Ένα μεγάλο μέρος των μεταφράσεων της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας από τον Ανδρέα Ζούλα παρουσιάζεται ο Σάββατο 9 και την Κυριακή 10 Σεπτεμβρίου στο 51ο Φεστιβάλ Βιβλίου 2023, που εξακολουθεί να λειτουργεί με αξιοσημείωτη προσέλευση στο Πεδίον του Άρεως και θα συνεχιστεί μέχρι και τις 17 Σεπτεμβρίου (ώρες λειτουργίας, Δευτέρα-Πέμπτη: 18:00-22:30, Παρασκευή και Σάββατο: 18:00-23:00).

Το κεντρικό αφιέρωμα του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου 2023 έχει τίτλο «Γυναίκα – πολυσύνθετο ανάγνωσμα» και το Σαββατοκύριακο ο Ανδρέας Ζούλας θα υπογράψει τις μεταφράσεις του για το κοινό, συνομιλώντας μαζί του.

Από τις εκδόσεις 24 γράμματα κυκλοφορούν ήδη, και θα ολοκληρωθούν σύντομα, τα άπαντα της αρχαίας ελληνικής δερματουργίας σε ισοσυλλαβισμένη μετάφραση του Ζούλα και σε πενήντα συνολικά τόμους. Πρόκειται για τη μετάφραση των πενήντα σωζόμενων έργων (τραγωδιών, κωμωδιών και σατυρικών δραμάτων) των αρχαίων Ελλήνων, από Αισχύλο, Σοφοκλή και Ευριπίδη μέχρι Αριστοφάνη και Μένανδρο.

Κάθε τόμος περιλαμβάνει γενική εισαγωγή για τον δραματουργό και την εποχή του, ειδική εισαγωγή για κάθε έργο, το αρχαίο κείμενο και σε αντικριστή σελίδα το κείμενο της μετάφρασης.

Στο Πεδίον του Άρεως ο επισκέπτης θα μπορέσει να βρει από Αισχύλο έργα όπως:

«Επτά επί Θήβας», «Ορέστεια» και «Ευμενίδες», «Ορέστεια» και «Αγαμέμνων», «Ορέστεια» και «Χοηφόροι», «Πέρσαι», «Προμηθεύς δεσμώτης» και «Ικέτιδες». Από Σοφοκλή, έργα όπως «Οιδίπους τύραννος», «Αίας», «Αντιγόνη», «Τραχίνιαι», «Οιδίπους επί Κολωνώ», «Ιχνευταί», «Ηλέκτρα» και «Φιλοκτήτης».

Και από Ευριπίδη, τα έργα «Ρήσος», «Ηρακλείδαι», «Ιππόλυτος», «Άλκηστις», «Κύκλωψ», «Ανδρομάχη», «Μήδεια», «Ηρακλής μαινόμενος», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Ορέστης», «Εκάβη», «Φοίνισσαι», «Τρωάδες», «Ελένη», «Ίων», «Βάκχαι» και «Ηλέκτρα».

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνάντησε τον Ανδρέα Ζούλα για τη μνημειώδη έκδοση και ο πολύμοχθος μεταφραστής φρόντισε να προχωρήσει σε μια πυκνή επισκόπηση για λογαριασμό μας:

«Η έκδοση “ Αρχαία ελληνική δραματουργία’’, που δεν μπορώ παρά να υπογραμμίσω ότι τη θεωρώ “ εκδοτικό άθλο’’ των εκδόσεων 24γράμματα του αγαπητού φίλου Γιώργου Δαμιανού, αποτελεί για μένα, όπως είναι εύλογο, μια ευτυχέστατη στιγμή.

Παρουσιάζεται με την έκδοση αυτή στο αναγνωστικό κοινό ολόκληρη η σειρά των πενήντα σωζόμενων έργων της αρχαίας δραματουργίας μας -τραγωδιών, σατυρικών δραμάτων και κωμωδιών- σε μετάφρασή μου.  Η δουλειά μου αυτή, που καλύπτει την τελευταία εικοσιπενταετία, χαρακτηρίζεται από την ισοσυλλαβία, που τήρησα σε όλες ανεξαιρέτως τις μεταφράσεις μου.

Η ισοσυλλαβία, για μένα και τη μεταφραστική μου δουλειά, ήλθε ως “ αναγκαστική συνέπεια’’ της πεποίθησής μου ότι το μεταφραζόμενο πρωτότυπο κείμενο -μοναδικό απολύτως σαφές και βέβαιο στοιχείο του αρχαίου δράματος που έχουμε, όχι μόνο ως προς τον λόγο, αλλά και για την παράσταση/διδαχή του- είναι “ ιερό, μοναδικό και απαραβίαστο’’.

