Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγαν πως μια μέρα θα μπορείτε να τρώτε μπανάνες που καλλιεργούνται στο κέντρο της Αθήνας;

Πρόκειται για έναν τρόπο καλλιέργειας τροφίμων που ανατρέπει την παραδοσιακή γεωργία. Με τις απαιτούμενες τεχνολογίες να εξελίσσονται πλέον ταχύτατα, η κάθετη γεωργία εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο.

Ενώ υπάρχουν ακόμη άλυτα ζητήματα που αφορούν αυτό το πάντρεμα της τεχνολογίας και της γεωργίας, η υπόσχεσή της μπορεί να είναι ακαταμάχητη. Αν επιτευχθεί -κυριολεκτικά- σε μεγάλο βαθμό, θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα της σίτισης 7,9 δισεκατομμυρίων ανθρώπων της γης. Και αυτό είναι μόνο ένα από τα οφέλη που υπόσχονται οι υποστηρικτές της.

Όταν η ανθρωπότητα άρχισε να φυτεύει καλλιέργειες για τη διατροφή της πριν από περίπου 12.000 χρόνια, η φύση του κυνηγετικού-τροφοσυλλεκτικού μας είδους άλλαξε ριζικά. Για πρώτη φορά, πιστεύεται ότι οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαθίστανται σε έναν συγκεκριμένο τόπο, χωρίς να μετακινούνται.

Με τη γεωργία ως κεντρική αποστολή τους, δημιουργήθηκαν κοινότητες με τη γνωστή πλέον διάταξη των οικιστικών περιοχών που περιβάλλονται από εκτάσεις αφιερωμένες στην καλλιέργεια τροφίμων. Ακόμα και σήμερα, με τις σύγχρονες μεταφορές να καθιστούν κοινή την ευρεία κατανάλωση μη τοπικών τροφίμων, αυτό το μοντέλο κατανομής γης επιβιώνει σε μεγάλο βαθμό: πληθυσμιακά κέντρα που περιβάλλονται από μεγάλες εκτάσεις για την καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων και την εκτροφή ζώων.

Καθώς ο πληθυσμός μας έχει αυξηθεί, η παραδοσιακή γεωργία έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει πολλές και μεγάλες προκλήσεις:

Οι γεωργικές εκτάσεις καταλαμβάνουν πολύ χώρο και καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα. H World Media αναφέρει ότι το ήμισυ του συνόλου της κατοικήσιμης γης χρησιμοποιείται για τη γεωργία. Όπως το θέτει ο Nate Storey της Plenty, Inc. μιας startup εταιρείας κάθετης γεωργίας: «Είναι ίσως μια από τις πιο καθοριστικές πράξεις της ανθρωπότητας: Αλλάξαμε κυριολεκτικά το οικοσύστημα ολόκληρου του πλανήτη για να καλύψουμε τις διατροφικές μας ανάγκες».

Η ανάγκη για όλο και περισσότερη γεωργική γη – τόσο για προϊόντα όσο και για ζώα – έχει οδηγήσει σε επικίνδυνη αποψίλωση των δασών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αυτό έχει επίσης ως αποτέλεσμα την απώλεια της βιοποικιλότητας και συμβάλλει στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου που οδηγούν στην κλιματική αλλαγή.

Η υποβάθμιση των γεωργικών εκτάσεων, όπως μέσω της διάβρωσης του εδάφους, αποτελεί απειλή για τη γεωργική παραγωγικότητα.

Η γεωργία καταναλώνει άφθονες ποσότητες νερού, γεγονός που επιδεινώνει την έλλειψη νερού. (Προφανώς, η έλλειψη νερού με τη σειρά της, μειώνει επίσης την παραγωγικότητα της γεωργίας).

Η εκροή λιπασμάτων προκαλεί σημαντικές περιβαλλοντικές ζημιές, όπως την επέκταση  φυκιών και θανάτους ψαριών.

Τα φυτοφάρμακα μπορούν να υποβαθμίσουν το περιβάλλον επηρεάζοντας οργανισμούς που δεν αποτελούν στόχο.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής καθιστούν ήδη τη γεωργία πιο δύσκολη λόγω των σημαντικών καιρικών αλλαγών, των αλλαγών στις καλλιεργητικές περιόδους και της αναπροσαρμογής των αποθεμάτων νερού. Το κλίμα μας συνεχίζει να αλλάζει με απροσδόκητους τρόπους και όλα μοιάζουν να είναι απρόβλεπτα.

