Το Netflix, τα podcasts, το YouTube, το TikTok, το σινεμά, οπού και να κοιτάξεις σίγουρα παντού θα βρεις δολοφονίες, εξαφανίσεις και αληθινές ιστορίες τρόμου. Και κάπως έτσι, βρίσκεσαι να βλέπεις μια υπόθεση εξαφάνισης λίγο πριν κοιμηθείς, έτσι «για να χαλαρώσεις». Το true crime έχει γίνει trend, αλλά και κάτι παραπάνω, είναι ένας καθρέφτης της ψυχολογίας μιας γενιάς που διψάει για αλήθεια, αλλά παίζει με τον φόβο. Μήπως όμως υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα πίσω από αυτό και το γεγονός ότι αληθινά και πολλές φόρες φρικτά εγκλήματα έχουν γίνει το «comfort genre» για πολλούς όταν θέλουν κάνουν netflix and chill;
Φυσικά, και δεν είναι μόνο ένας-δύο που χαλαρώνουν βλέποντας αληθινά εγκλήματα, σύμφωνα με το YouGov για το 2024, πάνω από το 60 % των γυναικών ηλικίας 18-34 δηλώνουν ότι παρακολουθούν τακτικά true crime. Στο TikTok, το hashtag #truecrime έχει ξεπεράσει τα 60 δισεκατομμύρια προβολές, ενώ τα podcasts αυτού του τύπου βρίσκονται σταθερά στο top 10 των πιο δημοφιλών. Δεν είμαι σίγουρη γιατί, αλλά κάτι μέσα μας λατρεύει την αίσθηση του μυστηρίου. Ο εγκέφαλος ψάχνει για λύση, για νόημα, για έλεγχο, όταν παρακολουθείς ένα ντοκιμαντέρ με ένα έγκλημα, ενεργοποιείται το ίδιο κέντρο περιέργειας που θα ενεργοποιούσε ένα παζλ ή μια ταινία δράσης, μόνο που εδώ το σενάριο είναι πραγματικό και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά.
Σύμφωνα με την ψυχολογία η σχέση των γυναικών με το true crime, εξηγεί πως τα περισσότερα άτομα που αγαπούν το είδος δεν το κάνουν επειδή τους αρέσει η βία, αλλά επειδή προσπαθούν να κατανοήσουν πώς να την αποφύγουν και αυτό αποτελεί μια παράδοξη μορφή αυτοπροστασίας. Το να μαθαίνεις μέσα από την παρατήρηση είναι σαν να εκπαιδεύεις το μυαλό σου να εντοπίζει τα red flags.
Το σώμα σου όμως δεν ξέρει πάντα τη διαφορά. Οι σκηνές έντασης και φόβου ενεργοποιούν την αδρεναλίνη και λεγόμενο “fight-or-flight” ένστικτο. Οπότε, ναι όσο λες «χαλαρώνω», στην πραγματικότητα το νευρικό σου σύστημα είναι σε εγρήγορση και αυτό εξηγεί γιατί πολλοί λένε ότι «τους πιάνει άγχος» ή «κοιμούνται άσχημα» μετά από μια μαραθώνια βραδιά βλέποντας αληθινά εγκλήματα.
Τα τελευταία χρόνια, το είδος true crime μετατράπηκε από σκοτεινή niche σε mainstream διασκέδαση. Ακόμα και το Netflix (η πιο δημοφιλής πλατφόρμα) σχεδόν κάθε μήνα μας δίνει μια νέα σειρά τύπου Dahmer, Making a Murderer, The Tinder Swindler, στο YouTube, οι creators αναλύουν υποθέσεις με χιούμορ και αισθητική, ενώ στο TikTok, οι χρήστες ντύνουν τα crime facts με μουσική και pastel φιλικά στον χρήστη φίλτρα. Το αποτέλεσμα είναι ότι με αυτόν τον τρόπο το έγκλημα πακετάρεται σε μορφή εύπεπτης ψυχαγωγίας και εκεί αρχίζει το πρόβλημα, όταν ο πόνος κάποιου άλλου γίνεται το δικό σου «soundtrack» για να χαλαρώσεις πριν τον ύπνο.
Πότε η περιέργεια γίνεται πρόβλημα
Η γραμμή είναι λεπτή και δεν υπάρχει κάτι λάθος στο να σε συναρπάζουν οι αληθινές ιστορίες, υπάρχει όμως διαφορά ανάμεσα στο να ενδιαφέρεσαι για τη δικαιοσύνη και στο να αντλείς ευχαρίστηση από τον τρόμο. Αν για παράδειγμα πιάνεις τον εαυτό σου, να βλέπει συνεχώς τέτοιου είδους περιεχόμενο χωρίς διάλειμμα, αλλά μετά νιώθεις άγχος ή φόβο, ή ότι είναι σαν να αποσυνδέεσαι συναισθηματικά από όσα ακούς και βλέπεις, τότε ίσως χρειάζεται να κάνεις ένα μικρό digital detox. Η συνεχής επαφή με τραύμα -έστω και μέσα από οθόνη- μπορεί να κουράσει τον εγκέφαλό σου, να αυξήσει το στρες και να μειώσει την ενσυναίσθησή σου.
