Συχνά στολισμένη με αντικείμενα όπως φωτογραφικές μηχανές ή αλουμινένια καπάκια, κονσερβοκούτια και αντικείμενα που βρίσκονται στα σημεία που φωτογραφίζει, η Ζανέλ Μουχόλι σε κάθε εικόνα κεντράρει στα μαύρα σώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας της Νότιας Αφρικής, επιστρέφοντας ωστόσο το βλέμμα στον θεατή ως μια ριζοσπαστική πράξη. Ως μαύρο queer άτομο η ίδια, δηλώνει, «Η πρακτική μου ως εικαστικός – ακτιβίστρια εξετάζει την αντίσταση των μαύρων καθώς και την επιμονή».

Γεννημένη το 1972 στο Ουμλάζι του Ντέρμπαν, η Ζανέλ Μουχόλι είναι Νοτιοαφρικανή καλλιτέχνης και εικαστικός – ακτιβίστρια. Η καλλιτέχνιδα εργάζεται με διάφορα μέσα, όπως φωτογραφία, βίντεο και εγκαταστάσεις, για να δημιουργήσει έργα τέχνης που εστιάζουν σε ζητήματα ταυτότητας, φυλής, φύλου και σεξουαλικότητας. Καθώς η ίδια η Μουχόλι αυτοπροσδιορίζεται ως φυλετική μειονότητα και nonbinary άτομο, αγωνίζεται για τα δικαιώματα των φυλετικών και σεξουαλικών μειονοτήτων.

Η Μουχόλι επινόησε τον όρο «εικαστικός ακτιβισμός» για να περιγράψει το έργο της, δίνοντας έμφαση στις πολιτικές και ακτιβιστικές διαστάσεις της φωτογραφίας της. Οι φωτογραφίες της αποτελούν μια μορφή ακτιβισμού, αμφισβητώντας τα κοινωνικά πρότυπα και υποστηρίζοντας τα δικαιώματα και την ορατότητα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.

Μεταξύ των πολλών επιτευγμάτων της, είναι συνιδρύτρια του Φόρουμ για την Ενδυνάμωση των Γυναικών και επίτιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τεχνών της Βρέμης. Έγινε παγκοσμίως γνωστή με το project Faces and Phases, που αποτελείται από φωτογραφικά πορτρέτα της λεσβιακής κοινότητας στη Νότια Αφρική.

Σε αυτή τη σειρά, η Μοχόλι καταγράφει τις ζωές των μαύρων λεσβιών και των τρανσέξουαλ ατόμων στη Νότια Αφρική από το 2006 έως σήμερα. Στόχος της είναι να φέρει στο φως τη διαχρονική βία και τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά αποκλειστικά και μόνο λόγω της σεξουαλικής τους ταυτότητας.

Δεν υπήρχε τίποτα παρόμοιο όταν εκείνη μεγάλωνε, νέα και ομοφυλόφιλη σε μια ομοφοβική κοινωνία, σημαδεμένη από ακραία βία. Η Νότια Αφρική έχει μερικούς από τους πιο προοδευτικούς νόμους περί ισότητας στον κόσμο, αλλά αυτό δεν μεταφράζεται ως ασφάλεια για τον ΛΟΑΤΚΙ+  πληθυσμό της χώρας. Οι επιθέσεις, οι δολοφονίες και οι «διορθωτικοί» βιασμοί των λεσβιών είναι μια βάναυση πραγματικότητα. Το έργο της Μουχόλι είναι ζωτικής σημασίας – αρκετές από τις γυναίκες που φωτογράφισε έχουν έκτοτε δολοφονηθεί, όπως η Μπούσι Σιγκάσα, συγγραφέας και ποιήτρια που αποτέλεσε την πηγή έμπνευσής για την καλλιτέχνιδα. «Το ρίσκο που παίρνουμε είναι σε καθημερινή βάση», λέει η Μοχόλι, «απλά να ζεις και να σκέφτεσαι τι μπορεί να συμβεί, όχι μόνο σε σένα αλλά και στους συναδέλφους σου ακτιβιστές και φίλους που ζουν τη ζωή τους».

