Η hip-hop μουσική γίνεται όλο και περισσότερο η φωνή της underground διαμαρτυρίας ενάντια στους αυταρχικούς περιορισμούς και την πολιτική καταστολή του Ιράν. Έχει το παρατσούκλι Rap-e Farsi, ένα παιχνίδι λέξεων για τη μουσική και την εθνική γλώσσα. Τα Φαρσί, μια ποιητική γλώσσα, ευνοούν ιδιαίτερα το ραπ. Η Ισλαμική Δημοκρατία υπολογίζεται πλέον ότι έχει χιλιάδες ράπερ, τόσο ερασιτέχνες όσο και επαγγελματίες.

Στις αρχές έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ο Soroush Lashkari, πιο γνωστός ως Hichkas (η περσική λέξη για το “κανείς”) ηχογραφούσε ραπ βίντεο στους δρόμους της Τεχεράνης. Καθώς το hip-hop είναι ένα σε μεγάλο βαθμό παράνομο είδος μουσικής στο Ιράν, πουλούσε τη δουλειά του κρυφά, μέσω προσωπικών email, προσπαθώντας να ξεφύγει από μυστικούς κυβερνητικούς πράκτορες καλώντας πρώτα τους αγοραστές και παραδίδοντας CD στην πόρτα τους.

Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση χαρακτηρίζει το hip-hop ως «σατανισμό», το ιρανικό ραπ εξαπλώθηκε μέσω του Διαδικτύου και αναπτύχθηκε την επόμενη δεκαετία για να γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή είδη μουσικής στη νεολαία της χώρας, με τον Hichkas να θεωρείται ο πρωτοπόρος του.

Στο βιβλίο της Soundtrack of the Revolution, το οποίο εξετάζει πώς η μουσική και η πολιτική είναι αλληλένδετες στο Ιράν, η Nahid Siamdoust -αναπληρώτρια καθηγήτρια ΜΜΕ και Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν-  υποστηρίζει ότι η δημοτικότητα του hip-hop στο Ιράν μπορεί να έχει σχέση με τη σύνδεσή του με την παράδοση αιώνων ποίησης του Ιράν και την προσωπική δύναμη της ραπ σαν μία μορφή έκφρασης για κριτική και διαμαρτυρία.

Δεν είναι όλα τα ιρανικά ραπ συνδεδεμένα άμεσα με την αντίσταση και την πολιτική: υπάρχουν υποκατηγορίες με πιο ελαφρύ θέμα που εστιάζουν σε κοινωνικά ζητήματα, παρά σε άμεση πολιτική κριτική.

Σήμερα, ωστόσο, καθώς το συνεχιζόμενο κίνημα Woman, Life, Freedom στο Ιράν έχει αυξήσει τις πολιτικές εντάσεις σε επίπεδο που δεν έχει παρατηρηθεί εδώ και δεκαετίες, τα μηνύματα στο ιρανικό hip-hop γίνονται όλο και πιο ριζοσπαστικά και οι ίδιοι οι ράπερ έχουν μετατραπεί σε διάσημες και δυνατές πολιτικές φωνές στο κίνημα.

Η ιστορία και η κληρονομιά της ραπ στο μεταεπαναστατικό Ιράν είναι από μόνη της, πραγματικά πολιτική. Δεν υπήρχε μεγάλο περιθώριο για τους μουσικούς ή άλλους δημιουργούς πολιτιστικού περιεχομένου να εκφράσουν αυτό το είδος κριτικής. Το hip-hop και το ραπ παρείχαν αυτόν τον χώρο. Nahid Siamdoust

Γεννημένος  το 1985, το πρώιμο κοινωνικά κριτικό έργο του Hichkas έδωσε μια εικόνα της ζωής στο Ιράν, ιδιαίτερα των νεαρών ανδρών της κατώτερης μεσαίας τάξης και του πιο χαμηλού κοινωνικού υπόβαθρου που επλήγησαν από την καταστροφική ανεργία και τον πληθωρισμό.

Με έναν κοινωνικά ρεαλιστικό τόνο, αναφέρθηκε σε θέματα όπως η φτώχεια, η διαφθορά, η ανισότητα και η καταπίεση στην εποχή της Ισλαμικής Δημοκρατίας εισάγοντας μια νέα τάση στην ιρανική underground μουσική πριν από 20 χρόνια.