Η αλήθεια είναι ότι το true crime obsession περιέχει και ένα εκπαιδευτικό στοιχείο, αφού μαθαίνεις πώς λειτουργεί το σύστημα δικαιοσύνης, πώς σκέφτονται οι εγκληματίες, πώς να προσέχεις. Σε βοηθάει να μαθαίνεις να αναλύεις τα δεδομένα και ενεργοποιεί την κριτική σου σκέψη έτσι ώστε να αμφισβητείς και να συνδέεις γεγονότα. Πολλές παραγωγές βοηθούν να ακουστούν ιστορίες που αλλιώς θα είχαν ξεχαστεί και να γίνει γνώστη η αλήθεια ή η πλευρά του θύματος.
Στον αντίποδα όμως όλων των παραπάνω όταν βλέπεις καθημερινά εγκλήματα, αρχίζεις να τα θεωρείς φυσιολογικά. Επίσης, κάνεις κακό στον οργανισμό σου με τον κρατάς συνεχώς σε υπερδιέγερση και άγχος και το σώμα σου βιώνει ένα συνεχές στρες. Στα αρνητικά που μπορεί να προκαλέσει η θέαση του είδους αυτού είναι ότι μπορεί να ενισχύσει τους φόβους μας και ειδικά στις γυναίκες, που είναι οι βασικοί θεατές. Τέλος, ας είμαστε ξεκάθαροι, όταν μια τραγωδία γίνεται clickbait, κάτι έχει πάει λάθος, συνολικά σε κοινωνικό επίπεδο.
Υπάρχει τρόπος να απολαμβάνεις το true crime χωρίς να σε επηρεάζει αρκεί να μην βλέπεις εγκλήματα πριν τον ύπνο ή για ώρες. Το μυαλό χρειάζεται επαναφορά για αυτό μετά από ένα ντοκιμαντέρ ή μία σειρά με εγκλήματα, δες κάτι που σε κάνει να γελάς ή να χαλαρώνεις αληθινά. Και μην ξεχνάς ποτέ ότι πρόκειται για πραγματικούς ανθρώπους και όλα αυτά τα φρικτά, αρρώστα, διεστραμμένα που βλέπεις δεν είναι φαντασία, έγιναν σε πραγματικούς ανθρώπους. Στα πολύ βασικά καλό είναι να μάθεις να ακούς το σώμα σου και αν μετά από ένα επεισόδιο νιώθεις ένταση, κόπωση ή φόβο, κάνε μια παύση και πήγαινε στην κωμωδία.
Η Gen Z και οι millennials μεγάλωσαν μέσα σε κρίσεις, οικονομικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές. Ο φόβος είναι παντού και είναι η πραγματικότητα μέσα στην όποια γαλουχήθηκαν. Το true crime λειτουργεί σαν έλεγχος πάνω στο χάος και για αύτο, παρακολουθώντας την ιστορία, μαθαίνεις ότι ο κόσμος μπορεί να είναι επικίνδυνος, αλλά τουλάχιστον εσύ είσαι ο θεατής, όχι το θύμα και έτσι, ο φόβος μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση ασφάλειας. Όσο πιο πολύ γνωρίζεις τον κίνδυνο, τόσο πιο «προετοιμασμένος» νιώθεις, μόνο που μερικές φορές, ο εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει τη γνώση από το άγχος, και τότε αρχίζεις να κουράζεσαι χωρίς να το καταλαβαίνεις.
