«Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πόσα ακριβώς μυρμήγκια ζουν στη Γη; Ενδεχομένως όχι, αλλά είναι σίγουρα μια ερώτηση που έχουμε θέσει στον εαυτό μας» λένε έξι επιστήμονες* που ασχολήθηκαν με το θέμα.

Η έρευνά τους, η οποία δημοσιεύθηκε πριν δύο μέρες, μάς έδωσε μια κατά προσέγγιση απάντηση στο ερώτημα. Με βάση έναν συντηρητικό υπολογισμό, ο πλανήτης μας φιλοξενεί περίπου 20 τετράκις εκατομμύρια μυρμήγκια ή αλλιώς 20.000.000.000.000.000 (20 με 15 μηδενικά).

Ακόμα, υπολόγισαν ότι όλα τα μυρμήγκια του κόσμου μαζί ξεπερνούν σε μάζα όλα τα άγρια πτηνά και άγρια θηλαστικά του κόσμου. Σε βάρος, είναι ίσα με το ένα πέμπτο περίπου του συνολικού βάρους των ανθρώπων.

Ο διαπρεπής βιολόγος Edward O. Wilson είπε κάποτε ότι τα έντομα και τα άλλα ασπόνδυλα είναι «τα μικρά πράγματα που κυβερνούν τον κόσμο». Όπως φαίνεται, είχε δίκιο. Τα μυρμήγκια, ειδικότερα, συνιστούν ένα ζωτικής σημασίας κομμάτι της φύσης. Μεταξύ άλλων αερίζουν το έδαφος, διασπείρουν τους καρπούς, διασπούν οργανικά υλικά, δημιουργούν βιότοπο για άλλα ζώα και αποτελούν σημαντικό μέρος της τροφικής αλυσίδας.

Η εκτίμηση του αριθμού και της μάζας των μυρμηγκιών παρέχει μια σημαντική βάση, ώστε να παρακολουθήσουμε τους πληθυσμούς τους εν μέσω ανησυχητικών περιβαλλοντικών αλλαγών.

Μετρώντας τα μυρμήγκια του κόσμου

Υπάρχουν περισσότερα από 15.700 αναγνωρισμένα είδη και υποείδη μυρμηγκιών, καθώς και πολλά άλλα που δεν έχουν ακόμη κατονομαστεί από την επιστήμη. Ο υψηλός βαθμός κοινωνικής οργάνωσης των μυρμηγκιών τούς επέτρεψε να αποικίσουν σχεδόν όλα τα οικοσυστήματα και τις περιοχές τους κόσμου.

Η εκπληκτική πανταχού παρουσία των μυρμηγκιών έχει παρακινήσει πολλούς φυσιοδίφες να αναλογιστούν τον ακριβή αριθμό τους στη Γη. Ωστόσο, τυχόν υπολογισμοί δεν έπαυαν να είναι εικασίες καθώς δεν είχαμε συστηματικές εκτιμήσεις βάσει αποδείξεων.

Στο πλαίσιο αυτής της νέας έρευνας, οι ειδικοί ανέλυσαν 489 μελέτες με θέμα τους πληθυσμούς των μυρμηγκιών, τις οποίες είχαν ήδη διεξάγει συνάδελφοί τους από όλο τον κόσμο. Πέραν της αγγλικής βιβλιογραφίας, μελέτησαν έρευνες στα ισπανικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα ρωσικά, τα μανδαρινικά και τα πορτογαλικά.

Στο πλαίσιο της έρευνας μελετήθηκαν όλες οι ήπειροι, καθώς και οι κύριοι οικότοποι μεταξύ των οποίων δάση, έρημοι, λιβάδια και πόλεις. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τυποποιημένες μεθόδους προκειμένου να συλλέξουν και να καταμετρήσουν μυρμήγκια, όπως παγίδες και δείγματα φύλλων. Η δουλειά ήταν εκτεταμένη και κουραστική.

Από τη μελέτη τους συμπέραναν ότι στη Γη υπάρχουν περίπου 20 τετράκις εκατομμύρια μυρμήγκια. Αυτός ο αριθμός, αν και συντηρητικός, είναι μεταξύ δύο και 20 φορές υψηλότερος σε σχέση με προηγούμενες εκτιμήσεις.

Τα προηγούμενα στοιχεία χρησιμοποιούσαν μια προσέγγιση «από πάνω προς τα κάτω», υποθέτοντας ότι τα μυρμήγκια αποτελούν περίπου το 1% του εκτιμώμενου πληθυσμού εντόμων στον κόσμο. Αντίθετα, η νέα εκτίμηση «από κάτω προς τα πάνω» είναι πιο αξιόπιστη, επειδή χρησιμοποιεί δεδομένα από μυρμήγκια που παρατηρούνται απευθείας στο πεδίο και κάνει λιγότερες υποθέσεις.

