Υπάρχουν στιγμές στη ζωή ενός δημιουργού που η τέχνη του δεν είναι πια επιλογή, αλλά χρέος ζωής. Στιγμές όπου η ίδια η ύπαρξη σε ωθεί να καταγράψεις τον πόνο, την αδικία και τη σιωπή που βαραίνει το σώμα και το μυαλό. Ο Τζαφάρ Πανάχι, ο Ιρανός auteur που τα τελευταία χρόνια ζει ανάμεσα στην ελευθερία και την καταπίεση βρίσκεται σε ένα τέτοιο σημείο της πορείας του. Η τελευταία του ταινία, “It Was Just an Accident” που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες δεν είναι απλώς ένα φιλμ. Είναι μια βαθιά τομή στην ψυχή του ανθρώπου που γνώρισε τη βία, την αιχμαλωσία και την αναγκαστική σιωπή.
Η ταινία επιλέχθηκε από τη Γαλλία για να εκπροσωπήσει τη χώρα στον δρόμο για τα Όσκαρ, μια αναγνώριση που φέρει το βάρος και την ομορφιά της κινηματογραφικής αλήθειας. Ανάμεσα σε τίτλους όπως το Nouvelle Vague του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ, το A Private Life της Ρεμπέκκα Ζλοτόφσκι, το animation Arco με παραγωγό τη Νάταλι Πόρτμαν και το queer coming-of-age δράμα The Little Sister της Χαφσία Ερζί, η επιλογή του Πανάχι φέρει τη σαφή δήλωση: η ιστορία της βίας, της μνήμης και της ανθρώπινης διαδρομής έχει τη δική της θέση στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη.
Αυτή η ταινία δεν γεννήθηκε σε συνθήκες άνεσης ή ελευθερίας. Είναι η πρώτη δουλειά του Πανάχι μετά την απελευθέρωσή του από τη φυλακή στο Ιράν. Η προσωπική του εμπειρία, η σωματική και ψυχική του πληγή, δίνουν στην αφήγηση βάθος που σπάνια συναντάται στον σύγχρονο κινηματογράφο. Το φιλμ ακολουθεί μια ομάδα πρώην φυλακισμένων που συναντούν έναν άντρα τον οποίο πιστεύουν ότι μπορεί να είναι ο φύλακας που τους βασάνισε. Η σύλληψη του άντρα και η εσωτερική πάλη για το αν θα επιτρέψουν στην εκδίκηση να γίνει πράξη είναι το κέντρο μιας ιστορίας που είναι τόσο προσωπική όσο και καθολική.
Στις πρώτες του συνεντεύξεις, ο Πανάχι μίλησε για την εμπειρία που τον διαμόρφωσε. Στο Variety περιέγραψε τις ώρες που περνούσε καθημερινά δεμένος με κουκούλα, καθισμένος μπροστά σε έναν τοίχο, υπό την ανάκριση κάποιου που στέκεται πίσω του. Μια εμπειρία που θα μπορούσε να συντρίψει οποιονδήποτε, έγινε για εκείνον πηγή εσωτερικής δύναμης και κινητήριος μοχλός για τη δημιουργία. «Δεν μπορείς παρά να αναρωτιέσαι τι είδους συνομιλία μπορείς να έχεις με αυτόν τον άνθρωπο», λέει, και μέσα σε αυτή την απλή φράση κρύβεται όλο το μεγαλείο της τέχνης του: η ανάγκη να επικοινωνήσει κανείς με την πληγή, να δώσει φωνή στη σιωπή, να βρει νόημα ακόμη και μέσα στη βία.
Η επιλογή της Γαλλίας να προτείνει το φιλμ για τα Όσκαρ είναι μια δήλωση πίστης στη δύναμη της τέχνης να γεφυρώνει την ανθρώπινη εμπειρία, να καταγράφει την ιστορία που κανείς δεν πρέπει να ξεχάσει. Αυτό που κάνει τη δουλειά του Πανάχι μοναδική είναι η ικανότητά του να μετατρέπει την ατομική τραγωδία σε συλλογικό βίωμα. Οι χαρακτήρες του, παρότι δεμένοι με το προσωπικό τους παρελθόν γίνονται καθρέφτες για τον θεατή. Μέσα από το βλέμμα τους βλέπουμε τη δική μας ηθική, τη δική μας ικανότητα για συγχώρεση ή εκδίκηση, τη δική μας αναμέτρηση με το παρελθόν.
Το It Was Just an Accident δεν είναι μια ιστορία που εξαντλείται στην οθόνη. Είναι μια πρόσκληση σε διάλογο, μια πρόκληση να σκεφτούμε τι σημαίνει ελευθερία, δικαιοσύνη, μνήμη και συγχώρεση. Σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι συχνά χάνουν την αίσθηση της προσωπικής τους δύναμης μπροστά σε θεσμούς και καταπιέσεις η ταινία υπενθυμίζει ότι η τέχνη μπορεί να είναι η μόνη ασφαλής γέφυρα ανάμεσα στην τραυματική εμπειρία και στην εσωτερική λύτρωση.
Ο Πανάχι με τη σιωπηλή επιμονή του και την αδιάκοπη αγάπη του για το σινεμά, δείχνει ότι ακόμα και μέσα από την καταπίεση και τη βία, η τέχνη μπορεί να ανθίσει. Το “It Was Just an Accident” είναι μια πράξη αντίστασης, μια κατάθεση ψυχής και μια υπενθύμιση ότι η κινηματογραφική ματιά μπορεί να γίνει όπλο και καθρέφτης, καθρέφτης της τραγωδίας, της αντοχής και της ελπίδας.
Η ταινία γυρίστηκε υπό τους περιορισμούς της ιρανικής κυβέρνησης, με την υποστήριξη του Γάλλου παραγωγού Φιλίπ Μαρτέν από τη Les Films Pelléas (Anatomy of a Fall) και συν-παραγωγούς από το Λουξεμβούργο αποδεικνύοντας ότι η διεθνής συνεργασία μπορεί να υπερβεί τα σύνορα και τις πολιτικές δυσκολίες. Δεν είναι η πρώτη φορά που η Γαλλία επιλέγει μια ταινία σε ξένη γλώσσα για τα Όσκαρ. Το 2016, η τούρκικη ταινία Mustang της Deniz Gamze Erguven είχε εκπροσωπήσει τη χώρα και είχε προταθεί για βράβευση. Πέρυσι, η επιτροπή είχε επίσης επιλέξει το ινδικό δράμα All We Imagine as Light της Payal Kapadia. Αυτή η διεθνής διάσταση δίνει στο έργο του Πανάχι ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα, δείχνοντας πως η κινηματογραφική τέχνη δεν γνωρίζει σύνορα όταν πρόκειται να μιλήσει για την ανθρώπινη ψυχή.
*Με στοιχεία από το Variety.
