Η ιστορία έχει καταγράψει εποχές που η Ιστορία γράφεται όχι στα κοινοβούλια και στα υπουργεία, αλλά στα υπόγεια, στα μπαρ, στις πλατείες και στα πεζοδρόμια. Στη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, η Ιστορία ξαναπαίζει το ίδιο μοτίβο: οι κιθάρες γίνονται όπλα, οι στίχοι συνθήματα, και η μουσική για άλλη μια φορά γίνεται πράξη αντίστασης. 

Ένα καλοκαιρινό βράδυ στην Αγία Πετρούπολη εκατοντάδες νέοι μαζεύτηκαν στην κεντρική λεωφόρο για να τραγουδήσουν τραγούδια που η κυβέρνηση είχε απαγορεύσει. Μια μπάντα, με το όνομα Stop-Time Band έπαιζε με πάθος στίχους που η εξουσία θεωρεί επικίνδυνους. Στο κοινό, τα πρόσωπα φωτίζονταν από κινητά τηλέφωνα και θυμό και μέσα από τα μεγάφωνα ακουγόταν ξανά εκείνη η παλιά κραυγή από την εποχή της περεστρόικα: «Αλλαγές! Οι καρδιές μας ζητούν αλλαγές!». 

Στην εποχή της σιωπής, το τραγούδι είναι πάντα η πρώτη μορφή ομιλίας. 

Οι Stop-Time Band όπως και δεκάδες άλλες underground μπάντες παίζουν ανοιχτά, γνωρίζοντας ότι κάθε εμφάνιση μπορεί να τους οδηγήσει στη φυλακή. Πρόσφατα τραγούδησαν ένα κομμάτι του ράπερ Noize MC, που φαντάζεται τη Ρωσία μετά τον Πούτιν: «Κάποιος καλός θα έρθει στην εξουσία. Θα διορθώσει τα πάντα. Θα τιμωρήσει τους απατεώνες. Κανείς δεν θα γλιτώσει». Λίγες μέρες μετά, τους συνέλαβαν. Μα γύρισαν πίσω στη σκηνή, σαν να μην έγινε τίποτα. 

Αυτό είναι το πιο ανησυχητικό για το Κρεμλίνο όχι οι στίχοι, αλλά η επιμονή. Η μουσική underground της Ρωσίας δεν σιωπά. Αντίθετα, μεγαλώνει ως κύμα. 

Η Μόσχα βλέποντας τη δύναμη αυτής της ανεξάρτητης φωνής έχει εξαπολύσει νέα εκστρατεία καταστολής. Οι αρχές χαρακτηρίζουν μουσικούς “ξένους πράκτορες”. Συλλαμβάνουν καλλιτέχνες, κλείνουν συναυλίες, λογοκρίνουν τραγούδια. Όμως όπως πάντα το απαγορευμένο γίνεται επιθυμητό. 

Όταν ένα δικαστήριο στην Αγία Πετρούπολη απαγόρευσε το τραγούδι του Noize MC “Cooperative Swan Lake”, μια αιχμηρή αλληγορία για την εποχή του Πούτιν τα views στο YouTube εκτοξεύτηκαν. Στα λόγια του τραγουδιού, ο ράπερ ειρωνεύεται το παλιό σοβιετικό έθιμο να προβάλλεται το Λίμνη των Κύκνων κάθε φορά που πέθαινε ένας ηγέτης: «Θέλω να δω το μπαλέτο. Αφήστε τους κύκνους να χορέψουν!» Και πιο κάτω, μια γραμμή που προκαλεί τρόμο στο Κρεμλίνο: «Ας τρέμει ο γέρος για τη λίμνη του». 

Η απαγόρευση έγινε διαφήμιση. Όπως στη δεκαετία του ’80, όταν τα ονόματα Pink Floyd, Black Sabbath, Sex Pistols ή Aquarium μπήκαν στις μαύρες λίστες, μόνο για να γίνουν σύμβολα μιας ολόκληρης γενιάς. 

Ο θρυλικός Μπόρις Γκρεμπενσίκωφ των Aquarium που γνώρισε κι εκείνος τη λογοκρισία της KGB, θυμάται: «Όταν ήμασταν χιλιάδες, κατάλαβαν ότι είχαν χάσει». 

