια», «ανατολικά» και «δυτικά». Η έρευνα έδειξε ότι οι ιστορίες που αφηγούνται οι Pormpuraaw χρησιμοποιούν μια ροή του χρόνου που μας φαίνεται πολύ άγνωστη: ο χρόνος ρέει από αριστερά προς τα δεξιά όταν κάποιος κοιτάζει προς το νότο, από δεξιά προς τα αριστερά όταν κάποιος κοιτάζει προς το βορρά, προς το σώμα όταν κάποιος κοιτάζει προς την ανατολή και μακριά από το σώμα όταν κάποιος κοιτάζει προς τη δύση.
Ορισμένοι ψυχογλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι οι νοητικές μας αναπαραστάσεις του χρόνου επηρεάζονται, ίσως και δεσμεύονται, από τη γλώσσα.
Αυτές οι ιδέες είναι παρόμοιες με αυτές που διερευνώνται στην ταινία επιστημονικής φαντασίας “Arrival” του Denis Villeneuve, με τους Amy Adams και Jeremy Renner, στην οποία η ανθρωπότητα αγωνίζεται να επικοινωνήσει με ένα μυστηριώδες εξωγήινο είδος που προσγειώθηκε ξαφνικά στη Γη. Μέσω της κατανόησης της εξωγήινης “γλώσσας”, οι άνθρωποι τελικά συνειδητοποιούν ότι οι εξωγήινοι δεν έχουν γραμμική αντίληψη του χρόνου, γεγονός που τους επιτρέπει ουσιαστικά να βιώσουν το μέλλον. Η ταινία καταπιάνεται και με μερικές ακόμα αρκετά πολύπλοκες ιδέες, αλλά τα συναρπαστικά γλωσσικά ζητήματα της ταινίας δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα.
Ακόμα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το αν αντιλαμβανόμαστε το μέλλον μπροστά μας ή πίσω μας. Στις περισσότερες γλώσσες, το παρελθόν εξηγείται ως κάτι που βρίσκεται πίσω μας, ενώ το μέλλον βρίσκεται μπροστά μας. Ωστόσο, για τους ιθαγενείς Aymara της Νότιας Αμερικής, η γλώσσα τους δείχνει ότι το παρελθόν είναι μπροστά τους και το μέλλον πίσω τους.
Το 2017, γλωσσολόγοι διεξήγαγαν μια μελέτη που έδειξε ότι οι δίγλωσσοι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται διαφορετικά για τον χρόνο ανάλογα με τη γλώσσα που χρησιμοποιούν. Σε γλώσσες όπως τα αγγλικά και τα σουηδικά, οι άνθρωποι τείνουν να χρησιμοποιούν φυσικές αποστάσεις για να εξηγήσουν τη διάρκεια των γεγονότων, όπως ένα «σύντομο διάλειμμα» ή μια «μακρά διακοπή».
Αντίθετα, οι ομιλητές της ελληνικής και της ισπανικής γλώσσας τείνουν να μετρούν τον χρόνο αναφερόμενοι σε φυσικά μεγέθη, όπως ένα «μικρό διάλειμμα» ή μια «μεγάλη γιορτή». Η ροή του χρόνου γίνεται αντιληπτή ως ένας αυξανόμενος όγκος και όχι ως μια απόσταση που διανύεται.
View this post on Instagram
Τα πράγματα όμως γίνονται πιο περίπλοκα με κάποιους δίγλωσσους ομιλητές. Αν ένα άτομο μιλάει ελληνικά και αγγλικά, για παράδειγμα, θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο εξηγούσε την κίνηση του χρόνου ανάλογα με τη γλώσσα στην οποία τον ρωτούσαν γι’ αυτήν.
«Μαθαίνοντας μια νέα γλώσσα, ξαφνικά συντονίζεσαι με αντιληπτικές διαστάσεις που δεν είχες υπόψη σου πριν. Το γεγονός ότι οι δίγλωσσοι μετακινούνται μεταξύ αυτών των διαφορετικών τρόπων εκτίμησης του χρόνου αβίαστα και ασυνείδητα εντάσσεται σε ένα αυξανόμενο σύνολο στοιχείων που αποδεικνύουν την ευκολία με την οποία η γλώσσα μπορεί να παρεισφρήσει στις πιο βασικές μας αισθήσεις, συμπεριλαμβανομένων των συναισθημάτων μας, της οπτικής μας αντίληψης και, όπως αποδεικνύεται τώρα, της αίσθησης του χρόνου», εξήγησε σε δήλωσή του ο καθηγητής Πάνος Αθανασόπουλος, γλωσσολόγος από το Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ, ο οποίος συνέταξε τη μελέτη.
Αυτός ο τομέας μελέτης εντάσσεται στο πλαίσιο της γλωσσικής σχετικότητας, ή αλλιώς της υπόθεσης Sapir-Whorf, η οποία υποστηρίζει ότι η γλώσσα που μιλάει ένα άτομο μπορεί να επηρεάσει ή να διαμορφώσει την αντίληψή του για τον κόσμο και τις γνωστικές του διεργασίες. Βέβαια, υπάρχουν επικριτές του γλωσσικού σχετικισμού και θα βρείτε πολλά αντεπιχειρήματα εναντίον του.
Παρ’ όλα αυτά, η εξερεύνηση αυτών των ιδεών είναι ένας καλός τρόπος για να αμφισβητήσετε τις προκαταλήψεις σας και να υπενθυμίσετε στον εαυτό σας ότι ο τρόπος με τον οποίο βλέπετε τον κόσμο δεν είναι απαραίτητα παγιωμένος.
Πηγή: IFL Science