Ο 37χρονος ράπερ από την Τεχεράνη που γράφει τους δικούς του στίχους θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους του ιρανικού hip-hop, η οποία έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο δημοφιλή είδη μουσικής μεταξύ της νεολαίας της χώρας, και έχει το παρατσούκλι «Νονός της περσικής ραπ».

Ένα άλλο επαναλαμβανόμενο θέμα στο έργο του Hichkas ήταν η αυξανόμενη λογοκρισία της καλλιτεχνικής έκφρασης στο Ιράν, όπου απαιτούνται άδειες από τους καλλιτέχνες σύμφωνα με τους στενούς κανόνες του Υπουργείου Πολιτισμού και της Ισλαμικής Καθοδήγησης, που διασφαλίζουν ότι τα πολιτιστικά έργα δεν προσβάλουν σύμφωνα με τις επιταγές του κληρικού κατεστημένου.

Πολλοί Ιρανοί καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Hichkas, στερούνται συστηματικά το δικαίωμα να δημοσιεύουν άλμπουμ ή να εμφανίζονται ζωντανά και αναγκάζονται να ζουν αυτοεξόριστοι σε άλλες χώρες όπου έχουν περισσότερη ελευθερία. Ο ίδιος έχει κατηγορηθεί και έχει συληφθεί  για «διάδοση και δημοσίευση μη εξουσιοδοτημένης μουσικής». Αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση, αλλά έφυγε από τη χώρα προτού η γίνει η δίκη και ζει στο εξωτερικό από τότε.

Η πορεία και η εξέλιξη του ιρανικού hip-hop

Ο πολυετής συνεργάτης του Hichkas υπό την πρωτοποριακή δισκογραφική Moltafet, ήταν ο παραγωγός Mahdyar Aghajani, που υπήρξε κεντρικός σταθμός στην ανάπτυξη του ιρανικού ήχου hip-hop. Ο γεννημένος στην Τεχεράνη μουσικός έπαιξε ζωτικό ρόλο στην underground μουσική σκηνή της χώρας, δημιουργώντας τα περισσότερα κομμάτια της ανερχόμενης hip-hop σκηνής όταν ήταν μόλις έφηβος.

Στις αρχές οι Ιρανοί καλλιτέχνες hip-hop ράπαραν στα αγγλικά και εμπνεύστηκαν έντονα από το ραπ των ΗΠΑ στην εμφάνιση και τη μουσική τους έκφραση. Ο Aghajani, ο οποίος είχε εκπαίδευση κλασικής μουσικής, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν ξεκάθαρα ιρανικό ήχο χρησιμοποιώντας παραδοσιακά περσικά όργανα όπως το ταρ, ένα λαούτο με μακρύ λαιμό και το νέϋ, ένα είδος φλάουτου, και οι βασικοί στίχοι του Hichkas γράφτηκαν στα περσικά αντί στα αγγλικά.

Σταδιακά, οι Ιρανοί ράπερ δημιούργησαν μια ξεχωριστή ταυτότητα, όπως εκφράστηκε από τον δημοφιλή ράπερ Yas το 2014 σε συνέντευξη στην Huffington Post:

« Το χιπ-χοπ ξεκίνησε στην Αμερική, αλλά το Ιράν έχει μια από τις μεγαλύτερες παραδόσεις ποίησης στον κόσμο. Η ποίηση είναι στο αίμα μας. Αν αυτός (ο Tupac) μπορούσε να τραγουδήσει για τη ζωή και τον πόνο και την κουλτούρα του, γιατί δεν μπορούσα να κάνω το ίδιο πράγμα στη γλώσσα μου; και από εκεί ξεκίνησαν όλα»

Καθώς όμως η επιτυχία του Aghajani μεγάλωνε, τα αισθήματά ανασφάλειας του γιγαντώνονταν επίσης και μετά από μια κυβερνητική καταστολή της underground μουσικής το 2009, βρέθηκε εξόριστος στο Παρίσι, όπου ζει ακόμα και σήμερα.

Ο Aghajani συνέχισε να ηγείται της ιρανικής ραπ από μακριά, παράγοντας beats για τον «Νονό του περσικού hip-hop» Hichkas και την Moltafet — τη ραπ κολεκτίβα του Ιράν, της οποίας είναι βασικό μέλος. Εμπνευσμένο από θέματα απληστίας, πολέμου και εξτρεμισμού, το ντεμπούτο του άλμπουμ, Seized, βρίσκει τον πρωτοπόρο του ιρανικού ραπ να αναδύεται από τις σκιές για πρώτη φορά ως σόλο καλλιτέχνης σε ένα πολιτικό κλίμα που είναι πιο ακραίο από ποτέ.

