Ο καπνός των πυρκαγιών μπορεί να επιβραδύνει την πρόοδο σε μια από τις πιο ευρέως χαιρετισμένες ιστορίες επιτυχίας για το κλίμα: την επούλωση της τρύπας του όζοντος.

Τη δεκαετία του 1980, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι μια κατηγορία χημικών ουσιών οικιακής χρήσης που ονομάζονται χλωροφθοράνθρακες (CFC) άνοιγαν τρύπα στο στρώμα του όζοντος, το οποίο προστατεύει τη Γη από την καρκινογόνο υπεριώδη ακτινοβολία. Μια μείωση των επιπέδων του όζοντος κατά 10% θα είχε ως αποτέλεσμα 300.000 επιπλέον περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος παγκοσμίως, σύμφωνα με την εκτίμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Οι παγκόσμιες κυβερνήσεις ενώθηκαν για να αποσύρουν σταδιακά τους χλωροφθοράνθρακες από τα οικιακά προϊόντα, όταν υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ το 1987. Οι εκπομπές CFC μειώθηκαν και η τρύπα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική άρχισε να κλείνει. Σύμφωνα με μια επιστημονική αξιολόγηση των Ηνωμένων Εθνών και της Παγκόσμιας Μετεωρολογικής Ένωσης, το στρώμα του όζοντος θα ανακάμψει πλήρως μέχρι το 2060.

Αλλά μια απροσδόκητη νέα απειλή -ο καπνός των πυρκαγιών- μπορεί να επιβραδύνει την ανάκαμψη αυτή, σύμφωνα με δύο πρόσφατες μελέτες. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι πυρκαγιές της Αυστραλίας στα τέλη του 2019 και στις αρχές του 2020 δημιούργησαν ένα νέφος καπνού τόσο μεγάλο που ανήλθε στη στρατόσφαιρα, έκανε κύκλο γύρω από το νότιο ημισφαίριο και πυροδότησε μια αλυσίδα χημικών αντιδράσεων που κατέστρεψαν το όζον.

«Πρόκειται για μια νέα χημεία» δήλωσε στο Business Insider ο Πίτερ Μπέρναθ, χημικός στο Πανεπιστήμιο του Waterloo και συν-συγγραφέας της μίας από τις δυο μελέτες.

Ο καπνός συσχετίστηκε με μείωση του όζοντος κατά 1% στα νότια μεσαία γεωγραφικά πλάτη τον Μάρτιο του 2020, σύμφωνα με την μελέτη που δημοσιεύθηκε αυτόν τον μήνα στο «Proceedings of the National Academy of Sciences». Το 1% μπορεί να ακούγεται λίγο, αλλά είναι ένα σημαντικό ποσοστό, καθώς το στρώμα του όζοντος αναδομείται κατά περίπου 1-3% κάθε δεκαετία.

Η δεύτερη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Science», διαπίστωσε ότι ο καπνός οδήγησε σε αύξηση των ενώσεων, όπως το υποχλωριώδες οξύ, οι οποίες αντιδρούν με τα μόρια του όζοντος και τα διασπούν. Οι ερευνητές δεν είναι σίγουροι για το πώς ο καπνός προκαλεί αύξηση αυτών των ενώσεων, αλλά είναι βέβαιοι ότι αυτό προκάλεσε τη μείωση των επιπέδων του όζοντος τον Μάρτιο του 2020.

Μέσα σε περίπου εννέα μήνες, ο καπνός είχε απομακρυνθεί από τη στρατόσφαιρα και το όζον είχε επανέλθει στα προ της πυρκαγιάς επίπεδα. Όμως οι ερευνητές υποψιάζονται ότι και άλλες μεγάλες πυρκαγιές, όπως οι πυρκαγιές του 2017 και του 2020 στο βορειοδυτικό τμήμα του Ειρηνικού, θα μπορούσαν να έχουν παρόμοια επίδραση στην καταστροφή του όζοντος.

