Η ανακύκλωση υπήρξε για δεκαετίες το μεγάλο άλλοθι της κοινωνίας απέναντι στην πλαστική πλημμύρα. Ένα εργαλείο που παρουσιάστηκε ως το θαυματουργό φίλτρο, ικανό να καθαρίσει τις ενοχές μας και να προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να καταναλώνουμε αχόρταγα χωρίς συνέπειες. Η εικόνα των κάδων με τα μπλε καπάκια, τα συνθήματα για έναν “καθαρότερο πλανήτη” και τα εκπαιδευτικά φυλλάδια στα σχολεία διαμόρφωσαν μια αφήγηση που ήθελε το πλαστικό να εξαγνίζεται μέσα από την πράξη της ανακύκλωσης. Όμως η πραγματικότητα είναι σκληρή: λιγότερο από το 10% του πλαστικού που έχει παραχθεί ποτέ ανακυκλώθηκε. Το υπόλοιπο βρίσκεται ακόμη ανάμεσά μας, σε χωματερές, σε καμινάδες αποτέφρωσης, σε ποτάμια και θάλασσες, ακόμη και μέσα στο σώμα μας μεταμφιεσμένο σε μικροπλαστικά που αναπνέουμε και καταπίνουμε. 

Η αποτυχία της ανακύκλωσης δεν οφείλεται στην αμέλεια των πολιτών ή στην κακή οργάνωση των δήμων. Το πλαστικό είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να εξυπηρετεί πρωτίστως τη βιομηχανία, όχι την κοινωνία. Η παραγωγή του έχει εκτιναχθεί σε ασύλληπτα επίπεδα: από το 1950 μέχρι σήμερα αυξάνεται κατά μέσο όρο 9% τον χρόνο, με αποτέλεσμα το 2019 να αγγίξει τους 460 εκατομμύρια τόνους. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι κάθε χρόνο περίπου 52 εκατομμύρια τόνοι καταλήγουν να καίγονται ή να διασπείρονται στο περιβάλλον. Καμία υποδομή ανακύκλωσης στον κόσμο δεν μπορεί να αφομοιώσει αυτόν τον όγκο. 

Το πρόβλημα δεν σταματά στα σκουπίδια που βλέπουμε. Το μεγαλύτερο βάρος κρύβεται στην αρχή του κύκλου ζωής του πλαστικο στην ίδια την παραγωγή του. Το 12% της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου και πάνω από το 8% της ζήτησης φυσικού αερίου κατευθύνονται στην παραγωγή πλαστικών. Το αποτέλεσμα είναι ότι μόνο για το 2019 η βιομηχανία πλαστικών εξέπεμψε 2,24 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα, περίπου το 5% των παγκόσμιων εκπομπών. Αν δεν αλλάξει κάτι οι προβλέψεις του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι ως το 2060 οι εκπομπές αυτές θα διπλασιαστούν, ξεπερνώντας τα 4 δισεκατομμύρια τόνους. Η ανακύκλωση ακόμη κι αν λειτουργούσε τέλεια δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αυτήν την κλιματική διάσταση του προβλήματος. 

Η διεθνής κοινότητα το γνωρίζει. Το 2022 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε να ξεκινήσει διαδικασίες για μια δεσμευτική συνθήκη σχετικά με τη ρύπανση από πλαστικά. Όμως οι διαπραγματεύσεις αποδείχθηκαν δύσκολες. Η φράση “πλήρης κύκλος ζωής” του πλαστικού έγινε το επίκεντρο της διαμάχης. Για ορισμένα κράτη η συζήτηση έπρεπε να επεκταθεί πέρα από την ανακύκλωση, αγγίζοντας την ίδια την παραγωγή και φτάνοντας μέχρι και σε απαγορεύσεις πλαστικών μίας χρήσης. Για τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, όμως, όπως η Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ κάτι τέτοιο θεωρήθηκε “εκτός θέματος”. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επίσης επιχείρησαν να αφαιρέσουν από το σχέδιο συνθήκης την αναφορά στον πλήρη κύκλο ζωής των πλαστικών. 

Εδώ βρίσκεται η μεγάλη σύγκρουση: το πλαστικό δεν είναι απλώς σκουπίδι, είναι οικονομία, αποτελεί κομμάτι της εξουσίας, είναι η τελευταία σανίδα σωτηρίας για τη βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων που βλέπει την ενεργειακή μετάβαση να την απειλεί. Όσο περισσότεροι περιορισμοί τίθενται στην κατανάλωση πετρελαίου και φυσικού αερίου για παραγωγή ενέργειας, τόσο περισσότερο η βιομηχανία στρέφεται στην παραγωγή πλαστικών για να διατηρήσει την κερδοφορία της. 

Αντιμέτωπη με αυτήν την πραγματικότητα, η ανακύκλωση μοιάζει περισσότερο με παρηγοριά παρά με λύση. Φυσικά είναι απαραίτητο να ανακυκλώνουμε, αλλά όσο τα εργοστάσια συνεχίζουν να παράγουν νέες πλαστικές ύλες με την ίδια αχόρταγη ταχύτητα το πρόβλημα δεν θα λυθεί ποτέ.  

Η απάντηση βρίσκεται αλλού. Πρέπει να αλλάξει το ίδιο το μοντέλο παραγωγής. Να επενδύσουμε σε νέα υλικά, λιγότερο εξαρτημένα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Να υιοθετήσουμε πολιτικές μείωσης της παραγωγής πλαστικών, ιδιαίτερα αυτών μίας χρήσης. Να αναγνωρίσουμε ότι η ευκολία της πλαστικής σακούλας ή του πλαστικού μπουκαλιού έχει τεράστιο κόστος για τις μελλοντικές γενιές. Να κατανοήσουμε ότι η “καθαρή θάλασσα” δε θα έρθει ποτέ αν δεν κλείσει η στρόφιγγα που ρίχνει ασταμάτητα τόνους πλαστικού στο οικοσύστημα. 

Η απογοήτευση από το αδιέξοδο των συνομιλιών του ΟΗΕ είναι μεγάλη, όμως δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως οριστική ήττα. Υπάρχει ακόμη περιθώριο να ξαναρχίσουν οι συζητήσεις και να αναζητηθούν πιο φιλόδοξες λύσεις. Το σημαντικότερο είναι να καταρρεύσει η ψευδαίσθηση ότι η ανακύκλωση αρκεί. Διότι όσο μένουμε προσκολλημένοι σε αυτήν, τόσο πιο πολύ κερδίζει χρόνο η βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων. 

Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν θα συνεχίσουμε να ανακυκλώνουμε. Είναι αν θα τολμήσουμε να παράγουμε λιγότερο. Αν θα αποδεχτούμε ότι ο πλανήτης δεν αντέχει άλλα πλαστικά παιχνίδια, άλλα πλαστικά μπουκάλια, άλλες πλαστικές οδοντόβουρτσες. Η αληθινή λύση δε βρίσκεται στον κάδο της ανακύκλωσης. Βρίσκεται στο θάρρος να βάλουμε όρια στην ίδια την παραγωγή. 

*Με στοιχεία από το Technology Review.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.