O Ντέιβιντ Ατένμπορο, ενενηντάχρονος παρουσιαστής της τηλεόρασης έχει ξεκινήσει έντονη εκστρατεία για τον τερματισμό της χρήσης πλαστικών, τα οποία τα κινηματογραφικά του συνεργεία βρίσκουν διασκορπισμένα σε όλο τον πλανήτη. «Τα πλαστικά στους ωκεανούς μας δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουν καταλήξει εκεί. Πολλά από αυτά ίσως δεν θα έπρεπε καν να έχουν παραχθεί». Η πρώτη δήλωση είναι λογική, αλλά η δεύτερη όχι — διότι αγνοεί τα εξαιρετικά οφέλη που έχουν προσφέρει τα πλαστικά και η βιομηχανία που τα παράγει, τόσο στους ανθρώπους όσο και στο περιβάλλον.
Παρότι τα μειονεκτήματα της παγκόσμιας εξάρτησης από τα πλαστικά είναι κάτι παραπάνω από εμφανή, τα οφέλη τους —με τη μορφή της μείωσης της σπατάλης και του κόστους— παραβλέπονται πολύ εύκολα. Τα πλαστικά έχουν επιτρέψει τη δημιουργία μιας απίστευτης ποικιλίας νέων υλικών που μπορούν να αναπαράγουν τις ιδιότητες υπαρχόντων υλικών —και να κάνουν πράγματα που αυτά δεν μπορούν— ενώ είναι πιο ελαφριά, πιο ανθεκτικά, φθηνότερα και ευκολότερα στην κατασκευή. Αυτά τα υλικά είναι πλέον απαραίτητα σε τομείς όπως οι κατασκευές, η αυτοκινητοβιομηχανία και τα καταναλωτικά ηλεκτρονικά.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τα τρόφιμα. Η πλαστική συσκευασία αποτρέπει την αλλοίωση ευπαθών τροφίμων, καθιστώντας δυνατή την παγκόσμια εμπορία κρέατος, ψαριών, φρούτων και λαχανικών. Επιτρέπει επίσης τη διατήρηση και ασφαλή διανομή βασικών ειδών όπως το ρύζι, το μαγειρικό λάδι και το γάλα σε σκόνη. Ένα πλαστικό μπουκάλι του ενός λίτρου ζυγίζει μόλις το 5% του βάρους ενός γυάλινου, έτσι η πλαστική συσκευασία μειώνει το κόστος και τις εκπομπές μεταφοράς.
Τα πλαστικά έχουν επίσης μειώσει την παγκόσμια εξάρτηση από παλαιότερα υλικά, καθώς και από τα ζώα από τα οποία προέρχονταν πολλά από αυτά. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 10 εκατομμύρια πιάνα στον κόσμο. Αν όλα τα λευκά πλήκτρα τους ήταν από ελεφαντόδοντο, πόσοι ελέφαντες θα είχαν απομείνει;
Όπως όμως τα οφέλη των πλαστικών είναι συχνά αόρατα, το ίδιο ισχύει και για κάποιες από τις πιθανές βλάβες τους. Η ορατή μόλυνση που προκαλείται από πλαστικά απορρίματα σε όμορφα τοπία σε βάρος της άγριας ζωής ήταν κάποτε η κύρια κατηγορία κατά των πλαστικών. Σήμερα αυξάνονται οι ανησυχίες για το τι συμβαίνει όταν αυτά διασπώνται σε μικροσκοπικά σωματίδια αόρατα με γυμνό μάτι. Κατά την τελευταία δεκαετία τέτοια «μικροπλαστικά» έχουν εντοπιστεί σε τροφικές αλυσίδες, σε ανθρώπινους εγκεφάλους, ακόμα και στο φαινομενικά παρθένο χιόνι της Ανταρκτικής.
Το γεγονός ότι είναι ανιχνεύσιμα δεν σημαίνει ότι είναι επικίνδυνα. Μπορεί να είναι απλώς ένδειξη της ευαισθησίας των σύγχρονων οργάνων μέτρησης. Η ιστορία δείχνει πως διαδεδομένα βιομηχανικά υλικά μπορούν να προκαλέσουν απροσδόκητες και σοβαρές βλάβες που αναγνωρίζονται πολύ αργά: σκεφτείτε τα χρώματα με βάση το μόλυβδο και τη βενζίνη με μόλυβδο που προκαλούν προβλήματα υγείας, ιδιαίτερα στην ανάπτυξη. Η διάχυτη παρουσία μικροπλαστικών σημαίνει ότι οι πιθανές βλάβες τους απαιτούν σοβαρή, καλά χρηματοδοτούμενη και συντονισμένη έρευνα. Ορισμένα ανησυχητικά ευρήματα καθιστούν το ζήτημα επείγον. Αν αποδειχθούν επικίνδυνα, θα χρειαστεί ταχεία δράση τόσο για τη διάγνωση όσο και για την αντιμετώπισή τους.
Για την αντιμετώπιση της μάστιγας της ρύπανσης η καλύτερη προσέγγιση δεν είναι η απαγόρευση των πλαστικών, αλλά η πιο προσεκτική διαχείρισή τους. Οι καλύτερες τεχνολογίες ανακύκλωσης που βρίσκονται τώρα υπό ανάπτυξη είναι μέρος της λύσης. Το ποσοστό των πλαστικών που τελικά ανακυκλώνονται έχει διπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά παραμένει μόλις στο 9%. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι δεν νοιάζονται για τον πλανήτη, αλλά επειδή η ανακύκλωση είναι πιο δύσκολη και ακριβή απ’ όσο πιστεύουν οι περισσότεροι.
Οι τεχνικές δυσκολίες και η χρονοβόρα διαλογή σημαίνουν ότι τα ανακυκλωμένα πλαστικά είναι σχεδόν πάντα πιο ακριβά από τα καινούργια, γεγονός που καθιστά δύσκολη τη δημιουργία μιας αληθινά κυκλικής αγοράς. Ένα από τα αποτελέσματα είναι ότι πολλές πλούσιες χώρες εξάγουν τα απόβλητά τους για «ανακύκλωση» σε φτωχότερες χώρες που δεν είναι εξοπλισμένες ούτε για να διαχειριστούν τα δικά τους, πολύ συχνά τεράστια, προβλήματα με τα πλαστικά απορρίμματα, πόσο μάλλον τα προβλήματα άλλων. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι το 59% όλων των πλαστικών απορριμμάτων διαχειρίζεται από περίπου 20 εκατομμύρια ανεπίσημους εργάτες παγκοσμίως συχνά υπό απαράδεκτες συνθήκες.
Η φινλανδική εταιρεία Fortnum έχει βρει έναν τρόπο να μετατρέπει τους υδρογονάνθρακες που απελευθερώνονται από την αποτέφρωση αποβλήτων ξανά σε πρώτη ύλη για την παραγωγή πλαστικών. Τέτοιες καινοτομίες πρέπει να στηριχθούν. Όταν πρόκειται για τα πλαστικά, τα οφέλη είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα οι περισσότεροι παραδέχονται — και το ίδιο ισχύει και για τις δυνατότητες σωστής διαχείρισης του κόστους τους.
*Με στοιχεία από τον Economist.