Εποχή διαμαρτυρίας

Μετά την επανάσταση του 1979, ο Ανώτατος Ηγέτης Ayatollah Ruhollah Khomeini απαγόρευσε τη μουσική ως ανήθικη για την ενθάρρυνση της κακίας, της λαγνείας και της ασέβειας. Είπε επίσης ότι «θαμπώνει το μυαλό». Συνέκρινε μάλιστα τη δυτική μουσική με ένα ναρκωτικό, το οποίο δημιούργησε τον όρο «Westoxication».

Το ιρανικό hip-hop είναι εν μέρει υποπροϊόν της πολιτιστικής απελευθέρωσης υπό τον πρώην πρόεδρο Mohammed Khatami. Αλλά έχει αυξηθεί σημαντικά μετά τις αμφισβητούμενες προεδρικές εκλογές του 2009 και τους επακόλουθους οκτώ μήνες διαδηλώσεων. Πολλοί δημοφιλείς στίχοι τώρα διαμαρτύρονται ενάντια στην αδικία και την υποκρισία της θεοκρατίας. Δεδομένου ότι οι εκτεταμένες συλλήψεις και δίκες ουσιαστικά φίμωσαν το αντιπολιτευόμενο κίνημα, το ραπ ήταν ένας από τους περιορισμένους τρόπους έκφρασης της λαϊκής δυσαρέσκειας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, οι πολιτικές εντάσεις άρχισαν να αυξάνονται ξανά, με διαμαρτυρίες να εμφανίζονται κάθε χρόνο μεταξύ 2017 και 2019. Οι εκκλήσεις για αλλαγή καθεστώτος ενισχύθηκαν, ιδιαίτερα από την αντανακλαστική αγανάκτηση μιας ολοένα και πιο καταπιεσμένης νεότερης γενιάς.

Οι διαδηλώσεις του 2019 ήταν καταλύτης για τη διαρκή έκφραση δυσαρέσκειας κατά του κράτους, καθώς οι δυνάμεις ασφαλείας κορύφωναν την αλόγιστη χρήση βίας για την καταστολή του πλήθους. Εκατοντάδες άτομα έχασαν τη ζωή τους στις διαμαρτυρίες, ενώ χιλιάδες τραυματίστηκαν ή φυλακίστηκαν.

Ρίμες με πολιτικό στίχο

Ορμώμενος από τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις του κόσμου, ο Hichkas κυκλοφόρησε το Dastasho Mosht το 2019. Στο εξώφυλλο του δίσκου υπήρχε μια μακρά λίστα με ονόματα ανθρώπων που είχαν σκοτωθεί κατά τη διάρκεια της καταστολής. Tο κομμάτι ήταν μια σφοδρή κριτική για την επιδείνωση των συνθηκών στο Ιράν υπό τον ήχο μιας ζοφερής μελωδίας σετάρ (ιρανικό λαούτο). «Δεν θέλουν πολίτες, θέλουν σκλάβους. Μετέτρεψαν όλη τη χώρα σε ένα μεγάλο κλουβί και λένε ότι δεν υπάρχουν κρατούμενοι».

Αναφέρεται στους νέους χωρίς όνειρα, χωρίς χρήματα και ζωή που αντιμετωπίζονται ως εχθρός από την ιρανική κυβέρνηση και σφαγιάζονται στους δρόμους «πλυμένους με αίμα για χρόνια» όταν διαμαρτύρονται για το μέλλον τους. Στο τραγούδι υπάρχει ο ισχυρισμός ότι πολλοί διαδηλωτές τραυματίες απήχθησαν ακόμα και από τα νοσοκομεία από τις δυνάμεις ασφαλείας.

Το τέλος του κομματιού έρχεται με τους τρομακτικούς ήχους από πυροβολισμούς διαδηλωτών, κραυγές, φωνές και χάος που έλαβαν χώρα στις 15 με 18 Νοεμβρίου του 2019. Έγινε αμέσως viral στο διαδίκτυο. Σε τρεις ημέρες περισσότεροι από 200.000 το είχαν ακούσει στο Soundcloud. Πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να παραθέτουν τους στίχους στα καθημερινά στα social media και να το χρησιμοποιούν για να διαμαρτυρηθούν για το αυταρχικό καθεστώς στη χώρα.

