Κάποτε τα αφρικανικά δάση λειτουργούσαν σαν μια τεράστια, ήρεμη ανάσα του πλανήτη. Ένας αόρατος πνεύμονας που δούλευε ακούραστα, καταπίνοντας διοξείδιο του άνθρακα, φιλτράροντας την ανθρώπινη αλαζονεία και μετατρέποντάς την σε οξυγόνο. Για χρόνια τα βιβλία της οικολογίας έγραφαν ότι η Αφρική κρατάει στους ώμους της περίπου το 20% της παγκόσμιας απορρόφησης CO₂ από τη φυτική ζωή κι όμως σήμερα αυτή η ήπειρος δεν αναπνέει πια, βήχει και ο βήχας της μοιάζει με προειδοποίηση. 

Οι νέες μετρήσεις δείχνουν κάτι που πριν λίγα χρόνια θα φάνταζε σχεδόν αδιανόητο: τα δάση και οι θαμνώδεις εκτάσεις της Αφρικής δεν είναι πια “δεξαμενές” άνθρακα, αλλά πηγές εκπομπών. Αντί να απορροφούν CO₂, απελευθερώνουν περισσότερο απ’ όσο συγκρατούν. Από το 2011 έως το 2017 χάθηκαν κατά μέσο όρο 106 εκατομμύρια τόνοι βιομάζας τον χρόνο. Με απλά λόγια περίπου 200 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα επέστρεφαν στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο, σαν να ξαναγράφεται ένας κανόνας της φύσης που θεωρούσαμε δεδομένος. 

Το πιο πικρό όμως είναι ότι αυτή η ανατροπή δεν συνέβη απότομα σαν φυσική καταστροφή. Έγινε αθόρυβα, όπως καταρρέει μια παλιά πόλη όταν τα θεμέλιά της χάνονται. Η καρδιά του προβλήματος βρίσκεται στο Κονγκό, τη δεύτερη μεγαλύτερη τροπική ζούγκλα του πλανήτη μετά τον Αμαζόνιο. Εκεί όπου κάποτε απλωνόταν ένα συνεχές πράσινο, ένα οικοσύστημα σχεδόν μυθικό, τώρα ανοίγουν πληγές από παράνομη υλοτομία, εξόρυξη μεταλλευμάτων και αποψίλωση για επιβίωση. Οι άνθρωποι καίνε κομμάτια δάσους για να καλλιεργήσουν, εταιρείες εξαφανίζουν εκατοντάδες στρέμματα για εξαγωγή πολύχρωμων σκληρών ξύλων. Το αποτέλεσμα είναι μια ήπειρος που χάνει τον ρυθμό της. 

Ο Χάικο Μπάλτστερ, επιστήμονας του Πανεπιστημίου του Λέστερ, το θέτει ωμά: «Αν χάσουμε τα τροπικά δάση ως μέσο μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, τότε πρέπει να μειώσουμε τις εκπομπές από τα ορυκτά καύσιμα ακόμη γρηγορότερα για να φτάσουμε στο μηδέν». Στην ουσία το δάσος παραιτείται από τον ρόλο του σωτήρα και επιστρέφει την ευθύνη σε εμάς εκεί όπου πάντα ανήκε. 

Οι επιστήμονες έφτασαν σε αυτά τα συμπεράσματα με τη βοήθεια δορυφόρων. Μετρούσαν το χρώμα, την υγρασία και το ύψος του θόλου του δάσους για να υπολογίσουν πόση βιομάζα υπάρχει. Κάποιοι, όπως ο Σάιμον Λιούις από το University College London, αντιτείνουν ότι οι δορυφόροι δεν μπορούν να καταλάβουν τι είδους ξύλο βλέπουν. Ένα μαόνι έχει διαφορετική πυκνότητα άνθρακα από ένα ελαφρύ μπάλσα. Αν δεν ξέρουμε ακριβώς τι καίγεται, τι κόβεται και τι απομένει, πώς μπορούμε να υπολογίσουμε το ισοζύγιο του άνθρακα με ακρίβεια; 