Η κάθετη γεωργία είναι μια μορφή γεωργίας που καλλιεργεί φυτά σε εσωτερικούς χώρους σε τοίχους που μοιάζουν με πύργους από το δάπεδο μέχρι την οροφή, οι οποίοι αποτελούνται από κυψέλες που συγκρατούν φυτά. Αντί να καλλιεργούνται τα φυτά σε οριζόντια πεδία στο έδαφος, όπως στην παραδοσιακή γεωργία, μπορείτε να φανταστείτε τα «πεδία» της κάθετης γεωργίας σαν να στέκονται στην άκρη και να εκτείνονται προς τα πάνω προς το ταβάνι. Τα φυτά δεν χρειάζονται χώμα ή άλλο αθροιστικό μέσο για να αναπτυχθούν- οι ρίζες τους συνήθως συγκρατούνται σε μια επένδυση κυττάρων, που συχνά αποτελείται από ίνες καρύδας.

Η κάθετη χλωρίδα καλλιεργείται είτε αεροπονικά, όπου το νερό και τα θρεπτικά συστατικά παρέχονται στα φυτά μέσω ψεκασμού, είτε υδροπονικά, όπου τα φυτά αναπτύσσονται σε ειδικό νερό πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Πρόκειται για απίστευτα αποδοτικά συστήματα, τα οποία απαιτούν 95% λιγότερη άρδευση σε σχέση με τα φυτά που καλλιεργούνται στο έδαφος. Με την κάθετη καλλιέργεια, ο Storey λέει ότι το 99% της υγρασίας που διαρρέουν τα φυτά μπορεί να ανακτηθεί, να συμπυκνωθεί και να ανακυκλωθεί.

Τα φυτά, φυσικά, χρειάζονται επίσης φως για να αναπτυχθούν, και οι κάθετες φάρμες χρησιμοποιούν ολοένα και πιο αποδοτικούς λαμπτήρες LED για να διατηρούν τα φυτά ακμαία.

Αν η κάθετη γεωργία απογειωθεί όπως πιστεύουν οι υποστηρικτές της, μπορεί να λύσει πολλές από τις προαναφερθείσες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η γεωργία.

Τι είναι η Κάθετη Καλλιέργεια

Οι αποδόσεις των καλλιεργειών με την κάθετη γεωργία ξεπερνούν κατά πολύ αυτό που είναι εφικτό με την παραδοσιακή γεωργία. Η Shireen Santosham της Plenty, Inc. σημειώνει ότι το εξαιρετικά ελεγχόμενο περιβάλλον καλλιέργειας της κάθετης γεωργίας έχει επιτρέψει στην εταιρεία της να μειώσει τον χρόνο καλλιέργειας για ορισμένες καλλιέργειες σε μόλις 10 ημέρες. Χωρίς να χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη ο καιρός ή ακόμη και το ηλιακό φως, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα λειτουργίας 365 ημέρες το χρόνο, το σύστημά τους αυξάνει την πιθανή ετήσια απόδοση κατά περίπου 700%.

Η απαίτηση γης για την κάθετη γεωργία είναι ένα κλάσμα της αντίστοιχης για την παραδοσιακή γεωργία. Ο Santosham λέει ότι μπορεί να γίνει σε ένα κτίριο στο μέγεθος ενός μεγάλου καταστήματος λιανικής πώλησης, το οποίο μπορεί να κατασκευαστεί σχεδόν οπουδήποτε έχει επαρκείς υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων αστικών κέντρων. Το αυστηρά ελεγχόμενο περιβάλλον μιας κάθετης φάρμας θα πρέπει επίσης να εξαλείψει την ανάγκη εφαρμογής φυτοφαρμάκων.

Ένα ακόμη πλεονέκτημα της κάθετης γεωργίας είναι η γη  που σήμερα απαιτείται για την παραγωγή τροφίμων, θα επιστραφεί πίσω στον πλανήτη. Αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει την ανάκαμψη της γης από την αποψίλωση των δασών και να επιστρέψει τους απαραίτητους βιότοπους σε απειλούμενα ή απειλούμενα είδη. Φυσικά, αν ποτέ αποικήσουμε το φεγγάρι ή τον Άρη, η κάθετη γεωργία θα είναι η καλύτερη επιλογή για τη σίτιση των αποίκων.