Το 2021, ο Toomaj Salehi, ένας ράπερ Bakhtiari που εργάζεται καθημερινά ως εργάτης σε μεταλλουργείο, εμφανίστηκε ως η ενσάρκωση μιας καταρρακωμένης, κουρασμένης γενιάς. Ραπάρει  εκφράζοντας την οργή του κόσμου, αγωνιζόμενος για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.  Το κομμάτι Normal από το 2021, κορόιδευε κάθε έννοια κανονικότητας σε μια χώρα με εκπληκτική οικονομική ανισότητα.

«Ναι! Βέβαια κύριε! Η ζωή είναι κανονική! Δεν τολμάμε να πούμε κάτι άλλο, για να μην μπλέξουμε. Ναι! Βέβαια κύριε! Η ζωή είναι κανονική! Άλλοι κοιμούνται σε τάφους και άλλοι στον 10ο όροφο».

Ενώ γνώριζε ότι η underground μουσική σκηνή λογοκρίνεται, δε διστάζει να εκφράσει την αντίθεσή του στις κυβερνητικές πρακτικές και την αυταρχικότητα. Μέσω της παρακολούθησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου, ο Salehi,συνελήφθη το 2021 για «διάδωση προπαγάνδας κατά του κράτους», αλλά αργότερα αφέθηκε ελεύθερος. Αργότερα, τον Οκτώβρη του 2022, συνελήφθη αφού εξέφρασε την υποστήριξή του στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και κινδυνεύει να καταδικαστεί σε θάνατο.

Ο Saman Yasin, ένας Κούρδος ράπερ, επέδειξε επίσης θαρραλέα ειλικρίνεια και η επιμονή του ενισχύθηκε μόνο από το γεγονός ότι οι Κούρδοι αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο βάρος της καταστολής και της περιθωριοποίησης στο Ιράν.

Στο τραγούδι Haji, που ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε το 2022, ράπαρε για την καταπίεση, την ανισότητα, την ανεργία και την αδικία: «Μου απαγόρευσαν την ευτυχία. Με κρέμασαν ανάποδα σαν ζώο. Όχι, δεν θα σιωπήσω. […] Είμαι τραυματίας σε έναν άνισο πόλεμο. Είμαι επαναστάτης, αλλά υπέρμαχος της ειρήνης».

Ο 27χρονος Κούρδος ράπερ, συνελήφθη βίαια στο σπίτι του από τις δυνάμεις ασφαλείας του καθεστώτος στις αρχές Οκτωβρίου γιατί αντιτάχθηκε δημόσια στη βάναυση μεταχείριση του καθεστώτος προς τους δικούς του ανθρώπους και έγραψε μηνύματα για την υποστήριξη των διαδηλωτών.

Οδηγήθηκε σε δίκη χωρίς να έχει πρόσβαση στον δικηγόρο του και κατηγορήθηκε αμέσως για moharebeh (εχθρότητα κατά του Θεού), το οποίο είναι ποινικό έγκλημα και τιμωρείται με εκτέλεση.

Οι αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την υποστήριξη των διαδηλωτών έχουν χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη ότι διεξήγαγε πόλεμο εναντίον του Θεού. Ο Οργανισμός Hengaw για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα προειδοποίησε ότι άτομα υψηλού προφίλ όπως ο Yasin θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν δυσανάλογη τιμωρία προκειμένου να τρομάξουν τους διαδηλωτές, ιδιαίτερα τις ομάδες της αντιπολίτευσης.

Ο Saman Yasin δεν είχε καμία επαφή με την οικογένειά του από τις 17 Οκτωβρίου και ο δικηγόρος δεν είχε πρόσβαση στην υπόθεσή του από τις αρχές. Ενώ η οικογένειά του έχει εξαναγκαστεί σε σιωπή από το καθεστώς, το κοινό έχει δημιουργήσει ένα αίτημα για να σώσει τη ζωή του, το οποίο υπογράφηκε από χιλιάδες ανθρώπους μέσα σε λίγες μέρες.

Στις 18 Μαρτίου 2022, μουσικοί και από τις 31 επαρχίες του Ιράν κυκλοφόρησαν ένα μουσικό βίντεο που εκφράζει τη βαθιά δυσαρέσκεια μεταξύ των νέων, που ενώθηκαν για να δηλώσουν την αγάπη για ένα έθνος που κάποτε ήταν στην πρώτη γραμμή του πολιτισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Όπως μεγάλο μέρος του ιρανικού ραπ, οι στίχοι φέρουν λεπτά πολιτικά μηνύματα. Οι τραγουδιστές θρηνούν για την καταστολή και το σκοτάδι των καιρών και τη λογοκρισία στην έκφραση. «Η Αγιότητα έφερε τοξικότητα στο παιχνίδι», ραπάρει η Sina Sae.

