Ο Ιάννης Ξενάκης είναι ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του προηγούμενου αιώνα, ο οποίος κατάφερε να παντρέψει τους φαινομενικά αντίθετους κόσμους των μαθηματικών και της μουσικής, της τέχνης και την τεχνολογίας, του μοντέρνου και του αρχαίου. Με το πολυεπίπεδο και ριζοσπαστικό έργο του χάραξε νέους δρόμους για τον πολιτισμό του 21ου αιώνα. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένας homo universalis, αφού υπήρξε συνθέτης, θεωρητικός της μουσικής, αρχιτέκτονας, μηχανικός, μαθηματικός. Πρωτοστάτησε στη χρήση μαθηματικών μοντέλων στη μουσική, όπως στη θεωρία των παιγνίων, αποτελώντας μία από τις κορυφαίες επιρροές διεθνώς στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής και της μουσικής σύνθεσης από υπολογιστή – την «Πολυαγωγία» (UPIC).
Το ΕΜΣΤ άνοιξε τις πόρτες του στον Ιάννη Ξενάκη (1922-2001), στην πρώτη ολοκληρωμένη μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα για τον ρηξικέλευθο δημιουργό. Σε συνεργασία με κορυφαίους μουσικούς θεσμούς από τις δύο πατρίδες του Ξενάκη, το Musée de la Musique-Philharmonie de Paris από την Γαλλία και το Ωδείο Αθηνών και το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας (ΚΣΥΜΕ) από την Ελλάδα, το ΕΜΣΤ διοργανώνει τη μεγαλύτερη εκθεσιακή παρουσίαση του Ιάννη Ξενάκη διεθνώς.
Στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε (28/6) στο ΕΜΣΤ παραβρέθηκε και η κόρη του Ιάννη Ξενάκη, Μάχη μοιράστηκε τα παρακάτω μαζί μας, μιλώντας στα γαλλικά:
«Δυστυχώς, δεν μιλάω ελληνικά. Ο πατέρας μου δεν μου μιλούσε σχεδόν ποτέ στα ελληνικά, παρά μόνο τα βράδια πριν κοιμηθώ, που ερχόταν στο δωμάτιό μου για να μου πει ”καληνύχτα”. Οπότε, ό,τι κι αν μου πείτε στα ελληνικά, θα σας απαντήσω ”καληνύχτα” (γέλια).
Το 2018 που ”έφυγε” από τη ζωή και η μητέρα μου, άρχισα να ψάχνω στο ατελιέ και ανάμεσα στα χαρτιά που βρήκα, βρήκα δύο διαφορετικές χρονολογίες γέννησης του πατέρα μου, το ίδιο διαφορετικές και στα διαβατήριά του. Σκέφτηκα (σ.σ. τότε, το 2018) ότι σε λίγα χρόνια θα ήταν η επέτειός γέννησής του, και ότι κάτι θα έπρεπε να κάνω γι’ αυτό.
Επικοινώνησα με τον διευθυντή της Φιλαρμονικής του Παρισιού (Cité de la Musique – Philharmonie de Paris) και μου είπε ότι μάλλον η πραγματική χρονιά γέννησης του πατέρα μου ήταν το 1921 αλλά θα διοργανώσουμε κάτι λαμβάνοντας υπ όψιν το 1922 για να έχουμε περισσότερο χρόνο.
Η πρώτη έκθεση παρουσιάστηκε στη Φιλαρμονική, η δεύτερη εδώ».
Στο ισόγειο του Μουσείου παρουσιάζεται η έκθεση Ιάννης Ξενάκης: Ηχητικές Οδύσσειες, η πρώτη ολοκληρωμένη μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα για τον πρωτοπόρο συνθέτη, θεωρητικό της μουσικής, αρχιτέκτονα, μηχανικό, μαθηματικό και έναν από τους πιο προοδευτικούς και δημιουργικούς στοχαστές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Ξενάκης έσπασε τους κώδικες της σύγχρονης μουσικής και δημιούργησε ένα μουσικό είδος απολύτως δικό του. Άμεσα αναγνωρισμένος, αλλά και σε διαρκή κατάσταση επανεφεύρεσης και επανάστασης, ο Ξενάκης συνέθεσε μουσική που είναι ταυτόχρονα μια αναφορά στην Αρχαιότητα, μια ωδή στη φύση και τα στοιχεία της, ένας φόρος τιμής στον μοντερνισμό στο ακρότατο σημείο του, και ένα όραμα για τη χρήση της τεχνολογίας. Το έργο του, ευρύτατα αναγνωρισμένο διεθνώς, δεν έχει μέχρι σήμερα παρουσιαστεί σε βάθος στην Ελλάδα.
Στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο (σχεδιασμένο από τους από τους Εύα Μανιδάκη και Θανάση Δεμίρη του Flux Office) ο επισκέπτης βυθίζεται στην απόκοσμη μουσική του Ιάννη Ξενάκη, ενώ παράλληλα ανακαλύπτει γνωστές κι άγνωστες πτυχές της ζωής του, μέσα από ανέκδοτο ακουστικό υλικό, παρτιτούρες, βιβλία, φωτογραφίες, βίντεο, αρχιτεκτονικά σχέδια και μακέτες. Ένας τοίχος του χώρου αποτελεί προσομοίωση της πραγματικής βιβλιοθήκης του δημιουργού. Τα βιβλία του αποκαλύπτουν το ενδιαφέρον του για διάφορους «κοντινούς» και «μακρινούς» λαούς και παραδόσεις: αρχαιοελληνικός, προκολομβιανοί, αφρικανικοί και ασιατικοί πολιτισμοί.
Μεταξύ άλλων, διαβάζουμε τίτλους βιβλίων των Πλάτωνα, Αριστοφάνη, Αρχιμήδη, Ησιόδου, βιβλία για τον Claude Debussy και τις φάλαινες, διακρίνουμε σε αφίσα το «Κύμα» του Ιάπωνα εικαστικού Katsushika Hokusai, ένα αντίγραφο του προσωπείου του Αγαμέμνονα και μουσικά όργανα από την αφρικανική ήπειρο.
Ο Ξενάκης πρωτοστάτησε στη χρήση μαθηματικών μοντέλων στη μουσική, παραδείγματος χάρη της θεωρίας των παιγνίων. Υπήρξε –και είναι ακόμη σήμερα– μία από τις κορυφαίες επιρροές διεθνώς στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής και της μουσικής σύνθεσης από υπολογιστή. Η έκθεση παρουσιάζει πρωτότυπο υλικό από τα πολλαπλά στρώματα της ακατάβλητης δημιουργικότητας του Ιάννη Ξενάκη: φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες και ανέκδοτο ακουστικό υλικό. Χωρισμένη σε έξι ενότητες, η έκθεση Ηχητικές Οδύσσειες επικεντρώνεται στο πιο σημαντικό και αντισυμβατικό κομμάτι του έργου του και ρίχνει φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του.
Ενσωματώνει τον συνθέτη στον καιρό του και στα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα που τον καθόρισαν ως καλλιτέχνη. Σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, σχεδιασμένο από την Εύα Μανιδάκη και τον Θανάση Δεμίρη (Flux Office), o επισκέπτης καλείται να βυθιστεί στην πολυτάραχη προσωπική ιστορία του Ιάννη Ξενάκη, να ανακαλύψει το εύρος του έργου του και των ενδιαφερόντων του και να ταξιδέψει στο μοναδικό και πολυδιάστατο σύμπαν του.
Η έκθεση είναι συμπαραγωγή του ΕΜΣΤ και του Musée de la Musique-Philharmonie de Paris.
Επιμέλεια: Μάχη Ξενάκη (Εstate Iannis Xenakis), Thierry Maniguet (Musée de la Musique-Philharmonie de Paris), Kατερίνα Γρέγου (EMΣΤ)
Παράλληλα, παρουσιάζεται στον 3ο όροφο του Μουσείου μια νέα παραγωγή του ΕΜΣΤ, η έκθεση Ο Ξενάκης και η Ελλάδα, σε συνεργασία με το Ωδείο Αθηνών και το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας (ΚΣΥΜΕ) που ίδρυσε ο ίδιος ο Ιάννης Ξενάκης, και στεγάζεται στο Ωδείο Αθηνών. Η έκθεση διερευνά την ταραγμένη και πολύπλοκη σχέση του Ξενάκη με την πρώτη του πατρίδα, από τα χρόνια στη Γαλλία μετά την καταδίκη του σε θάνατο, έως την επιστροφή του στην Ελλάδα μετά από 27 χρόνια αυτοεξορίας και την καταξίωσή του.
Με πλούσιο αρχειακό υλικό, φωτογραφίες και επιστολές, η έκθεση καταγράφει τις πτυχές της πλούσιας μουσικής ζωής στην Ελλάδα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, τις πρωτοβουλίες που προώθησαν τη μουσική πρωτοπορία και στήριξαν τους σύγχρονους συνθέτες, και φτάνει μέχρι την επιστροφή του Ξενάκη και τη διοργάνωση των μεγάλων του ελληνικών έργων, όπως το Πολύτοπο Μυκηνών.
Επιμέλεια: Σταμάτης Σχιζάκης (ΕΜΣΤ) και Στέλλα Κουρμπανά (Ωδείο Αθηνών-ΚΣΥΜΕ)
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Εύα Μανιδάκη, Θανάσης Δεμίρης (Flux Office)
Συγχρόνως, το ΕΜΣΤ θα διοργανώσει μία σειρά από εκδηλώσεις, όπως προβολές και συναυλίες, που αναδεικνύουν την κληρονομιά του Ξενάκη στη σύγχρονη μουσική και τον απόλυτα επίκαιρο και πάντα σύγχρονο χαρακτήρα του οράματός του, μια καθολική σύλληψη της τέχνης, του ανθρώπου και του τόπου. Η έκθεση του Ξενάκη εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτικής του ΕΜΣΤ που στοχεύει, μεταξύ άλλων, στην ανάδειξη του έργου σημαντικών δημιουργών της Ελληνικής διασποράς.