Αρκετές πρωτοπόριακές εταιρείες κάθετης καλλιέργειας έχουν ήδη καταφέρει να φέρουν τις υψηλής ποιότητας καλλιέργειές τους στα χέρια και στα στόματα των καταναλωτών. Η Plenty, Inc. έχει μια ομώνυμη σειρά χόρτων και η Aerofarms έχει τη σειρά FlavorSpectrum. Και οι δύο εταιρείες ισχυρίζονται ότι τα προϊόντα τους είναι εξαιρετικά γευστικά, αποτέλεσμα των προσεκτικά ελεγχόμενων περιβαλλόντων καλλιέργειάς τους, στα οποία ο φωτισμός που ελέγχεται από υπολογιστή μπορεί να βελτιστοποιηθεί ώστε να αναδεικνύονται οι πιο επιθυμητές ιδιότητες κάθε καλλιέργειας.

Η ιστορία της κάθετης καλλιέργειας

Η ιδέα της κάθετης γεωργίας δεν είναι καινούργια και οι ειδικοί αμφισβητούν τη βιωσιμότητά της από τότε που ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1915 από τον Gilbert Ellis Bailey, ο οποίος προφανώς ήταν πολύ μπροστά από τη διαθέσιμη τεχνολογία εκείνης της εποχής. Η πρώτη απόπειρα καλλιέργειας προϊόντων σε κατασκευασμένο περιβάλλον ήταν ένα δανέζικο αγροτικό εργοστάσιο που κατασκευάστηκε για την καλλιέργεια κάρδαμου, ενός πιπεράτου πράσινου που συγγενεύει με τη μουστάρδα, τη δεκαετία του 1950.

Η σύγχρονη ιδέα της κάθετης φάρμας προέκυψε στην αίθουσα διδασκαλίας του Dickson Despommier του Πανεπιστημίου Columbia στη Νέα Υόρκη το 1999. Παρουσίασε την ιδέα ως ένα θεωρητικό κατασκεύασμα, μια νοητική/μαθηματική άσκηση που φανταζόταν πώς θα μπορούσε να καλλιεργηθεί με περιβαλλοντικά ορθό τρόπο. Η τάξη του ξεκίνησε με την ιδέα ενός κήπου στην ταράτσα, προτού εξετάσει μια εκδοχή για ψηλά κτίρια που θεωρητικά θα μπορούσε να καλλιεργήσει αρκετό ρύζι για να θρέψει το 2% του τότε πληθυσμού του Μανχάταν. Η στιγμή της ανακάλυψης ήταν μια ερώτηση που έκανε ο Ντισπόμιερ: «Αν δεν μπορεί να γίνει με τη χρήση ταρατσών, γιατί δεν καλλιεργούμε τις καλλιέργειες μέσα στα κτίρια; Γνωρίζουμε ήδη πώς να καλλιεργούμε και να ποτίζουμε φυτά σε εσωτερικούς χώρους».

Σήμερα υπάρχουν πάνω από 2.000 κάθετες φάρμες στις Η.Π.Α. Ενώ πάνω από το 60% αυτών ανήκουν σε μικρούς καλλιεργητές, υπάρχουν και μερικά βαριά ονόματα. Εκτός από την Plenty, Inc. του Wyoming και την Aerofarms του Newark, υπάρχει και η Bowery Farming της Νέας Υόρκης. Υπάρχουν επίσης εταιρείες όπως η edengreen, με έδρα το Τέξας, της οποίας η αποστολή είναι να βοηθήσει τους νεοεισερχόμενους να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν κάθετες φάρμες.

Η Ιαπωνία έρχεται στη δεύτερη θέση, με περίπου 200 κάθετες φάρμες σε λειτουργία αυτή τη στιγμή. Η μεγαλύτερη εταιρεία κάθετης γεωργίας εκεί είναι η SPREAD. Σε ολόκληρη την Ασία, κάθετες φάρμες λειτουργούν στην Κίνα, τη Νότια Κορέα, τη Σιγκαπούρη, την Ταϊλάνδη και την Ταϊβάν. Στην Ευρώπη, κάθετες καλλιέργειες υπάρχουν στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στη Γερμανία εδρεύει επίσης η Ένωση για την Κάθετη Καλλιέργεια, «ο κορυφαίος παγκόσμιος, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που επιτρέπει τη διεθνή ανταλλαγή και συνεργασία με σκοπό την επιτάχυνση της ανάπτυξης της βιομηχανίας της εσωτερικής/κάθετης καλλιέργειας».

Στη Μέση Ανατολή, της οποίας η έρημη γη και η έλλειψη νερού αποτελούν ένα ιδιαίτερα δύσκολο γεωργικό περιβάλλον, η κάθετη γεωργία ριζώνει, τρόπον τινά. Η Badia Farms των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων παράγει τώρα περισσότερα από 3.500 κιλά προϊόντων υψηλής ποιότητας κάθε μέρα και αναμένει να αυξήσει αυτή την απόδοση στο μέλλον. Στο Κουβέιτ, η NOX Management ξεκίνησε τη λειτουργία της το καλοκαίρι του 2020 με σχέδια για την παραγωγή 250 ειδών χόρτων, με ημερήσια παραγωγή 550 κιλών λαχανικών, βοτάνων και κρεμμυδιών.