Οι καλλιτέχνες εκφράζουν υπερηφάνεια για την ιστορία του έθνους τους, αλλά όχι για την κατάσταση του έθνους τους σήμερα. Ορισμένοι στίχοι αναφέρουν ιστορικές προσωπικότητες, από τους πολεμιστές που πολέμησαν για την αρχαία Περσική Αυτοκρατορία ενάντια στον Μέγα Αλέξανδρο έως σύγχρονες προσωπικότητες όπως ο Mirza Kuchik Khan, ο οποίος ηγήθηκε ενός επαναστατικού κινήματος στο βόρειο Ιράν στις αρχές του εικοστού αιώνα.

H αρχή του βίντεο δίνει έμφαση στην ενότητα σε μια χώρα που εδώ και πολύ καιρό έχει γίνει χωνευτήρι. «Το Ιράν έχει πολλούς πολιτισμούς, εθνότητες, γλώσσες και διαλέκτους, καθεμία από τις οποίες είναι ο λόγος για την ύπαρξη πολλών χιλιάδων χρόνων ιστορίας σε αυτή τη χώρα», εξήγησαν οι δημιουργοί στην εισαγωγή.

Η ραπ έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο δημοφιλή είδη μουσικής μεταξύ των Ιρανών νέων. Το underground βίντεο – με τίτλο «Khanevadegi 2» (ή Οικογένεια 2), όπου συμμετείχαν 39 ράπερ, χρειάστηκε δύο χρόνια για να δημιουργηθεί.

Σημείο καμπής

Το κίνημα Woman, Life, Freedom, το οποίο προέκυψε τον Σεπτέμβριο του 2022 μετά τον θάνατο της νεαρής, Mahsa Amini, αποδείχθηκε μια κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική καμπή στην ιρανική κοινωνία.

Ο Hichkas, ο οποίος εικαζόταν εδώ και καιρό ότι είχε αποσυρθεί, κυκλοφόρησε το «Inyekiam Vase» (Αυτό είναι για σένα), ένα hip-hop κομμάτι που βασίστηκε στον βραβευμένο ύμνο των κινημάτων, «Baraye» του Shervin Hajipour (το οποίο κέρδισε το πρώτο βραβείο Grammy για το καλύτερο τραγούδι για τα κοινωνικά Αλλαγή τον Φεβρουάριο του 2023).

Ενώ ο Hajipour απαρίθμησε τα δεινά της ιρανικής κοινωνίας και τις συλλογικές επιθυμίες για ένα καλύτερο μέλλον, ο Hichkas δημιούργησε έναν πυροδοτημένο από οργή στίχο που στρεφόταν εναντίον του κράτους.

Απορρίπτοντας το ευσεβές μάντρα του «Μια καλή μέρα θα έρθει», ο Hichkas αντ’ αυτού ραπάρει: «Θα φέρουμε μια καλή μέρα», δείχνοντας πώς έχουν αλλάξει οι κοινωνικές επιταγές στην ιρανική κοινωνία την τελευταία δεκαετία.

Ανάμεσα στους ήχους των διαδηλωτών που φωνάζουν, οι ρίμες λένε: «Αυτό είναι για την αναγκαστική φτώχεια, τις φυσικές καταστροφές, για κάθε είδους διάκριση που μπορείτε να σκεφτείτε […] Σημειώστε τα λόγια μου, η νίκη είναι δική μας, δεν έχουμε πεθάνει ακόμα.» Το τραγούδι είχε εκατομμύρια αναπαραγωγές στο Soundcloud.

Τον Μάρτιο του 2023, ο Fadaei, ράπερ υπό τη δισκογραφική Moltafet, κυκλοφόρησε το Meshki (Μαύρο), ένα κομμάτι με χλευαστικό τόνο που λειτουργεί σαν παρωδία.

Χρησιμοποιώντας τη σιιτική ισλαμική παράδοση του Maddahi, ένα τελετουργικό στυλ θρησκευτικού τραγουδιού που χρησιμοποιείται σε κηδείες και άλλες εκδηλώσεις, ο Fadaei θρηνεί σαρκαστικά το θάνατο της Ισλαμικής Δημοκρατίας με επανειλημμένες προειδοποιήσεις κατά του κλήρου, προειδοποιώντας τους ότι αυτό είναι το τέλος της για αυτούς.

