Κάθε χρόνο, χιλιάδες κόσμος συρρέει στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας, την Μπραζίλια, για το φεστιβάλ Acampamento Terra Livre (Κάμπινγκ της Ελεύθερης Γης). Ούσα η μεγαλύτερη συνέλευση ιθαγενών πληθυσμών στον κόσμο, η εκδήλωση αυτή δίνει την ευκαιρία σε μέλη από πολλές ιθαγενείς εθνοτικές ομάδες της χώρας να συγκεντρωθούν αλληλέγγυα, να αναπτύξουν στρατηγικές για τον κοινό αγώνα τους και να συζητήσουν λύσεις για ζητήματα όπως η συστημική υπονόμευση των δικαιωμάτων τους, η καταστροφή των διαφόρων οικοσυστημάτων της Βραζιλίας και η επιδείνωση της απειλής της κλιματικής αλλαγής.
Ο αγώνας των αυτόχθονων λαών για τα δικαιώματα πάνω στη γη τους, είναι ταυτόχρονα ένας αγώνας για να σωθεί ο πλανήτης. Γιαυτό και ο αγώνας τους μας αφορά όλους μας. Αν και αποτελούν λιγότερο από το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, οι αυτόχθονες προστατεύουν το 80% της βιοποικιλότητας της Γης στα δάση, τις ερήμους, τα λιβάδια και τα θαλάσσια περιβάλλοντα στα οποία ζουν εδώ και αιώνες. Ωστόσο, παρά τον κρίσιμο ρόλο τους στη διασφάλιση ενός ανθεκτικού και υγιούς πλανήτη για τους ανθρώπους και τη φύση, υπάρχει πολύ μικρή αναγνώριση ή υποστήριξη προς τις προσπάθειές τους.
Ο πλανήτης μας τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει μια βαθιά κρίση ριζωμένη σε μια σειρά από αλληλένδετες, παγκόσμιες προκλήσεις που περιλαμβάνουν μολυσματικές ασθένειες όπως η COVID-19, αλλά και φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή, η δραματική απώλεια βιοποικιλότητας και η γενικευμένη οικονομική κρίση. Αυτές οι προκλήσεις υπερβαίνουν εθνικά ή φυσικά σύνορα και προκύπτουν κυρίως από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η αποψίλωση των δασών, η καύση ορυκτών καυσίμων, η επέκταση της γεωργικής γης, το αυξημένο κυνήγι και το εμπόριο άγριας ζωής. Οι περισσότερες από αυτές τις δραστηριότητες πραγματοποιούνται, συνήθως, στα εδάφη των αυτόχθονων πληθυσμών χωρίς την προηγούμενη ελεύθερη κι ενημερωμένη συγκατάθεσή τους. Η συνεχιζόμενη μη αναγνώριση και κατάχρηση των δικαιωμάτων γης των αυτόχθονων πληθυσμών, και κατά συνέπεια η απόρριψη του 80% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, θα πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο των σημερινών και μελλοντικών παγκόσμιων προκλήσεων, όπως έχει τονίσει ο Δρ. Kanyinke Sena, Διευθυντής της Συντονιστικής Επιτροπής Ιθαγενών Λαών της Αφρικής.
«Από τότε που ξεκίνησε η αποικοκρατία στη Βραζιλία, οι αυτόχθονες πληθυσμοί φιμώθηκαν. Ως εκ τούτου, πρέπει να μιλάμε συνεχώς για να κάνουμε τη φωνή μας να ακουστεί—να μοιραζόμαστε τις ιστορίες μας, να αναδεικνύουμε τις ζωές μας και τους αγώνες μας. Η φωτογραφία και ο κινηματογράφος υπήρξαν και τα δύο φανταστικά εργαλεία για την ευαισθητοποίηση των μη αυτόχθονων πληθυσμών και την εκπαίδευση των λευκών σχετικά με τον πολιτισμό μας, ώστε να μπορέσουμε να εργαστούμε μαζί για να διατηρήσουμε τις περιοχές και τα ιερά μας βιώματα», σημειώνει ο ιθαγενής δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Eric Terena – ο οποίος έκανε ρεπορτάζ στο έδαφος κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ Acampamento Terra Livre για την πλατφόρμα ειδήσεων των ιθαγενών Mídia India. Και συνεχίζει λέγοντας ότι «Όταν τα σώματά μας απειλούνται, το ίδιο συμβαίνει και με το συλλογικό σώμα της Γης και, κατά συνέπεια, με το μέλλον της ανθρωπότητας αλλά και όλου του πλανήτη». Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πραγματοποιούν το φεστιβάλ τους κάθε χρόνο. Εκεί ορίζουν κι αποφασίζουν συλλογικά για την πολιτική στρατηγική και τις δράσεις που θα ακολουθήσουν. Μόνο στη Βραζιλία υπάρχουν πάνω από 300 διαφορετικές αυτόχθονες κοινότητες, ωστόσο τα δικαιώματά τους παραβιάζονται συνεχώς.