Εκθέτοντας τις απόψεις της και την πολιτική της θέση μέσω του φωτογραφικού της έργου, η δουλειά της έχει γίνει στόχος – το σπίτι της παραβιάστηκε και οι σκληροί δίσκοι που περιείχαν τα πορτρέτα γυναικών της εκλάπησαν. Η ίδια εξέφρασε φόβο για την ασφάλειά της: «Φοβάμαι. Δεν θα προσποιηθώ ότι δεν φοβάμαι». Αλλά, όπως λέει, ποια είναι η εναλλακτική λύση; «Αυτό το έργο πρέπει να προβάλλεται, ο κόσμος πρέπει να εκπαιδεύεται, ο κόσμος πρέπει να αισθάνεται ότι υπάρχουν δυνατότητες. Πάντα λέω στον εαυτό μου, αν δεν μπορείς να δεις την κοινότητά σου, πρέπει να τη δημιουργήσεις. Δεν μπορώ να εξαρτώμαι από άλλους ανθρώπους που θα το κάνουν για εμάς». Πρόκειται για μια συνεχή αντίσταση «γιατί δεν μπορεί να μας αρνηθεί κανείς την υπαρξή μας. Πρόκειται για τις ζωές μας, και αν η queer ιστορία, η τρανς ιστορία, αν οι πολιτικές για την φυλή και την αυτοαναπαράσταση είναι τόσο σημαντικές για τις ζωές μας, δεν μπορούμε απλά να καθόμαστε και να μην τις καταγράφουμε ή να μην τις προβάλλουμε».

Επιπλέον, η Μοχόλι δημιουργεί συχνά αυτοπροσωπογραφίες ως μέσο διεκδίκησης της δικής τους ταυτότητας και ύπαρξης σε έναν κόσμο που προσπαθεί να τις εξαφανίσει ή να τις απαξιώσει. Αυτή η προσωπική διάσταση προσθέτει μεγάλο βάθος στην τέχνη της, ένα στιγμιότυπο με το οποίο οι θεατές μπορούν να συσχετιστούν προσωπικά και να νιώσουν ενδυναμωμένοι, καθώς και να αισθανθούν αναγνώριση μέσα από αυτό.

Μέσα από αυτές τις διάφορες διαστάσεις του καλλιτεχνικού έργου, η Μούχολι αποτυπώνει την πολυπλοκότητα και τις αποχρώσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ εμπειριών, μιλώντας για θέματα αγάπης, απώλειας, χαράς και αντίστασης εντός της κοινότητας. Μέσω της τέχνης της, η καλλιτέχνιδα αμφισβητεί τα στερεότυπα και ενδυναμώνει τις φωνές εκείνων που συχνά περιθωριοποιούνται.

Λόγω αυτού του βαθύτατου αντίκτυπου στον τομέα του φυλετικού και σεξουαλικού ακτιβισμού, η Μούχολι έχει λάβει ευρεία αναγνώριση, έχει κερδίσει πολλές διακρίσεις για την τέχνη και τον ακτιβισμό και έχει παρουσιαστεί και τιμηθεί παγκοσμίως.

Μετά την πολυβραβευμένη μονογραφία του 2018, η νοτιοαφρικανή καλλιτέχνης και ακτιβίστρια κυκλοφόρησε ένα δεύτερο βιβλίο που συγκεντρώνει τις πιο πρόσφατες συλλογές της σειράς Somnyama Ngonyama, Hail the Dark Lioness. Ο τόμος ΙΙ περιλαμβάνει 80 αυτοπροσωπογραφίες που έχουν τραβηχτεί με το χαρακτηριστικό ασπρόμαυρο χρώμα της Μοχόλι, μαζί με κείμενα δέκα συνεργατών της και μια μακροσκελή συνέντευξη της ιδίας

Με την επιμέλεια της Ρενέ Μουσάι και την έκδοση του Aperture, ο τόμος ΙΙ αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο τα πορτρέτα της Μουχόλι ανατρέπουν τις ιστορικές παραδόσεις της τέχνης και ανταποκρίνονται στην τρέχουσα συγκυρία. Το βιβλίο περιέχει σε μεγάλο βαθμό έργα που τραβήχτηκαν μετά την έναρξη του COVID-19, και ως εκ τούτου, πολλά πορτρέτα περιλαμβάνουν αντικείμενα πρώτης ανάγκης, όπως μάσκες και κανάτες με νερό. Αποτυπώνοντας μια ιδιαίτερα τραυματική εποχή, οι φωτογραφίες αποτελούν μια εντυπωσιακή και οδυνηρή υπενθύμιση ότι το ανθρώπινο σώμα είναι ευάλωτο και αξίζει να το προστατεύσουμε.