Την ίδια ώρα που ο Αμαζόνιος φαίνεται να βρίσκει κάποια ανάσα χάρη σε κυβερνητικές παρεμβάσεις στη Βραζιλία, η Αφρική συνεχίζει την πορεία της προς την κατάρρευση. Στη Λατινική Αμερική οι νόμοι αυστηροποιήθηκαν, οι επιχειρήσεις κυνηγήθηκαν, η παράνομη υλοτομία υποχώρησε. Στο Κονγκό αντίθετα, η αποδάσωση αυξάνεται. Σαν δύο παράλληλες ηπείροι που ζουν στην ίδια χρονολογία αλλά όχι στο ίδιο μέλλον. 

Για να αντιμετωπιστεί αυτή η πραγματικότητα, στη σύνοδο COP30 στη Βραζιλία παρουσιάστηκε το Tropical Forests Forever Facility ένας μηχανισμός που επιχειρεί να συνδέσει την παγκόσμια οικονομία με τη διατήρηση των δασών. Για κάθε εκτάριο δάσους που παραμένει ανέπαφο, τα κράτη θα πληρώνονται μέσω των αποδόσεων ενός επενδυτικού ταμείου. Μια ιδέα που θεωρητικά επιβραβεύει την προστασία και όχι την “αποφυγή εκπομπών”, όπως συμβαίνει στα συχνά αναποτελεσματικά carbon credits. Το πρόβλημα; Έχουν συγκεντρωθεί μόλις 6,6 δισεκατομμύρια δολάρια, πολύ λιγότερα από τα 25 που απαιτούνται για να λειτουργήσει ουσιαστικά ο μηχανισμός. 

Η κατάσταση θυμίζει τραγική ειρωνεία: ενώ ο κόσμος συζητάει για πράσινες τεχνολογίες, πράσινη μετάβαση και “πλανητική υπευθυνότητα”, οι τελευταίοι φυσικοί πνεύμονες αποσυντίθενται σιωπηλά. Δε φταίει μόνο η φτώχεια, ούτε μόνο η απληστία. Φταίει μια παγκόσμια αδιαφορία που μεταφράζεται σε σιωπή. Η Αφρική καίγεται σε αργή κίνηση και εμείς παγιδευμένοι ση ψευδαίσθηση ότι το πρόβλημα βρίσκεται μακριά μας, πιστεύουμε ότι θα σωθούμε μέσα από αμοιβαίες υποσχέσεις και πράσινα δελτία τύπου. 

Αν τα αφρικανικά δάση γίνουν μόνιμη πηγή άνθρακα, τότε καμία τεχνολογία, κανένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο, κανένα νέο νομοσχέδιο δεν θα είναι αρκετό. Χωρίς αυτά τα δάση, η Γη γίνεται μικρότερη, ο αέρας πιο βαρύς, η γραμμή του ορίζοντα πιο κοντινή. 

Η Αφρική δεν στέλνει απλώς ένα μήνυμα. Στέλνει έναν οιωνό για ένα μέλλον δυσοίωνο. Όπως συμβαίνει συχνά στην ιστορία αυτού του κόσμου, οι οιωνοί δεν έρχονται με καταιγίδα. Έρχονται με μια ελαφριά μετατόπιση των πραγμάτων. Ένα δάσος που κάποτε απορροφούσε άνθρακα, τώρα τον εκπέμπει κι εμείς καλούμαστε να καταλάβουμε ότι η επιβίωση αυτού του πλανήτη δεν είναι ζήτημα τεχνολογίας. Είναι ζήτημα ευθύνης κι η ευθύνη, όσο κι αν την αποφεύγουμε πάντα βρίσκει τρόπο να μας συναντήσει. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.