Σε ολόκληρη τη Βραζιλία, αυτόχθονες περιοχές είναι εγκλωβισμένες σε έναν αέναο αγώνα οριοθέτησης των εδαφών τους. Οι κοινότητες αυτές προσπαθούν να προστατεύουν τη φύση από παράνομους υλοτόμους, ανθρακωρύχους και «αρπαγούς γης». Στόχος τους είναι να διατηρήσουν την ακεραιότητα των εδαφών τους· και να διεκδικήσουν την κλεμμένη γη των φυλών που έχουν εκτοπιστεί. Τα πάντα εξαρτώνται από τα δικαιώματα γης – τεράστιες περιοχές των ιθαγενών σε ολόκληρη τη χώρα τελουν υπο εκδικαση και οι διαδικασίες για την οριοθέτηση και την καταχώριση των τίτλων γης έχουν «παγώσει» εντελώς από το σύστημα δικαιοσύνης της Βραζιλίας. Ως εκ τούτου, ωφείλουμε όλοι μας συνολικά να παλεύουμε διαρκώς ενάντια στον συστημικό ρατσισμό στον αγώνα για αυτοδιάθεση, αυτονομία κι ελευθερία.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά ένα ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης, με επιπτώσεις που διαπερνούν κάθε πτυχή της ζωής και των κοινωνιών μας. Συχνά αναφερόμαστε στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου ως τον μεγαλύτερο «πνεύμονα της Γης», ενώ αγνοούμε τους αυτόχθονες πληθυσμούς που ζουν εκεί και βάζουν συνεχώς τη ζωή τους σε κίνδυνο, για να το διατηρήσουν. Σήμερα, το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο: μια πρόσφατη έκθεση ανέφερε ότι η αποψίλωση των δασών βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο και υπό την κυβέρνηση του Μπολσονάρο, οι κοινότητες των ιθαγενών της Βραζιλίας απειλούνταν περισσότερο από ποτέ.
Ο δικηγόρος και ακτιβιστής πολιτικών δικαιωμάτων Derrick A. Bell Jr. ανέφερε ότι «μόνο όταν τα συμφέροντα μιας κυρίαρχης ομάδας συγκλίνουν με τα συμφέροντα μιας πιο αδύναμης ομάδας μπορεί η κυρίαρχη ομάδα να εγγυηθεί τα δικαιώματα της ασθενέστερης». Ποια γνήσια συμφέροντα θα καθοδηγούσαν επομένως τους νόμους και τις πολιτικές σε όλα τα επίπεδα για την προστασία των δικαιωμάτων γης των αυτόχθονων πληθυσμών προστατεύοντας παράλληλα τη βιοποικιλότητα;
Υπάρχουν αναδυόμενες ευκαιρίες για να δρομολογηθεί κάτι τέτοιο. Πρωτίστως είναι η αυξανόμενη αναγνώριση από βασικούς θεσμούς όπως η IPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή), η Παγκόσμια Τράπεζα, οι κυβερνήσεις και οι ΜΚΟ για την εξασφάλιση κοινοτικών κι ανθρώπινων δικαιωμάτων και την αντιμετώπιση παγκόσμιων περιβαλλοντικών προκλήσεων. Δεύτερον, περιφερειακά κι εθνικά δικαστήρια κι επιτροπές έχουν εκδώσει αποφάσεις που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα γης των αυτόχθονων πληθυσμών, αναγνωρίζοντας ότι τα δικαιώματα αυτά δεν πρέπει να καταργούνται από επίσημους μετα-αποικιακούς νόμους. Τρίτον, τα δικαιώματα γης των αυτόχθονων κοινοτήτων χρείζουν ιδιαίτερης προσοχής μέσα από τον παγκόσμιο δημόσιο διάλογο online και offline. Αυτό θα βοηθήσει στη μείωση των ανισοτήτων που σχετίζονται με τα δικαιώματα γης.
Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να επωφεληθούμε από τις υπάρχουσες και τις αναδυόμενες συνεργασίες σε όλους τους τομείς (κοινωνικούς, πολιτικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, κα), για την προστασία και τον σεβασμό των ανθρώπων και της φύσης.
