Η ιστορία της Δυτικής Ανταρκτικής είναι ακριβώς αυτό: ένα κάτοπτρο φτιαγμένο από πάγο, από χρόνο, από μια εύθραυστη ισορροπία που μοιάζει αιώνια μέχρι που ξαφνικά δεν είναι. Το 2014 η NASA ανακοινώνει κάτι που μοιάζει με προφητεία από άλλον κόσμο: ένα κομμάτι του Δυτικού Ανταρκτικού Παγετώνα βρίσκεται σε μη αναστρέψιμη υποχώρηση. Είναι ήδη σε πορεία κατάρρευσης και πίσω από αυτήν τη φαινομενικά ψυχρή διατύπωση κρύβεται ένα μέλλον που αφορά 230 εκατομμύρια ανθρώπους. 

Είναι γνωστό πως η Ανταρκτική είναι ένα μοναδικό “τέρας” της φύσης: ένας παγετώνας καθηλωμένος σε μια λεκάνη κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σαν μια γιγαντιαία παγωμένη καρδιά που χτυπά μόνο επειδή το θαλασσινό νερό δεν έχει ακόμη φτάσει στο κέντρο της. Δε στηρίζεται σε βουνά όπως η Γροιλανδία, αλλά σε ένα μπολ βυθισμένο, με το νερό να γλείφει τις άκρες του. Είναι ο πιο ευάλωτος παγετώνας του πλανήτη και αυτό δεν το λέει η ποίηση αλλά η φυσική. 

Ας δούμε όμως το marine ice cliff instability, δηλαδή την κατάρρευση των παγωμένων γκρεμών. Αν οι παγετώνες απομείνουν εκτεθειμένοι, υψώνοντας τοίχους πάγου 100 μέτρων πάνω από το νερό, αυτοί οι τοίχοι δε θα στέκουν για πολύ. Ρωγμές, θραύσεις, πτώσεις και κάθε κατάρρευση ανοίγει τον δρόμο στην επόμενη, σαν ντόμινο. 

Η μελέτη του 2016 προειδοποίησε ότι η διαδικασία αυτή μπορεί να επιταχύνει την άνοδο της στάθμης της θάλασσας περισσότερο από ό,τι είχαμε φανταστεί. Ίσως ακόμη κι ένα μέτρο από την Ανταρκτική μόνο έως το 2100 και φυσικά δεν τελειώνει εκεί.  

Άλλοι επιστήμονες διαφωνούν με αυτό το σενάριο της απότομης συντέλειας. Το μοντέλο είναι μεν σωστό λένε, αλλά ίσως υπερεκτιμά την ταχύτητα. Ο πάγος μπορεί να “παίζει άμυνα” καλύτερα απ’ όσο νομίζουμε: καθώς θραύεται, λεπταίνει, άρα καταρρέει πιο αργά. Σχηματίζει ένα παγωμένο μείγμα (mélange) που λειτουργεί σαν προσωρινός κυματοθραύστης. Το ίδιο το έδαφος κάτω από τον πάγο ανασηκώνεται γρηγορότερα από όσο περιμέναμε, μειώνοντας τη διείσδυση της θάλασσας. 

Όσο το βλέμμα μας ήταν στραμμένο στη θάλασσα που ροκανίζει τα καυτώτερα στρώματα, η ατμόσφαιρα είχε ήδη βρει άλλο τρόπο να μπει στο παιχνίδι: το λιώσιμο στην επιφάνεια. 

Η Δυτική Ανταρκτική αρχίζει να θυμίζει Γροιλανδία: λίμνες “τήξης” που ανοίγουν ρωγμές, νερά που εισχωρούν, λιπαίνουν, επιταχύνουν την ολίσθηση. Το νερό είναι ο πιο ύπουλος εχθρός: δε θρυμματίζει απλώς τον πάγο, τον χαλαρώνει στη στερεοχημεία του και όπως λένε αρκετοί επιστήμονες, αυτή η διάσταση δεν έχει συμπεριληφθεί σωστά στα μοντέλα. Ο πάγος υποχωρεί. Η θάλασσα ανεβαίνει. Το ερώτημα είναι μόνο με ποια ταχύτητα. 

Η IPCC προβλέπει 0,5–1 μέτρο έως το 2100, αλλά αφήνει ανοιχτό το περιθώριο για πολύ περισσότερο, γιατί δε ξέρουμε πως θα αντιδράσουν αυτά τα γιγαντιαία συστήματα όταν φτάσουν σε επίπεδα που ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου δεν έχουμε δει. 

Ο παγετωνολόγος Τζέρεμι Μπάσις τονίζει πως μέχρι το 2100 θα μιλάμε για μια ακτογραμμή που δεν θα αναγνωρίζουμε. Ο κόσμος αλλάζει όχι με μια τεράστια κραυγή, αλλά με έναν ήχο πιο βαθύ: το τρίξιμο του πάγου που υποχωρεί, σαν κάποιος να γυρίζει σελίδα χωρίς να μας ρωτήσει. Ο χρόνος της Ανταρκτικής έχει ήδη αρχίσει να μετρά αντίστροφα και το μόνο ερώτημα που μένει είναι αν θα προλάβουμε να διαβάσουμε όσα έχει να μας πει πριν το νερό φτάσει στην πόρτα μας. 

*Mε στοιχεία από το New Scientist 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.