Ο επίλογος μιας εμμονής
Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να αγαπάς το μυστήριο, να ακούς podcasts εγκλημάτων ή να παρακολουθείς ένα καλό ντοκιμαντέρ για έναν από τους πιο γνωστούς serial killers της Αμερικής. Το πρόβλημα αρχίζει όταν ο τρόμος γίνεται ρουτίνα και όταν χρειάζεσαι μια δόση από σκληρό σκοτάδι για να ηρεμήσεις. Η αληθινή χαλάρωση δεν έρχεται από τη φρίκη των άλλων, αλλά από το να νιώθεις εσύ ασφαλής, παρών και γαλήνιος. Οπότε την επόμενη φορά που πας να πατήσεις “Play” σε άλλη μια υπόθεση εξαφάνισης, ρώτα τον εαυτό σου: «Χαλαρώνω ή απλώς μουδιάζω;» και πράξε ανάλογα.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Το Netflix, τα podcasts, το YouTube, το TikTok, το σινεμά, οπού και να κοιτάξεις σίγουρα παντού θα βρεις δολοφονίες, εξαφανίσεις και αληθινές ιστορίες τρόμου. Και κάπως έτσι, βρίσκεσαι να βλέπεις μια υπόθεση εξαφάνισης λίγο πριν κοιμηθείς, έτσι «για να χαλαρώσεις». Το true crime έχει γίνει trend, αλλά και κάτι παραπάνω, είναι ένας καθρέφτης της ψυχολογίας μιας γενιάς που διψάει για αλήθεια, αλλά παίζει με τον φόβο. Μήπως όμως υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα πίσω από αυτό και το γεγονός ότι αληθινά και πολλές φόρες φρικτά εγκλήματα έχουν γίνει το «comfort genre» για πολλούς όταν θέλουν κάνουν netflix and chill;
Φυσικά, και δεν είναι μόνο ένας-δύο που χαλαρώνουν βλέποντας αληθινά εγκλήματα, σύμφωνα με το YouGov για το 2024, πάνω από το 60 % των γυναικών ηλικίας 18-34 δηλώνουν ότι παρακολουθούν τακτικά true crime. Στο TikTok, το hashtag #truecrime έχει ξεπεράσει τα 60 δισεκατομμύρια προβολές, ενώ τα podcasts αυτού του τύπου βρίσκονται σταθερά στο top 10 των πιο δημοφιλών. Δεν είμαι σίγουρη γιατί, αλλά κάτι μέσα μας λατρεύει την αίσθηση του μυστηρίου. Ο εγκέφαλος ψάχνει για λύση, για νόημα, για έλεγχο, όταν παρακολουθείς ένα ντοκιμαντέρ με ένα έγκλημα, ενεργοποιείται το ίδιο κέντρο περιέργειας που θα ενεργοποιούσε ένα παζλ ή μια ταινία δράσης, μόνο που εδώ το σενάριο είναι πραγματικό και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά.
Σύμφωνα με την ψυχολογία η σχέση των γυναικών με το true crime, εξηγεί πως τα περισσότερα άτομα που αγαπούν το είδος δεν το κάνουν επειδή τους αρέσει η βία, αλλά επειδή προσπαθούν να κατανοήσουν πώς να την αποφύγουν και αυτό αποτελεί μια παράδοξη μορφή αυτοπροστασίας. Το να μαθαίνεις μέσα από την παρατήρηση είναι σαν να εκπαιδεύεις το μυαλό σου να εντοπίζει τα red flags.
Το σώμα σου όμως δεν ξέρει πάντα τη διαφορά. Οι σκηνές έντασης και φόβου ενεργοποιούν την αδρεναλίνη και λεγόμενο “fight-or-flight” ένστικτο. Οπότε, ναι όσο λες «χαλαρώνω», στην πραγματικότητα το νευρικό σου σύστημα είναι σε εγρήγορση και αυτό εξηγεί γιατί πολλοί λένε ότι «τους πιάνει άγχος» ή «κοιμούνται άσχημα» μετά από μια μαραθώνια βραδιά βλέποντας αληθινά εγκλήματα.
Τα τελευταία χρόνια, το είδος true crime μετατράπηκε από σκοτεινή niche σε mainstream διασκέδαση. Ακόμα και το Netflix (η πιο δημοφιλής πλατφόρμα) σχεδόν κάθε μήνα μας δίνει μια νέα σειρά τύπου Dahmer, Making a Murderer, The Tinder Swindler, στο YouTube, οι creators αναλύουν υποθέσεις με χιούμορ και αισθητική, ενώ στο TikTok, οι χρήστες ντύνουν τα crime facts με μουσική και pastel φιλικά στον χρήστη φίλτρα. Το αποτέλεσμα είναι ότι με αυτόν τον τρόπο το έγκλημα πακετάρεται σε μορφή εύπεπτης ψυχαγωγίας και εκεί αρχίζει το πρόβλημα, όταν ο πόνος κάποιου άλλου γίνεται το δικό σου «soundtrack» για να χαλαρώσεις πριν τον ύπνο.
Πότε η περιέργεια γίνεται πρόβλημα
Η γραμμή είναι λεπτή και δεν υπάρχει κάτι λάθος στο να σε συναρπάζουν οι αληθινές ιστορίες, υπάρχει όμως διαφορά ανάμεσα στο να ενδιαφέρεσαι για τη δικαιοσύνη και στο να αντλείς ευχαρίστηση από τον τρόμο. Αν για παράδειγμα πιάνεις τον εαυτό σου, να βλέπει συνεχώς τέτοιου είδους περιεχόμενο χωρίς διάλειμμα, αλλά μετά νιώθεις άγχος ή φόβο, ή ότι είναι σαν να αποσυνδέεσαι συναισθηματικά από όσα ακούς και βλέπεις, τότε ίσως χρειάζεται να κάνεις ένα μικρό digital detox. Η συνεχής επαφή με τραύμα -έστω και μέσα από οθόνη- μπορεί να κουράσει τον εγκέφαλό σου, να αυξήσει το στρες και να μειώσει την ενσυναίσθησή σου.
