Είναι το πιο γνωστό τραγούδι σε όλο τον κόσμο: «Bon anniversaire», «Tanti auguri a te», «Happy birthday to you», «Να ζήσεις και χρόνια πολλά». Ακούγεται σε πάρτι γενεθλίων, σχεδόν, ανά τον κόσμο, σε αγγλόφωνες και μη χώρες. Το γνωστό σε όλους λαϊκό τραγούδι «Happy Birthday to you», έχει και αυτό τη δική του, ενδιαφέρουσα ιστορία. Σύμφωνα με το βιβλίο Γκίνες (1998), το «Happy Birthday» είναι το πιο αναγνωρίσιμο τραγούδι στην αγγλική γλώσσα, μετά το «For He’s a Jolly good Fellow».

Τα τελευταία 80 χρόνια η ιδιοκτησία των  πνευματικών του δικαιωμάτων ανήκουν στον εκδότη Warner Chappell. Υπολογίζεται έχει κέρδη 2 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, τα οποία καταβάλλονται για το δικαίωμα χρήσης του κλασικού τραγουδιού σε ταινίες, στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο, αλλά και στις διαφημίσεις. Πολύ σύντομα όμως μια δικαστική αγωγή μπορεί σύντομα να τα αλλάξει όλα αυτά.

Η σκηνοθέτης Jennifer Nelson, η οποία γύριζε ένα ντοκιμαντέρ για το «Happy Birthday» και τη μακρά ιστορία του, κατέθεσε αγωγή κατά της Warner Chappell το 2013 στις ΗΠΑ, μετά από μια μήνυση 1.500 δολαρίων που δέχτηκε από την εταιρία για τη χρήση του τραγουδιού στο ντοκιμαντέρ. Εκτός από την επιστροφή αυτής της χρέωσης, η υπόθεση της Nelson μάχεται για να αναγνωριστεί το τραγούδι ως κομμάτι του δημόσιου domain.

Η μακρά ιστορία του «Happy birthday»

Η ιστορία του τραγουδιού χρονολογείται από το 1893, όταν δύο αδελφές, η Patty και η Mildred J. Hill, το παρουσίασαν στην τάξη του νηπιαγωγείου της Patty στην πολιτεία Kentucky των ΗΠΑ. Οι συμμαθητές τους άρχισαν αυθόρμητα να το τραγουδούν στα πάρτι γενεθλίων, αλλάζοντας τους στίχους σε «Happy Birthday». Τα πνευματικά δικαιώματα κατοχυρώθηκαν το 1935 μετά από άλλη μια αγωγή για τη χρήση του.

Αλλά τώρα τα πνευματικά δικαιώματα απειλούνται από νέα στοιχεία που δείχνουν το τραγούδι τυπωμένο σε ένα βιβλίο τραγουδιών του 1927. Καθώς επρόκειτο για μια εγκεκριμένη δημοσίευση, η οποία πραγματοποιήθηκε χωρίς ειδοποίηση πνευματικών δικαιωμάτων -αναφέρει το επιχείρημα-, σύμφωνα με την αμερικανική νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων της εποχής, η μελωδία και οι στίχοι πρέπει να θεωρούνται μέρος του δημόσιου domain. Τα μόνα πνευματικά δικαιώματα που απομένουν θα προστατεύουν μόνο ορισμένες ειδικές διασκευές του τραγουδιού στο πιάνο και πρόσθετους στίχους που δεν είναι σε κοινή χρήση.

Εάν τα στοιχεία αυτά θεωρηθούν σχετικά, το αμερικανικό δικαστήριο θα μπορούσε σύντομα να εκδώσει απόφαση που θα απορρίπτει τα επί δεκαετίες πνευματικά δικαιώματα του «Happy Birthday». Φυσικά, αυτό θα αποτελούσε ένα ισχυρό πλήγμα για τη Warner Chappell, καθώς το τραγούδι θα γινόταν χρησιμοποιούνταν ελεύθερα πλέον, ακόμη και για εμπορική χρήση. Επιπλέον, η εταιρεία μπορεί να αναγκαστεί να επιστρέψει εκατομμύρια δολάρια για να επιστρέψει τα χρήματα σε όσους αγόρασαν την άδεια χρήσης του τραγουδιού.