Ο καπνός πιθανότατα δεν θα αναιρέσει την επούλωση του στρώματος του όζοντος, δήλωσε ο Μπέρναθ, αλλά θα μπορούσε να την επιβραδύνει. Σε πρόσφατες εκθέσεις για το παγκόσμιο κλίμα και τις πυρκαγιές, τα Ηνωμένα Έθνη προειδοποίησαν ότι οι ακραίες πυρκαγιές θα είναι συχνότερο φαινόμενο καθώς αυξάνονται οι παγκόσμιες θερμοκρασίες. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι περισσότερα τεράστια νέφη καπνού θα φτάνουν στη στρατόσφαιρα και θα καταστρέφουν το όζον.

Υπό τις κατάλληλες συνθήκες, ο καπνός των πυρκαγιών δημιουργεί τον δικό του καιρό. Ο καπνός ψύχεται και διαστέλλεται καθώς ανεβαίνει γρήγορα χιλιόμετρα ψηλά, επιτρέποντας στους υδρατμούς να συμπυκνωθούν στα σωματίδια τέφρας και να δημιουργήσουν ένα νέφος pyrocumulus στην κορυφή της στήλης καπνού. Οι πυρκαγιές από κάτω τροφοδοτούν θερμά ανοδικά ρεύματα που συντηρούν την καταιγίδα και διοχετεύουν τον καπνό στην ανώτερη ατμόσφαιρα, σαν καμινάδα.

Αυτό συνέβη πάνω από την Αυστραλία τους τελευταίους μήνες του 2019 και τις αρχές του 2020. Οι πυρκαγιές αυτές έκαψαν περίπου 50 εκατομμύρια στρέμματα γης, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν περίπου 38 νέφη pyrocumulus, τα οποία παρέμειναν εκεί για μέρες.

Περισσότερα από τα μισά από αυτά τα σύννεφα έφτασαν στη στρατόσφαιρα, σύμφωνα με έρευνα του μετεωρολόγου Ντέιβιντ Πίτερσον στο Naval Research Laboratory.

Δεν είναι σαφές πόσο συχνά οι πυρκαγιές εκτοξεύουν στη στρατόσφαιρα καπνό που καταστρέφει το όζον

Τα νέφη αυτά που φτάνουν μέχρι τη στρατόσφαιρα θα μπορούσαν να γίνουν πιο συχνά καθώς το κλίμα θερμαίνεται, όμως προς το παρόν αυτό είναι δύσκολο να προβλεφθεί.

«Επειδή έχουμε περισσότερες πυρκαγιές δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα έχουμε και περισσότερα νέφη. Το ερώτημα είναι, πόσο συχνά έχετε αυτή τη συνέργεια του καιρού και της φωτιάς ταυτόχρονα» εξήγησε ο Πίτερσον.

Ο Μπέρναθ και οι συνάδελφοί του δεν είναι καν σίγουροι για το πώς ο καπνός των πυρκαγιών οδηγεί σε ενώσεις που αντιδρούν με το όζον. Πιστεύουν ότι η ενυδατωμένη, όξινη επιφάνεια των σωματιδίων του καπνού πυροδοτεί χημικές αντιδράσεις που διαφορετικά δεν θα λάμβαναν χώρα στη στρατόσφαιρα, δημιουργώντας νέες ενώσεις.

«Ξέρουμε κατά κάποιο τρόπο τι κάνει ο καπνός. Και έχουμε κάποιες ενδείξεις για το πώς μοιάζει η επιφάνεια των σωματιδίων του καπνού. Αλλά στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε ποιες συγκεκριμένες αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα στην επιφάνεια αυτή», εξήγησε ο Μπέρναθ.

Η εργαστηριακή έρευνα που εισάγει σωματίδια καπνού σε ένα περιβάλλον που μοιάζει με τη στρατόσφαιρα και καταγράφει τις χημικές αντιδράσεις που ακολουθούν, θα μπορούσε να δώσει περισσότερες πληροφορίες στους επιστήμονες. Ο Μπέρναθ και οι συνάδελφοί του μελετούν επίσης δορυφορικά δεδομένα από τις πυρκαγιές που έπληξαν τη δυτική ακτή των ΗΠΑ και του Καναδά το 2020.

Πηγή: Business Insider/Απόδοση: ΕΡΤ