Τα προηγούμενα χρόνια είδαμε τις εκπομπές ριάλιτι να ανθίζουν και να συμβάλλουν στη διάδοση του σεξιστικού λόγου και της έμφυλης βίας. Ιδίως μετά το πρώτο λοκντάουν γίναμε μάρτυρες του τέλους της πολιτικής ορθότητας. Η εμπειρία του εγκλεισμού έδωσε ακόμα περισσότερο χώρο στα παιχνίδια εγκλεισμού. Παλιά κόνσεπτ κλειδαρότρυπας επέστρεψαν στην πιο τοξική εκδοχή τους και νέα πρότζεκτ έκαναν πρεμιέρα προωθώντας μια κοινωνία αναχρονιστική γεμάτη παθογένειες. Παράλληλα παρακολουθήσαμε τηλεοπτικές σειρές να αναπαραγάγουν στερεότυπα εγκλωβίζοντας τις γυναίκες σε παραδοσιακούς ρόλους και τις «εθνικές φυλετικές μειονότητες» σε ρόλους παραβατικούς ή αμιγώς «υπηρετικούς» ενώ  ταυτοχρόνως παρουσίαζαν τους γκέι κυρίως ως καρικατούρες. Αυτή ήταν η κατά κύριο λόγο η τηλεόραση που είχαμε, η οποία ως ένας από τους βασικούς συνδέσμους με την κοινωνία, αποτύπωνε τις κυρίαρχες αξίες και αποκρυστάλλωνε πρότυπα.

Και ύστερα ήρθαν οι Μέλισσες. Και άλλα ακόμα τηλεοπτικά προγράμματα που έδειχναν πως κάτι αρχίζει να μεταβάλλεται στην ελληνική κοινωνία, στις ανησυχίες της και στις αναπαραστάσεις της.

Μέχρι που φέτος λανσαρίστηκαν κάποιες σειρές μυθοπλασίας που επισφραγίζουν αυτή την αλλαγή καθώς προσεγγίζουν με κινηματογραφική ματιά σοβαρά κοινωνικά ζητήματα. Χωρίς να έχουν χαρακτήρες καρικατούρες και δίχως να προσβάλλουν την ανθρώπινη νοημοσύνη.

Έχει χυθεί πολύ μελάνι για το ρόλο της τηλεόρασης στην κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας. Η μαζική επικοινωνία έχει, ως γνωστόν, τον χαρακτήρα μιας κοινωνικής σχέσης στην οποία συμμετέχει ένας τεράστιος αριθμός ατόμων και ομάδων. Ο τρόπος αναπαράστασης, συνεπώς, κάποιων ομάδων και θεμάτων συνεισφέρει στις στερεοτυπικές ή μη εικόνες που αναπτύσσουν οι τηλεθεατές.

Στο Maestro (MEGA) ο Χριστόφορος Παπακαλιάτης σπάει μεγάλα στερεότυπα που κυριαρχούν σε μικρούς τόπους όπως ο γκέι γιος μιας νησιώτικης  οικογένειας ενώ παράλληλα  προσεγγίζει το καυτό ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας. Η ιστορία έχει ως εξής: o Ορέστης ταξιδεύει σε ένα μικρό νησί στην εποχή της πανδημίας προκειμένου να στήσει, από την αρχή, ένα Φεστιβάλ μουσικής. Αντιμέτωπος με τη μικρή κοινωνία του νησιού και όλες τις παθογένειές της, θα βρεθεί μπλεγμένος σε μία ακραία ερωτική ιστορία που θα αποτελέσει κίνητρο για να εκδηλωθούν όλα τα κοινωνικά προβλήματα τα οποία μαστίζουν μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων.

Οι περιγραφόμενοι χαρακτήρες αλλάζουν, όπως και η συμβολική αναπαράσταση ρόλων και σχέσεων.

Στο Κάνε ότι κοιμάσαι (ΕΡΤ) θίγονται θέματα  που καίνε την ελληνική κοινωνία όπως τα φαινόμενα του σχολικού εκφοβισμού, ψυχικής υγείας και του revenge porn. Πρόκειται για μια ψυχολογική σειρά  με έντονα στοιχεία κοινωνικού νουάρ. Το σενάριο είναι βασισμένο στο βιβλίο «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο» του συγγραφέα Γιάννη Σκαραγκά, o οποίος έχει τιμηθεί από τα ιδρύματα Ledig-Rowohlt, Literarisches Colloquium Berlin, Villa Strauli και University of Iowa (IWP).

Μέχρι τώρα η τηλεόραση λειτουργούσε ως αναπαράσταση της μέσης ελληνικής καθημερινότητας έχοντας στο επίκεντρο κυρίως ζητήματα εξωσυζυγικών σχέσεων ή την ιδέα της μεγάλης οικογένειας. Η έξαρση, ωστόσο, των κρουσμάτων έμφυλης βίας και των επιθέσεων στην LGBT κοινότητα που μας έφεραν αντιμέτωπους με την τοξικότητας της πατριαρχίας, ακόμαι και στη μικρή οθόνη. Μετά από την  υγειονομική κρίση που ανέδειξε τα ελλείματα της ελληνικής πολιτείας και το  #metoo που έφερε στο προσκήνιο τις παθογένειες της ελληνική κοινωνίας, η τηλεόραση άρχισε επιτέλους να αντιδρά, να αναπαριστά τις εξελίξεις της νοοτροπίας και του κοινωνικού χώρου και να δείχνει πως θέλει να αφήσει στο  «περιθώριο» τις εκπομπές της κλειδαρότρυπας και των πολιτισμικών ιδεοληψιών.

Πριν από αρκετά χρόνια ο Nick Couldry, καθηγητής κοινωνίας θεωρίας και επικοινωνίας στο LSE, είχε αναλύσει το φαινόμενο των ριάλιτι  σε ένα επιστημονικό του άρθρο με τίτλο «Τηλεπραγματικότητα, το κρυφό θέατρο του νεοφιλελευθερισμού» το φαινόμενο των ριάλιτι. Υποστήριζε πως το κάθε  κοινωνικό σύστημα αγριότητας δημιουργεί το δικό του θέατρο. Εξηγούσε πως οι τηλεοπτικές εκπομπές, όπως το Big Brother, που απαιτούν την απόλυτη υποταγή των παικτών σε έναν εξωτερικό έλεγχο, τον αφανισμό της ιδιωτικής ζωής, είναι το “θέατρο του ωμού νεοφιλελευθερισμού»..

Αν λάβουμε υπόψη πως  τα ριάλιτι ευδοκίμησαν σε ένα αξιακό πλαίσιο  όπου  όλοι αντιμετωπίζονταν ως  μονομάχοι  μιας αρένας και αν αναλογιστούμε πως ένα τηλεοπτικό προϊόν δεν είναι ανεξάρτητο από την πολιτική κουλτούρα μιας κοινωνίας,. μάλλον κάτι αισιόδοξο έχουν να μας πουν για την εποχή μας οι νέες σειρές μυθοπλασίας.  Ελπίζουμε πως τα νέα τηλεοπτικά προϊόντα  αντικατοπτρίζουν την αλλαγή των προτύπων και των στερεότυπων…..με δεδομένο πως η μυθοπλασία εδράζεται στη δραματουργική κατασκευή και αναπαράσταση διαφορετικών ταυτοτήτων