Σήμερα οι κληρονόμοι αυτής της γενιάς αντιμετωπίζουν κάτι ακόμη πιο σκληρό. Η FSB, διάδοχος της KGB έχει μετατραπεί ξανά σε αστυνομία πολιτισμού. Ο 37χρονος πανκ μουσικός Βλαντίμιρ Μπολομπόλοφ συνελήφθη τον Αύγουστο κατηγορούμενος ότι κατείχε εκρηκτικά. Ο ίδιος επιμένει ότι τα αποδεικτικά στοιχεία φυτεύτηκαν. Λίγες μέρες αργότερα, η ηθοποιός Αγκλάγια Ταράσοβα που είχε μιλήσει ανοιχτά κατά του πολέμου κατηγορήθηκε για μεταφορά μερικών χιλιοστογράμμων χασίς. 

Οι καλλιτέχνες γίνονται στόχοι, όχι για όσα κάνουν, αλλά για όσα λένε. Γιατί η μουσική τους θυμίζει στους ανθρώπους πως έχουν ακόμη φωνή. 

Μερικοί για να επιβιώσουν, παίζουν σιωπηλά. Κυκλοφορούν τραγούδια μόνο μέσω Telegram χωρίς ονόματα, χωρίς εξώφυλλα, χωρίς πλατφόρμες. Ένα από αυτά περιγράφει τη Ρωσία σαν «άνθρωπο μαύρο από κάρβουνο». 

Αλλά υπάρχουν και οι φωνές που δεν κρύβονται. Η Άλλα Πουγκατσόβα, η “ντίβα” της σοβιετικής και μετασοβιετικής ποπ, μίλησε ανοιχτά: «Πούτιν, σταμάτα τον πόλεμο. Απλώς σταμάτα τον». Η συνέντευξή της είδε πάνω από 20 εκατομμύρια θεάσεις στο YouTube. «Να λες στην πατρίδα σου ότι κάνει λάθος, αυτό είναι πατριωτισμός», δήλωσε. 

Από τη σκηνή, ο βετεράνος ροκ τραγουδιστής Γιούρι Σεβτσούκ είπε στο κοινό του:
«Η πατρίδα δεν είναι ο πισινός του προέδρου που πρέπει να γλείφουμε. Είναι η γιαγιά που πουλά πατάτες στον σταθμό του τρένου». Του επέβαλαν πρόστιμο για “δυσφήμιση του στρατού”. 

Η τέχνη, όταν δεν έχει πια να χάσει τίποτα γίνεται αλήθεια. 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Ίβαν Βιρυπάγιεφ που καταδικάστηκε ερήμην σε επτά χρόνια φυλάκισης για “διάδοση ψευδών ειδήσεων”, είπε:
«Το θέατρο είναι προσεκτικό. Οι μουσικοί όμως αυτοί είναι οι αληθινοί ήρωες. Δείχνουν μια νέα ειλικρίνεια που φωτίζει τον κυνισμό της εξουσίας». 

Πράγματι μέσα στην καταστολή η ρωσική μουσική βρίσκει ξανά τον ρόλο της. Όπως τη δεκαετία του ’80, όταν η ροκ έγινε η γλώσσα της ελευθερίας έτσι και σήμερα η underground σκηνή της Ρωσίας αντιστέκεται με τον μόνο τρόπο που ξέρει: μελωδικά, ειρωνικά, ασυμβίβαστα. 

Ακόμη και εκτός συνόρων το ρεύμα αυτό μεγαλώνει. Το 2022, ο Γκρεμπενσίκωφ συνεργάστηκε με τη Στίβι Νικς, τον Ντέιβ Στιούαρτ των Eurythmics και τον Ουκρανό τραγουδιστή Σερχίι Μπάμπκιν, σε ένα τραγούδι που γράφτηκε σαν προσευχή για ειρήνη: «Εκείνος που είναι νεκρός μέσα του τράβηξε τη σκανδάλη κι εκεί που ήταν το σπίτι μου, δεν υπάρχει πια τίποτα». 

Η Ρωσία που ήξερε, λέει ο Γκρεμπενσίκωφ, έχει χαθεί. Αλλά στην Αγία Πετρούπολη, στην πόλη που γεννήθηκε το σοβιετικό ροκ, ακούει ξανά τις ίδιες συγχορδίες να βγαίνουν από υπόγεια στοές. «Έρχονται καινούριοι άνθρωποι. Το underground δεν πέθανε». Όντως δεν πέθανε, γιατί όσο κι αν η Μόσχα φυλακίζει, απαγορεύει, φιμώνει και τρομοκρατεί, δεν μπορεί να κάνει το πιο απλό πράγμα: Δεν μπορεί να σταματήσει τη μουσική. 

*Mε στοιχεία από το Atlantic. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.