Ιδέες σχετικά με την προστασία του σώματος προκύπτουν συχνά, σε έργα όπως το «Baveziwe I», το οποίο σημαίνει «εκτεθειμένος» στα Ζουλού και τους απεικονίζει ανθρώπους τυλιγμένους σε χοντρό ύφασμα, με ορατό μόνο το πρόσωπό τους. «Η ανάληψη της ευθύνης για την αναπαράστασή μου είναι ένας τρόπος να αντιμετωπίσω το αναπόφευκτο της έκθεσης. Νομίζεις ότι είσαι καλυμμένος, αλλά δεν είσαι. Είμαστε πάντα εκτεθειμένοι», αναφέρει η Μουχόλι στο βιβλίο. Η σειρά «είναι ο τρόπος μου να δημιουργήσω και να ενεργοποιήσω έναν χώρο φωτογραφικού καταφυγίου, ένα προσωπικό αρχείο».

Η συμβολή της Ζανέλ Μουχόλι υπήρξε καθοριστική στον τομέα των εικαστικών τεχνών και του ακτιβισμού. Καθώς συνεχίζει να δημιουργεί ποικίλα έργα τέχνης, η νοτιοαφρικανή καλλιτέχνις συνεχίζει να δρα ως ζωτική δύναμη στον αγώνα για την ορατότητα και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, τόσο στη Νότια Αφρική όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η τέχνη της χρησιμεύει ως μια ισχυρή υπενθύμιση της σημασίας της αναπαράστασης και της ικανότητας των οπτικών εικόνων να εμπνέουν την αλλαγή και να αμφισβητούν τα κοινωνικά πρότυπα, ενδυναμώνοντας τόσο το κοινό τους όσο και τους συναδέλφους τους καλλιτέχνες.

Σε συνέντευξή της στον Guardian, τόνισε τον επιτακτικό χαρακτήρα του έργου της:

«Αυτό το έργο πρέπει να προβληθεί, ο κόσμος πρέπει να εκπαιδευτεί, ο κόσμος πρέπει να νιώσει ότι υπάρχουν δυνατότητες».

«Η φωτογραφία μου έσωσε τη ζωή».

«Ο χώρος είναι σκοτεινός. Ο χώρος είναι κρύος. Καθώς έμπαινα σε αυτά τα κελιά, ήξερα ότι εκεί χάθηκαν ζωές… Ο χώρος είναι στοιχειωμένος, από τη γνώση ότι οι άνθρωποι κακοποιήθηκαν βάναυσα, ότι χύθηκε αίμα: το αισθάνεσαι. Οι άνθρωποι ήταν μαθημένοι να ζουν σαν ζώα, λόγω του χρώματος του δέρματός τους. Είναι ένας χώρος κτηνωδίας». Από την έκθεση, κείμενο της Ζανέλ Μουχόλι.

«Φοβάμαι. Αλλά αυτό το έργο πρέπει να παρουσιαστεί».

 «Διεκδικώ το χρώμα μου, το οποία νιώθω ότι εκτελείται συνεχώς από τον προνομιούχο άλλο. Η πραγματικότητά μου είναι ότι δεν υποδύομαι ότι είμαι μαύρη- είναι το δέρμα μου και η εμπειρία του να είσαι μαύρη είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μου. Όπως και οι πρόγονοί μας, ζούμε ως μαύροι 365 ημέρες το χρόνο και πρέπει να μιλάμε χωρίς φόβο». Ζανέλ Μουχόλι.

✥ To φωτογραφικό λεύκωμα “Zanele Muholi: Somnyama Ngonyama, Hail the Dark Lioness, Volume II” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αperture.

 

✥ ΙΝΦΟ για το σκονάκι σου: Zanele Muholi IG | Aperture IG

 

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News