Η αλήθεια είναι ότι το true crime obsession περιέχει και ένα εκπαιδευτικό στοιχείο, αφού μαθαίνεις πώς λειτουργεί το σύστημα δικαιοσύνης, πώς σκέφτονται οι εγκληματίες, πώς να προσέχεις. Σε βοηθάει να μαθαίνεις να αναλύεις τα δεδομένα και ενεργοποιεί την κριτική σου σκέψη έτσι ώστε να αμφισβητείς και να συνδέεις γεγονότα. Πολλές παραγωγές βοηθούν να ακουστούν ιστορίες που αλλιώς θα είχαν ξεχαστεί και να γίνει γνώστη η αλήθεια ή η πλευρά του θύματος.
Στον αντίποδα όμως όλων των παραπάνω όταν βλέπεις καθημερινά εγκλήματα, αρχίζεις να τα θεωρείς φυσιολογικά. Επίσης, κάνεις κακό στον οργανισμό σου με τον κρατάς συνεχώς σε υπερδιέγερση και άγχος και το σώμα σου βιώνει ένα συνεχές στρες. Στα αρνητικά που μπορεί να προκαλέσει η θέαση του είδους αυτού είναι ότι μπορεί να ενισχύσει τους φόβους μας και ειδικά στις γυναίκες, που είναι οι βασικοί θεατές. Τέλος, ας είμαστε ξεκάθαροι, όταν μια τραγωδία γίνεται clickbait, κάτι έχει πάει λάθος, συνολικά σε κοινωνικό επίπεδο.
Υπάρχει τρόπος να απολαμβάνεις το true crime χωρίς να σε επηρεάζει αρκεί να μην βλέπεις εγκλήματα πριν τον ύπνο ή για ώρες. Το μυαλό χρειάζεται επαναφορά για αυτό μετά από ένα ντοκιμαντέρ ή μία σειρά με εγκλήματα, δες κάτι που σε κάνει να γελάς ή να χαλαρώνεις αληθινά. Και μην ξεχνάς ποτέ ότι πρόκειται για πραγματικούς ανθρώπους και όλα αυτά τα φρικτά, αρρώστα, διεστραμμένα που βλέπεις δεν είναι φαντασία, έγιναν σε πραγματικούς ανθρώπους. Στα πολύ βασικά καλό είναι να μάθεις να ακούς το σώμα σου και αν μετά από ένα επεισόδιο νιώθεις ένταση, κόπωση ή φόβο, κάνε μια παύση και πήγαινε στην κωμωδία.
Η Gen Z και οι millennials μεγάλωσαν μέσα σε κρίσεις, οικονομικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές. Ο φόβος είναι παντού και είναι η πραγματικότητα μέσα στην όποια γαλουχήθηκαν. Το true crime λειτουργεί σαν έλεγχος πάνω στο χάος και για αύτο, παρακολουθώντας την ιστορία, μαθαίνεις ότι ο κόσμος μπορεί να είναι επικίνδυνος, αλλά τουλάχιστον εσύ είσαι ο θεατής, όχι το θύμα και έτσι, ο φόβος μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση ασφάλειας. Όσο πιο πολύ γνωρίζεις τον κίνδυνο, τόσο πιο «προετοιμασμένος» νιώθεις, μόνο που μερικές φορές, ο εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει τη γνώση από το άγχος, και τότε αρχίζεις να κουράζεσαι χωρίς να το καταλαβαίνεις.
Ο επίλογος μιας εμμονής
Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να αγαπάς το μυστήριο, να ακούς podcasts εγκλημάτων ή να παρακολουθείς ένα καλό ντοκιμαντέρ για έναν από τους πιο γνωστούς serial killers της Αμερικής. Το πρόβλημα αρχίζει όταν ο τρόμος γίνεται ρουτίνα και όταν χρειάζεσαι μια δόση από σκληρό σκοτάδι για να ηρεμήσεις. Η αληθινή χαλάρωση δεν έρχεται από τη φρίκη των άλλων, αλλά από το να νιώθεις εσύ ασφαλής, παρών και γαλήνιος. Οπότε την επόμενη φορά που πας να πατήσεις “Play” σε άλλη μια υπόθεση εξαφάνισης, ρώτα τον εαυτό σου: «Χαλαρώνω ή απλώς μουδιάζω;» και πράξε ανάλογα.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