Τώρα όσον αφορά την κάθετη καλλιέργεια στην Ελλάδα, βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακό επίπεδο, με μικρότερης εμβέλειας φάρμες όπως η City Crop που επιτρέπουν στον καταναλωτή να καλλιεργήσει τα δικά του λαχανικά στο σπίτι με απόλυτο έλεγχο της καλλιεργητικής διαδικασίας.

Τα οικονομικά της κάθετης καλλιέργειας

Η κατασκευή και η λειτουργία μιας κάθετης φάρμας είναι μια δαπανηρή προσπάθεια, που απαιτεί μια σημαντική αρχική επένδυση σε τεχνολογία αιχμής, ακίνητα και κατασκευές. Το AgFunderNews (AFN) εκτιμά ότι η κατασκευή μιας σύγχρονης κάθετης φάρμας μπορεί να κοστίσει 15 εκατομμύρια δολάρια. Ευτυχώς, οι επενδυτές βλέπουν τις δυνατότητες της κάθετης γεωργίας και ο κλάδος έχει προσελκύσει επενδύσεις άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων από το 2015. Αυτό περιλαμβάνει 100 εκατομμύρια δολάρια για την Aerofarms. Η Plenty, Inc συγκέντρωσε 200 εκατομμύρια δολάρια το 2017 από ένα ταμείο που υποστηρίζεται από σεβαστούς μελλοντολόγους όπως ο Jeff Bezos και ο πρόεδρος της Alphabet Eric Schmidt.

Η AFN είναι ιδιαίτερα ενθουσιασμένη με τις δυνατότητες αυτού που ονομάζει τεχνολογία κάθετης γεωργίας δεύτερης γενιάς. Αναφέρουν τις εξελίξεις στην τεχνολογία LED – που αναμένεται να αυξήσει την ενεργειακή απόδοση κατά 70% έως το 2030 – και την ολοένα και πιο εξελιγμένη αυτοματοποίηση που μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία των κάθετων γεωργικών μονάδων. Η AFN αναμένει μείωση του κόστους λειτουργίας κατά 12% λόγω των βελτιώσεων στον φωτισμό και άλλο ένα 20% από τις εξελίξεις στον αυτοματισμό.

Το BusinessWire αναφέρει ότι η αγορά προϊόντων κάθετης γεωργίας αποτιμήθηκε σε σχεδόν 240 εκατομμύρια δολάρια το 2019 και αναμένουν ότι θα αυξηθεί κατά 20% ετησίως σε πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια μέχρι το 2027.

Η κάθετη γεωργία θα είναι ανατρεπτική.

Η κάθετη γεωργία θα εξαλείψει την ανάγκη για την επίπονη εργασία της συγκομιδής των καλλιεργειών με το χέρι από τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Οι σημερινές θέσεις εργασίας συλλογής, λέει η εταιρεία, μπορούν να αντικατασταθούν από καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης που είναι διαθέσιμες 365 ημέρες το χρόνο σε καλύτερες συνθήκες εργασίας – και στην ποικιλία των γεωγραφικών περιοχών στις οποίες μπορούν να λειτουργήσουν οι κάθετες φάρμες.

Ωστόσο, υπάρχουν δύο επιφυλάξεις. Πρώτον, ο αριθμός των ανθρώπων που απαιτούνται για τη διαχείριση και τη συγκομιδή των καλλιεργειών των κάθετων γεωργικών μονάδων θα είναι πολύ μικρότερος από τους πολλούς εργάτες γης που απαιτούνται για τις παραδοσιακές φάρμες. Δεύτερον, με την αυτοματοποίηση να τελειοποιείται ολοένα και περισσότερο – και ίσως να αποτελεί κλειδί για την ενδεχόμενη κερδοφορία – αναρωτιέται κανείς πόσες νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν τελικά.

Αλλά τα κοινωνικά οφέλη υπερτερούν κατά πολύ του όποιου κόστους. Όπως συλλογίζεται ο Storey της Plenty, «Όπως τα περισσότερα πράγματα στον κόσμο, μπορούμε να σώσουμε το είδος μας μόνο αν αυτό έχει οικονομικό νόημα», κι ευτυχώς οι κάθετες καλλιέργειες έχουν οικονομικό νόημα.