Το επόμενο βήμα ήταν να καταλάβουν πόσο ζυγίζουν όλα αυτά τα μυρμήγκια. Η μάζα των οργανισμών συνήθως μετριέται ως προς τη σύνθεση τους σε άνθρακα. Όπως υπολόγισαν, 20 τετράκις εκατομμύρια μυρμήγκια μέσου μεγέθους αντιστοιχούν σε περισσότερη βιομάζα από όλα μαζί τα άγρια πτηνά και θηλαστικά, καθώς και περίπου στο 20% της συνολικής ανθρώπινης βιομάζας.

Ανακάλυψαν επίσης ότι τα μυρμήγκια κατανέμονται άνισα στην επιφάνεια της Γης. Υπάρχει μεγάλη διαφορά στη διασπορά τους στους βιότοπους και σε γενικές γραμμές ο αριθμός τους κορυφώνεται στις τροπικές περιοχές. Αυτό υπογραμμίζει το πόσο σημαντικές είναι οι τροπικές περιοχές για τη διατήρηση υγιών πληθυσμών μυρμηγκιών. Φαίνεται επίσης ότι πάρα πολλά μυρμήγκια υπάρχουν στα δάση, αλλά και, παραδόξως, σε άνυδρες περιοχές. Αντιθέτως, απαντώνται πολύ λιγότερο σε περιβάλλοντα που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος.

Πάντως, οι επιστήμονες εκφράζουν και κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με τα ευρήματά τους. Για παράδειγμα, τα μέρη από τα οποία συλλέχθηκαν δείγματα είναι άνισα κατανεμημένα στις γεωγραφικές περιοχές. Το μεγαλύτερο μέρος της δειγματοληψίας πραγματοποιήθηκε από το έδαφος, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες αναφορικά με τον αριθμό των μυρμηγκιών σε δέντρα ή υπογείως. Αυτό καθιστά τα νέα αυτά ευρήματα σχετικά ελλιπή.

Γιατί χρειαζόμαστε τα μυρμήγκια

Τα μυρμήγκια παρέχουν ζωτικές «υπηρεσίες οικοσυστήματος» για τους ανθρώπους. Για παράδειγμα, πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι βοηθούν πιο αποτελεσματικά την παραγωγή των αγροτών σε σχέση με τα φυτοφάρμακα.

Επιπλέον, τα μυρμήγκια έχουν αναπτύξει στενή αλληλεπίδραση με άλλους οργανισμούς και ορισμένα είδη δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς αυτά. Μερικά είδη πουλιών, λόγου χάρη, βασίζονται στα μυρμήγκια για να ξετρυπώνουν τη λεία τους. Επίσης, χιλιάδες είδη φυτών είτε τρέφουν είτε στεγάζουν μυρμήγκια με αντάλλαγμα την προστασία ή τη διασπορά των σπόρων τους. Ακόμα, πολλά μυρμήγκια είναι αρπακτικά, πράγμα που βοηθά στον έλεγχο των πληθυσμών άλλων εντόμων.

Είναι ανησυχητικό ωστόσο το ότι ο αριθμός των εντόμων παγκοσμίως μειώνεται λόγω διάφορων απειλών, όπως η καταστροφή και ο κατακερματισμός των οικοτόπων, η χρήση χημικών, τα χωροκατακτητικά είδη και η κλιματική αλλαγή.

Σε κάθε περίπτωση, τα δεδομένα για τη βιοποικιλότητα των εντόμων είναι ανησυχητικά σπάνια. Οι επιστήμονες εκφράζουν την ελπίδα η νέα τους μελέτη να παρέχει μια βάση για περαιτέρω έρευνα που θα συμβάλει στην κάλυψη αυτού του κενού.

Όπως επισημαίνουν, «είναι προς το συμφέρον της ανθρωπότητας να παρακολουθεί τους πληθυσμούς των μυρμηγκιών. Η καταμέτρησή τους δεν είναι δύσκολη και η επιστημονική δραστηριότητα πολιτών σε όλο τον κόσμο θα μπορούσε να βοηθήσει ώστε να διερευνηθεί το πώς επηρεάζονται αυτά τα σημαντικά ζώα σε μια εποχή μεγάλης περιβαλλοντικής αλλαγής».

*Mark Wong από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας, Benoit Guénard από το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, François Brassard από το Πανεπιστήμιο Κάρολος Δαρβίνος, Patrick Schultheiss από το Πανεπίστημιο του Βύρτσμπουργκ, Runxi Wang από το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ και Sabine Nooten από το Πανεπίστημιο του Βύρτσμπουργκ.