Η έκθεση Particular Matter(s) που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο πολιτιστικό κέντρο The Shed της Νέας Υόρκης δεν είναι σαν τις άλλες: μπορείς να αιωρηθείς πάνω σε έναν ιστό μεγάλης κλίμακας, να παίξεις μουσική με μεταξωτά νήματα, να παρακολουθήσεις μια περφόρμανς της σκιάς σου, να μάθεις πώς φτιάχνεται ένα αερόστατο από επαναχρησιμοποιημένες πλαστικές σακούλες. «Το έργο του Saraceno είναι παιχνιδιάρικο, ακόμη και παιδικό, αλλά ταυτόχρονα εκλεπτυσμένο και πολιτικό» έγραψαν οι New York Times.
Πίσω από αυτή τη συναρπαστική εικαστική εμπειρία, βρίσκεται η προσπάθεια του καλλιτέχνη να διασώσει τις χαμένες αφηγήσεις. Όπως εξηγεί στο ΒΒC: «Υπάρχουν πολλές σοφίες ενσωματωμένες σε πολιτισμούς που εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα… διασώζοντας μερικές από αυτές τις αφηγήσεις που χάνονται, μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα».
Για την έκθεση στο The Shed, δούλεψε μαζί με «μάντεις αραχνών» – οι οποίοι ζουν σε μια κοινότητα στο Καμερούν και ασκούν την αρχαία μέθοδο τoυ nggàm dù, της αραχνομαντείας- και συνεργάστηκε με αράχνες σε αυτό που αποκαλεί «επικοινωνία μεταξύ των ειδών».
«Το έργο του Saraceno είναι παιχνιδιάρικο, ακόμη και παιδικό, αλλά ταυτόχρονα εκλεπτυσμένο και πολιτικό» έγραψαν οι New York Times.
Με σπουδές στην αρχιτεκτονική, πιστεύει ότι καλλιτέχνες και επιστήμονες πρέπει να συνεργάζονται ∙ ο ίδιος ξέρει πώς να διαλύει τα όρια μεταξύ διαφορετικών κλάδων, κάτι είναι εμφανές στα εντυπωσιακά installation του, που περιλαμβάνουν από ένα ηλιακό μπαλόνι που μεταφέρει ανθρώπους μέχρι γλυπτά από ιστούς αράχνης.
Γεννημένος το 1973, έχει προκαλέσει αίσθηση για τις πολυαισθητηριακές εγκαταστάσεις του και την διεπιστημονική καλλιτεχνική διαδικασία που ακολουθεί, επικεντρωμένη στη συνεργασία του ανθρώπου με άλλα όντα του ζωικού βασίλειου. «Πρέπει να μάθουμε να κινούμαστε διαφορετικά ή να ξαναμάθουμε κάποια άλλη μορφή κίνησης από το παρελθόν» δηλώνει.
Tα έργα του στρέφουν την προσοχή μας στις αράχνες, οι οποίες, όπως επισημαίνει, έχουν αγνοηθεί από τους ανθρώπους του Καπιταλόκαινου, της τρέχουσας εποχής της Γης που χαρακτηρίζεται από τις καταστροφικές επιπτώσεις του καπιταλισμού στο περιβάλλον. Μετά από δέκα χρόνια συνεργασίας με αραχνομάντεις, επιστήμονες και αράχνες, ο Saraceno ίδρυσε την Arachnophilia, μια διεπιστημονική, ερευνητική πρωτοβουλία που φέρνει κοντά τους οπαδούς των 40 χιλιάδων ειδών αράχνης που υπάρχουν στη Γη. Δουλεύοντας μαζί με τις αράχνες και τους φροντιστές τους, ο Saraceno έχει δημιουργήσει πολύπλοκα γλυπτά από ιστούς, προβάλλοντας την ομορφιά αυτής της «μεταξωτής» αρχιτεκτονικής.
Ένα ακόμη project του είναι το Aerocene, μια καλλιτεχνική κοινότητα που οραματίζεται μια νέα εποχή, σχεδιάζοντας και κατασκευάζοντας «αεροηλιακά γλυπτά» που πετούν με ηλιακή ενέργεια, και επιδιώκοντας ένα μέλλον χωρίς ορυκτά καύσιμα.
Οι επισκέπτες αιωρούνται πάνω στο δίχτυ, περπατούν και ξαπλώνουν ενώ περιβάλλονται από ομίχλη.
Η επίσκεψη στην έκθεση “Particulal Matter(s)” είναι μια συγκλονιστική εμπειρία. Το μεγαλύτερο έργο, με τίτλο “Free the Air: How to hear the universe in a spider/web” και διάμετρο 28 μέτρα, είναι ένας γιγάντιος ιστός αράχνης από ατσάλι και σύρμα που μας προσκαλεί να εξετάσουμε πιο προσεκτικά τους συγκατοίκους μας σε αυτό τον κόσμο. Ο Saraceno χτίζει μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα σε εμάς και τα αρθρόποδα: Οι επισκέπτες αιωρούνται πάνω στο δίχτυ, περπατούν και ξαπλώνουν ενώ περιβάλλονται από ομίχλη και ακούν μια συναυλία από τις δονήσεις και τους κραδασμούς ενός αληθινού ιστού από ένα κανάλι LFE (εφέ χαμηλής συχνότητας).
