Η ανθρωπότητα ολοκληρώνει αθόρυβα την πιο μεγάλη μετακίνηση στην ιστορία της: τη μετακίνηση προς τις πόλεις. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ, 81% των ανθρώπων στον πλανήτη ζουν σήμερα σε αστικές περιοχές πολύ περισσότερους από ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα. H ιστορία γράφεται στους δρόμους, στις πολυκατοικίες και στα φώτα των μητροπόλεων κι αν το παρελθόν ανήκε στην αγροτική κοινωνία, το παρόν και το μέλλον φαίνεται να ανήκουν οριστικά στην πόλη.
Αυτό το ποσοστό δεν είναι απλώς ένας στατιστικός δείκτης. Αποτελεί ένα υπαρξιακό σημείο καμπής. Η πόλη δεν είναι πια το κέντρο της ζωής κάποιων, είναι η ίδια η ζωή. Από την Ανατολική Ασία μέχρι την Αφρική και τη Νότια Αμερική, η πόλη απορροφά τους ανθρώπους, τις ανάγκες, τις ανησυχίες και τις ελπίδες τους.
Η Σάρα Χέρτογκ και οι συνεργάτες της στα Ηνωμένα Έθνη αποφάσισαν για πρώτη φορά να χρησιμοποιήσουν ένα ενιαίο κριτήριο για το τι σημαίνει “αστικό”: πόλεις με τουλάχιστον 50.000 κατοίκους και πυκνότητα 1.500 ανθρώπων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο ή μικρότερες πόλεις με 5.000 κατοίκους και πυκνότητα τουλάχιστον 300 ανθρώπων ανά km². Με αυτά τα δεδομένα, η εικόνα αλλάζει δραματικά: ο πλανήτης είναι πλέον μια αστική γειτονιά.
Οι αιτίες διαφέρουν ανάλογα με τη γεωγραφία. Στην Ανατολική και Νότια Ασία, εκατομμύρια άνθρωποι εγκαταλείπουν την ύπαιθρο για να βρουν εκπαίδευση, δουλειά, και κοινωνική ζωή. Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική η κινητήρια δύναμη είναι η διεθνής μετανάστευση. Στην Υποσαχάρια Αφρική η αστικοποίηση τροφοδοτείται κυρίως από υψηλά ποσοστά γεννήσεων που υπερβαίνουν κατά πολύ τους θανάτους. Όλα αυτά φτιάχνουν ένα μωσαϊκό μετακινήσεων, ελπίδων και ανισοτήτων, ένα ανθρώπινο κύμα που πλημμυρίζει τις πόλεις.
Όμως η αστικοποίηση δεν είναι μόνο αριθμοί και μετακινήσεις. Είναι μια αντανάκλαση των δυνατοτήτων και των αδιεξόδων μας. Από τη μία η πόλη προσφέρει ευκαιρίες: καλύτερη υγειονομική περίθαλψη, πρόσβαση στην παιδεία, δικτύωση, πολιτισμό, πολυμορφία. Όπως λέει ο Αντρέα Μεκέλι από το King’s College του Λονδίνου, «η υγειονομική περίθαλψη στις πόλεις είναι πιο άμεση και πιο ολοκληρωμένη απ’ ό,τι στις αγροτικές περιοχές». Στην πόλη μπορείς να βρεις ευκολότερα ανθρώπους που σκέφτονται όπως εσύ, που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα. Αυτή η κοινωνική συνάντηση, η τυχαία ή η επιδιωκόμενη είναι ένα από τα μεγάλα δώρα της αστικοποίησης.
Από την άλλη πλευρά, η ίδια η πόλη είναι πηγή ασθενειών και άγχους. Οι κάτοικοι εκτίθενται σε ατμοσφαιρική ρύπανση, ακραία θερμότητα, θόρυβο και όλο και συχνότερα οδηγείται στη ψυχική εξάντληση. Η έλλειψη πράσινων χώρων συνδέεται με αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους. Το σώμα και ο νους πληρώνουν το τίμημα της πυκνότητας.
Η αστικοποίηση είναι λοιπόν ένα δίκοπο μαχαίρι. Μπορεί να αποτελέσει μοχλό προόδου ή καταλύτη καταστροφής ανάλογα με το πως τη διαχειριζόμαστε. Όπως υπογραμμίζει η Χέρτογκ, όταν μια πόλη επεκτείνεται χωρίς σχεδιασμό γεννιέται το τέρας της “ανεξέλεγκτης αστικής εξάπλωσης” (urban sprawl): δρόμοι χωρίς σκιά, προάστια χωρίς ψυχή, άνθρωποι εξαρτημένοι από τα αυτοκίνητα και οι εκπομπές ρύπων στα ύψη. Αν όμως ο σχεδιασμός είναι προσεκτικός, η αστικοποίηση μπορεί να γίνει σύμμαχος της βιωσιμότητας με έξυπνες μετακινήσεις, πράσινες υποδομές, ενεργειακά αποδοτικά κτίρια και μικτές κοινότητες όπου οι άνθρωποι ζουν, εργάζονται και ξεκουράζονται χωρίς να καταστρέφουν το περιβάλλον.
Το μέλλον δείχνει ξεκάθαρο: μέχρι το 2050, το 83% των ανθρώπων θα ζουν σε αστικά περιβάλλοντα. Το αν αυτή η πραγματικότητα θα είναι παράδεισος δημιουργίας ή κολαστήριο συμφόρησης εξαρτάται από τις αποφάσεις που παίρνουμε τώρα. Πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά: να σχεδιάσουμε πόλεις που θα προστατεύουν την ψυχική και σωματική υγεία, που θα προσφέρουν πρόσβαση στη φύση μέσα στο αστικό τοπίο, που θα εξασφαλίζουν προσιτή κατοικία και πραγματική κοινωνική συνοχή.
Η πόλη του μέλλοντος πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από σύνολο υποδομών. Πρέπει να είναι μια κοινότητα συνείδησης. Μια πόλη που δε σε εξαντλεί, αλλά σε εμπνέει. Που δεν καταπίνει τους κατοίκους της, αλλά τους ενώνει. Οι πόλεις είναι πια η νέα φύση μας και αν μάθουμε να τις καλλιεργούμε όπως καλλιεργούσαμε κάποτε τη γη, ίσως η ανθρωπότητα να βρει ξανά την ισορροπία της, αυτή τη φορά μέσα στο τσιμέντο.
*Με στοιχεία από το New Scientist
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