Πρωτίστως και κυρίως στη μεταφραστική του απόδοση. Κάθε λέξη του έχει “ λόγο υπάρξεως’’, ο ηδυσμένος, έντεχνος, στίχος του, επίσης. Ακόμα και η δομή της φράσης, μέσα στον στίχο -ιδίως μάλιστα όταν η δομή αυτή είναι “ παράδοξη’’, έως “ ανορθόδοξη’’, ακριβώς για να αποδοθεί ψυχική ή συναισθηματική/νοητική κατάσταση του δρώντος προσώπου- είναι δεδομένη και απαιτεί “ πιστότητα’’ στη μετάφραση/απόδοση.

Η ισοσυλλαβία είναι η μέθοδος που μου επέτρεψε να κάνω μια τίμια προσπάθεια να τηρήσω όλα αυτά, επιδιώκοντας την πιστότερη δυνατή μετάφραση/απόδοση του πρωτότυπου δραματικού λόγου. Απέφυγα με την ισοσυλλαβία τον χειρότερο “ εχθρό’’ της μετάφρασης, που είναι ο πλατειασμός, για την ακριβή, υποτίθεται, απόδοση κάθε λέξης, που πρώτο και βέβαιο αποτέλεσμα έχει την καταστροφή του εσωτερικού ρυθμού του αρχαίου στίχου, αλλά και πολλές φορές οδηγεί και σε μικρά ή και ολέθρια “ μεταφραστικά ατοπήματα’’.

Αντίθετα, με την ισοσυλλαβία, πιστεύω, διασώζεται -όσο είναι αυτό δυνατόν- ο ρυθμός του πρωτοτύπου, αλλά και με τους περιορισμούς που η ίδια συνεπάγεται, τελικώς “ απελευθερώνεται’’ η εκφραστική δύναμη της γλώσσας της μετάφρασης/απόδοσης, η οποία δεν διαφέρει -σχεδόν καθόλου- από αυτήν του αρχαίου κειμένου.

Είναι πάρα πολλές οι λέξεις που διατηρώ αναλλοίωτες και εξίσου πολλές άλλες στις οποίες μια μικρή αλλαγή στο θέμα ή στην κατάληξη είναι αρκετή να τις καταστήσει απολύτως κατανοητές.

Αυτή η, φυσική θα την πω, ποσοτική έστω εγγύτητα που μπορεί να εξασφαλίσει η ισοσυλλαβία αναδεικνύει τη μέχρι ταυτίσεως ομοιότητα των δύο μορφών της μίας και ενιαίας γλώσσας μας, ασχέτως αν η χρονική απόσταση που τις “ χωρίζει’’ είναι πάνω από 2.500 χρόνια.

Και αυτό ακριβώς ο αναγνώστης -ιδίως ο μη εξοικειωμένος με τα αρχαία κείμενα- το αντιλαμβάνεται και χαίρεται με την αντικριστή -πάντοτε- παράθεση του αρχαίου κειμένου (αριστερή σελίδα) και της μετάφρασης (δεξιά σελίδα).

Ο αναγνώστης τελικά, διαβάζοντας τη μετάφραση/απόδοση κατανοεί, ακόμα και χωρίς χρήση λεξικού, το αρχαίο κείμενο και χαίρεται τη μοναδική ομορφιά του».

Από την πλευρά του, ο εκδότης των 24 γραμμάτων Γιώργος Δαμιανός τονίζει τη σημασία της παρουσίασης των μεταφράσεων του Ανδρέα Ζούλα στο 51ο Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως και παρατηρεί για την έκδοση:

«Πρόκειται για έργο ζωής του Ανδρέα Ζούλα. Το θέμα δεν είναι η δαπάνη της έκδοσης, αλλά το γεγονός πως οι αναγνώστες μπορούν πλέον να έρθουν σε επαφή με μια σειρά σημαντικών μεταφράσεων, με το σπουδαίο έργο ενός ανθρώπου που ξέρει πώς να μας φέρει επιτέλους κοντά στον παλμό και στον τόνο του αρχαίου κειμένου.

Η μετάφραση είναι ισοσυλλαβισμένη και, φυσικά, υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία στίχων πρωτοτύπου – μετάφρασης, η οποία και οπτικά αποδίδεται κατά τη σελιδοποίηση, σε τρόπο ώστε να διευκολύνεται η ταυτόχρονη ανάγνωση.

Τα στοιχεία αυτά, και ιδίως η ισοσυλλαβισμένη μετάφραση, συνιστούν ίδια χαρακτηριστικά του έργου, κάτι το οποίο δεν έχει προηγούμενο στη μεταφραστική ιστορία των αρχαίων ελληνικών κειμένων».