Υπάρχουν ειδήσεις που μοιάζουν με αριθμούς και διαγράμματα, ψυχρές καταγραφές για την επιστήμη και τους ειδικούς κι όμως πίσω τους κρύβεται μια ιστορία που αφορά όλους μας. Μία από αυτές τις ειδήσεις ήρθε από το Νότιο Πόλο: οι θερμοκρασίες στη στρατόσφαιρα της Ανταρκτικής εκτοξεύθηκαν κατά 35 βαθμούς Κελσίου από τις αρχές Σεπτεμβρίου, ενώ οι άνεμοι του πολικού στροβίλου κόπασαν στο μισό. Για τους μετεωρολόγους είναι μια ανωμαλία, για τους κλιματολόγους ένα καμπανάκι κινδύνου και για εμάς ίσως το πιο ηχηρό μήνυμα ότι το κλίμα που ξέραμε δεν υπάρχει πια. 

Ο Μάρτιν Τζάκερ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας το έθεσε με απλότητα: τέτοια ατμοσφαιρική αναταραχή θα έπρεπε να συμβαίνει μία φορά κάθε 20 χρόνια. Αντί γι’ αυτό έχουμε ήδη τέσσερα περιστατικά μέσα σε λιγότερο από ένα τέταρτο του αιώνα: το 2002, το 2019, το 2023 και τώρα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η στατιστική του φυσιολογικού έχει καταρρεύσει. 

Η στρατόσφαιρα της Ανταρκτικής, εκεί όπου κανονικά οι θερμοκρασίες αγγίζουν τους -55 βαθμούς Κελσίου, ανέβηκε στους -20. Σαράντα πέντε βαθμοί μέσα σε λίγες μέρες. Ναι οι -20 παραμένουν παγωνιά για εμάς, αλλά για το ίδιο το σύστημα της ατμόσφαιρας είναι μια εκκωφαντική ανωμαλία. Οι άνεμοι που συνήθως φτάνουν τα 200 χιλιόμετρα την ώρα έπεσαν στα 100. Το πολικό καρουσέλ που κρατά σε ισορροπία τον καιρό του Νότιου Ημισφαιρίου έχει αρχίσει να τρεκλίζει. 

Η εικόνα δεν είναι μόνο επιστημονική. Είναι και καθημερινή. Στην Αυστραλία όπου οι μετεωρολόγοι προέβλεπαν μια βροχερή άνοιξη, τώρα προειδοποιούν για ισχυρούς δυτικούς ανέμους, θερμότερες και ξηρότερες συνθήκες. Οι αγρότες που περίμεναν βροχή για τις καλλιέργειες βρίσκονται μπροστά σε άλλη πραγματικότητα και αυτό είναι μόνο η αρχή. Αν η ανωμαλία συνεχιστεί, οι θερμοκρασίες μπορεί να ανέβουν ακόμη 20 βαθμούς στη στρατόσφαιρα, πυροδοτώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις σε όλο το Νότιο Ημισφαίριο. 

Κι αν ψάχνουμε την αιτία; Ο Τζάκερ δεν διστάζει να δείξει τον ένοχο: η κλιματική αλλαγή και οι θάλασσες που βράζουν. Στον Ειρηνικό οι θερμοκρασίες της επιφάνειας έχουν ανέβει 1 με 2 βαθμούς Κελσίου. Μικρός αριθμός στο χαρτί, τεράστια ανατροπή στο σύστημα. Οι ζεστές θάλασσες γέννησαν τρεις γιγαντιαίους τυφώνες, άλλαξαν τα μοτίβα των ανέμων και τώρα επιβραδύνουν τον πολικό στρόβιλο. «Έχουμε δύο χρόνια περίεργου καιρού» υποστηρίζει ο Τζάκερ «και όλα συμπίπτουν με αυτή τη μεγάλη άνοδο της θερμοκρασίας των ωκεανών». 