Η υπερβολή του συστήματος πνευματικών δικαιωμάτων

Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα αποφασίσει το δικαστήριο. Το βέβαιο, ωστόσο, είναι ότι η υπόθεση αυτή αναδεικνύει την υπερβολή του συστήματος πνευματικών δικαιωμάτων. Πολλοί θα αναρωτηθούν αν είναι πραγματικά δίκαιο να συνεχίζεται η προστασία ενός από τα πιο διάσημα τραγούδια της λαϊκής κουλτούρας για περισσότερα από 120 χρόνια μετά την πρώτη σύνθεση της μελωδίας της.

Στην πραγματικότητα, η διαχρονική προστασία οφείλεται σε ορισμένες τεχνικές λεπτομέρειες του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης μιας παράτασης της διάρκειας των πνευματικών δικαιωμάτων που χορηγήθηκε από το Κογκρέσο των ΗΠΑ το 1998. Αυτό αύξησε το χρονικό διάστημα για το οποίο τα πνευματικά δικαιώματα των έργων παραμένουν προστατευμένα και πήρε το προσωνύμιο «Νόμος για την προστασία του Μίκυ Μάους», καθώς συνέβαλε στο να διατηρηθούν ενεργά τα πνευματικά δικαιώματα του καρτούν για αρκετά ακόμη χρόνια. Εάν η αγωγή της Nelson αποτύχει, τα πνευματικά δικαιώματα του τραγουδιού δεν θα λήξουν πριν από το 2030 στις ΗΠΑ (αν και στην ΕΕ ανήκει στο δημόσιο domain από τις 31 Δεκεμβρίου του 2016).

Η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων είναι καλή αν ενθαρρύνει την παραγωγή δημιουργικών και καλλιτεχνικών έργων. Ωστόσο, εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς αν ένα τέτοιο μονοπωλιακό δικαίωμα αποδεικνύεται παράλογο όταν παρατείνεται πολύ μετά τη δημιουργία του έργου και τελικά εξασφαλίζεται μια πολύ μακρά προστασία.

Υπάρχει επίσης το επιχείρημα ότι οι αδελφές Hill βασίστηκαν σε μελωδίες και στίχους άλλων φολκλόρ τραγουδιών του 19ου αιώνα. Αυτό συνηγορεί με την ιδέα που επικρατούσε κατά τη διάρκεια όλου του αιώνα, όπου υπήρχε η δυνατότητα του ελεύθερου δανεισμού μιας μελωδίας, των στίχων και του τίτλου ενός τραγουδιού, που διασκευαζόταν, που στη συνέχεια μονοπωλήθηκε και αξιοποιήθηκε κερδοσκοπικά.

Θα μπορούσαμε να φτάσουμε στο σημείο να πούμε ότι αποτελεί προσβολή της ελευθερίας του λόγου. Το τραγούδι ερμηνεύεται καθημερινά από εκατομμύρια ανθρώπους και παρόλα αυτά οι σκηνοθέτες σπάνια παρουσιάζουν ολοκληρωμένο το τραγούδι του «Happy Birthday» στις ταινίες τους, και είτε το αντικαθιστούν με άλλα εναλλακτικά τραγούδια γενεθλίων που έχουν ελεύθερα πνευματικά δικαιώματα, είτε αποφεύγοντας το τραγούδι εντελώς.

Η υπόθεση αυτή επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά ότι το σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να διορθωθεί προκειμένου να αποφευχθεί η μονοπώληση έργων που φαίνεται να ανήκουν στον δημόσιο τομέα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η υπόθεση του «Happy Birthday» χρησιμοποιήθηκε ως κύριο παράδειγμα από τον Αμερικανό δικαστή Breyer όταν επιχειρηματολόγησε κατά της χρονικής επέκτασης της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων το 1998. Σύμφωνα με το επιχείρημά του, το «Happy Birthday» ήταν μια σαφής περίπτωση υπερβολικά πολύχρονης προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων – και ο νόμος φαίνεται να βρίσκεται υπό αμφισβήτηση.

Εάν η απόφαση του δικαστή γίνει τελεσίδικη, το «Happy Birthday to You» θα αποτελέσει μέρος του δημόσιου τομέα, και θα μπορούμε να το τραγουδάμε ελεύθερα σε όλες ανεξάρτητα τις περιστάσεις.