Το έργο “Webs of At-tent(s)ion”, με τις γυάλινες προθήκες με τα υποβλητικά φωτισμένα μεταξωτά νήματα, απαιτεί την οικολογική αφύπνιση του θεατή και αφηγείται μια λυπητερή ιστορία: για τις μαζικές εξαφανίσεις των ειδών, για απειλούμενα οικοσυστήματα και για τους τοξικούς ρύπους και τα φυτοφάρμακα που επικάθονται πάνω στους ιστούς, αναγκάζοντας τις αράχνες να εγκαταλείψουν τα μεταξωτά τους καταλύματα.
Το ζήτημα του καθαρού αέρα πραγματεύονται πολλά έργα της έκθεσης. Στόχος του καλλιτέχνη είναι να υπογραμμίσει την άνιση κατανομή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις ΗΠΑ και το γεγονός ότι τα μέλη φυλετικών μειονοτήτων εκτίθενται σε μολυσμένο αέρα σε μεγαλύτερο βαθμό από τους λευκούς. Στην εγκατάσταση “Particular Matter(s)”, για παράδειγμα, μια ακτίνα φωτός μήκους 14 μέτρων φωτίζει τον αέρα του The Shed: σε αυτό το σόου πρωταγωνιστές είναι η σκόνη και τα σωματίδια που χορεύουν στο φως∙ οι θεατές παρεμβαίνουν στην «χορογραφία» καθώς οι κινήσεις τους αλλάζουν τις τροχιές των σωματιδίων. Ο Saraceno θέλει να μας υπενθυμίσει ότι όλα αυτά τα μικροσκοπικά σωματίδια εισέρχονται στους πνεύμονές μας. Αναρωτιέται: «Τι κυκλοφορεί στον αέρα που αναπνέουμε; Τελικά, ποιος έχει το δικαίωμα να αναπνέει, γνωρίζοντας ότι δεν αναπνέουμε όλοι τον ίδιο αέρα;»
Με το ίδιο θέμα καταπιάνεται και στο φωτογραφικό έργο “Printed Matter(s)”, που συνυφαίνει το ουράνιο με το επίγειο και το ατμοσφαιρικό με το συμπαντικό. Πρόκειται για ανατυπώσεις φωτογραφιών κοσμικής σκόνης που δημοσιεύτηκαν σε κατάλογο της NASA του 1982, τυπωμένες με μαύρο άνθρακα ή αιθάλη από τον μολυσμένο αέρα της Βομβάης σε χειροποίητο χαρτί 8 γραμμαρίων. Έτσι, το δηλητήριο του αέρα γίνεται το καλλιτεχνικό μέσο για την αναπαραγωγή εικόνων του κοσμικού υλικού που πέφτει επάνω μας από τον ουρανό – περίπου 40.000 τόνοι διαπλανητικής σκόνης αγγίζουν την επιφάνεια της Γης κάθε χρόνο.
Από την αραχνοφοβία στην αραχνοφιλία θα μεταβεί το κοινό που θα επισκεφτεί την έκθεση, βλέποντας έργα όπως το “Arachnomancy”∙ ένα φόρο τιμής στην μέθοδο πρόβλεψης μετεωρολογικών ή γεωλογικών γεγονότων με την παρατήρηση των αραχνών που περιλαμβάνει 33 κάρτες τύπου Ταρώ σχεδιασμένες από τον καλλιτέχνη, και την «Χορογραφία HR 4757» , έναν ιστό που ύφαναν δύο Cyrtophora Citricola σε τέσσερις εβδομάδες.
Τέλος, η εγκατάσταση Sounding the Air, αντλεί έμπνευση από τον αεροστατισμό – την πρακτική με την οποία οι αράχνες μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις, εκκρίνοντας μακριές μεταξωτές κλωστές που παρασύρονται από τον άνεμο. Πρόκειται για ένα αιολικό μουσικό όργανο, που αποτελείται από πέντε μεταξωτές κλωστές – χορδές. Ένα βίντεο καταγράφει σε πραγματικό χρόνο τους κυματισμούς τους και τους μετατρέπει σε ηχητικές συχνότητες και παρτιτούρες. «Είναι ένας συλλογικός αυτοσχεδιασμός ενός συνόλου δυνάμεων: η θερμότητα και οι κινήσεις των σωμάτων, τα σωματίδια, η ροή του αέρα, οι ηλεκτροστατικές δυνάμεις» εξηγεί ο καλλιτέχνης. «Σε αυτόν τον ακουστικό διάλογο, ο καθένας μας μπορεί να γίνει μουσικός σε ένα ατμοσφαιρικό jam session».
Tomás Saraceno, Particulal Matter(s), Τhe Shed, ως τις 17 Απριλίου