Ο Έντουαρντ Ντρόντριτζ από το Πανεπιστήμιο της Τασμανίας προσθέτει μια πιο ανησυχητική διάσταση: «Η Ανταρκτική μας αιφνιδιάζει συνεχώς». Τι εννοεί; Την τελευταία δεκαετία μετράμε αλλεπάλληλες κρίσεις: λιώσιμο θαλάσσιου πάγου, καύσωνες στην πιο παγωμένη ήπειρο, καταστροφικές αποτυχίες αναπαραγωγής στις αποικίες των αυτοκρατορικών πιγκουίνων, επιβράδυνση της μεγάλης κυκλοφορίας των ωκεανών. Δεν είναι μεμονωμένα επεισόδια, αποτελούν κρίκους μιας αλυσίδας που τείνει να σπάσει. 

Η αλυσιδωτή αντίδραση είναι απλή, αλλά συγχρόνως εφιαλτική: λιγότερος θαλάσσιος πάγος σημαίνει περισσότερη έκθεση στον ήλιο και στη θέρμανση. Η απώλεια πάγου οδηγεί σε κατάρρευση παγετώνων, το λιώσιμο γεμίζει τους ωκεανούς με γλυκό νερό, το γλυκό νερό επιβραδύνει την ανατροπή των ωκεανών. Ένα ντόμινο που κανείς δεν ξέρει πού θα σταματήσει. 

Η μνήμη της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από εποχές που το κλίμα άλλαξε και οι κοινωνίες δοκιμάστηκαν. Σήμερα όμως, η αλλαγή είναι ταχύτερη και προέρχεται από το ίδιο μας το χέρι. Η εικόνα της Ανταρκτικής δεν είναι μακρινή. Όταν ο πάγος σπάει εκεί τα κύματα φτάνουν εδώ: στις καταιγίδες που πλημμυρίζουν πόλεις, στις ξηρασίες που καίνε τα χωράφια, στα τρόφιμα που γίνονται ακριβότερα, στις μεταναστεύσεις πληθυσμών. 

Μέσα σε αυτό το σκηνικό η φράση του Ντρόντριτζ μοιάζει προειδοποίηση αλλά και εξομολόγηση: «Η μεγαλύτερη ανησυχία μου είναι ότι βλέπουμε αλλαγές που όχι μόνο ενισχύονται, αλλά και δημιουργούν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε διαφορετικά μέρη του ανταρκτικού περιβάλλοντος». Αυτό σημαίνει ότι τα συστήματα της φύσης αντί να σταθεροποιούνται, αποσταθεροποιούνται μεταξύ τους. Μια πληγή ανοίγει κι από εκεί ξεκινούν δέκα ακόμη. 

Τι μπορούμε να κάνουμε; Η απάντηση δεν είναι εύκολη ούτε άμεση. Χρειάζεται μείωση εκπομπών, αλλαγή στο μοντέλο ενέργειας, προστασία θαλασσών και πάγου. Αλλά πριν από όλα χρειάζεται να δούμε καθαρά το πρόβλημα. Να καταλάβουμε ότι η εικόνα της στρατόσφαιρας που θερμαίνεται στην Ανταρκτική δεν είναι απλώς επιστημονικό εύρημα. Είναι καθρέφτης του πλανήτη μας που αρρωσταίνει με ταχύτητα μεγαλύτερη απ’ ό,τι αντέχουμε να παραδεχτούμε. 

Η Ανταρκτική, η πιο απομονωμένη ήπειρος γίνεται έτσι ο μεγάλος προάγγελος. Εκεί που πιστεύαμε πως βασιλεύει η αιώνια παγωνιά, τώρα μετράμε καύσωνες. Εκεί που ο πάγος έμοιαζε ακλόνητος, τώρα καταρρέει και κάθε φορά που ο πάγος λιώνει, λιώνει μαζί του και η ψευδαίσθηση της ασφάλειας μας. 

Το ατμοσφαιρικό χάος πάνω από την Ανταρκτική είναι ένα μήνυμα που ταξιδεύει ως εδώ στον βορρά: ο χρόνος για να αναστρέψουμε την πορεία μικραίνει κι αν δεν ακούσουμε τώρα, οι γενιές που έρχονται δεν θα έχουν να θυμούνται παρά ιστορίες για μια ήπειρο που κάποτε ήταν λευκή από χιόνι. 

*Με στοιχεία από το New Scientist. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.