Οι ράπερ Toomaj Salehi και Saman Yasin συμμετείχαν επίσης στις πρόσφατες διαμαρτυρίες Woman, Life, Freedom, με μεγάλο κίνδυνο για την ασφάλειά τους.

«Ράπερ σαν και αυτούς εκφράζουν στην πραγματικότητα μια πολιτική ιδέα που τους μετατρέπει σε σύμβολα που ασκούν επιρροή στους ανθρώπους που τους γνωρίζουν. Το να είναι μέρος του κινήματος στο δρόμο, ουσιαστικά μετενσαρκώνουν τις ιδέες τους γεγονός που τους καθιστά απειλή για το ισλαμικό καθεστώς και επίσης ένα είδος ηρωικής φιγούρας για τους ανθρώπους», λέει στο BBC Culture η Elham Golpushnezhad, λέκτορας πολιτισμικών σπουδών στο SAE Institute στο Μπρισμπέιν.

Τον Οκτώβριο του 2022, ο Salehi και ο Yasin συνελήφθησαν με την κατηγορία της «διαφθοράς στη Γη» και «διεξαγωγής πολέμου εναντίον του θεού» αντίστοιχα, γεγονός που τους έθετε σε κίνδυνο της θανατικής ποινής. Ο Salehi φέρεται να έχει ξυλοκοπηθεί και να κρατηθεί στην απομόνωση.

Ο Yasin καταδικάστηκε σε θάνατο, προτού κερδίσει την έφεση για την ακύρωση της ετυμηγορίας, αλλά παραμένει στη φυλακή. Η δίκη του πρόκειται να διεξαχθεί στις 8 Μαΐου.

Δύο ημέρες πριν από τη σύλληψή του, το CBC, ο καναδικός δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας, έδωσε στη δημοσιότητα μια συνέντευξη με τον Toomaj.

«Ανησυχώ ότι αν με συλλάβουν, μια μερίδα των διαδηλωτών μπορεί να γίνει απελπισμένη και αναστατωμένη. Γιατί αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε χρόνο για θλίψη. Αν σκοτωθούν τα αγαπημένα μου πρόσωπα δίπλα μου – Πρέπει να θυμώσω», είπε, κάτι που αποδείχτηκε ότι ήταν μερικές από τις τελευταίες του δημόσιες λέξεις πριν από τη σύλληψή του.

Με τις διαμαρτυρίες να δείχνουν τις μεγάλες δυνατότητες των ράπερ να γίνουν διάσημοι από τα αντικυβερνητικά κινήματα, το καθεστώς έχει γίνει πιο άγρυπνο και έχει αυστηροποιήσει τους περιορισμούς στο hip-hop

Οι στίχοι των ράπερ στην εξορία τείνουν τώρα να είναι πιο έντονοι, ενώ οι καλλιτέχνες της hip-hop που βρίσκονται ακόμα στο Ιράν κυνηγούν το καθεστώς λιγότερο άμεσα, συχνά ως κοινωνικό σχόλιο παρά ως ανοιχτή καταδίκη. Επομένως πρέπει να βασίζονται σε άτυπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και όχι σε σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενα από το κράτος ή ρυθμιζόμενα μέσα.

Πολλοί Ιρανοί ράπερ έχουν δημοσιεύσει στο Youtube και σε διαδικτυακούς περσικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς όπως το Radio Javan για να μοιραστούν τη μουσική τους, καθώς και εξειδικευμένους ιστότοπους hip-hop.

Καθώς πανό που υποστηρίζουν τον Toomaj κρέμονται παράνομα κάτω από γέφυρες στην Τεχεράνη, η αντίσταση μέσα από το hip-hop και τις κινητοποιήσεις στους δρόμου συνεχίζεται. Μία νέα γενιά αναζητά ένα καλύτερο και πιο ελεύθερο μέλλον. Και όπως φαίνεται, όσο και αν ενισχύεται ο ολοκληρωτισμός και η αυταρχικότητα του καθεστώτος, οι αγώνες για ελευθερία και διεκδίκηση των δικαιωμάτων θα γιγαντώνονται κερδίζοντας ολοένα και περισσότερο κόσμο.

Όπως το έθεσε ο Afrasiab, ένας ράπερ-ακτιβιστής και φίλος του Toomaj, σε ένα πρόσφατο βίντεο: «Ξέρεις τι φοβούνται περισσότερο; Ότι δεν φοβόμαστε πια».

میدونی از چی خیلی میترسن؟
ازینکه دیگه نمی‌ترسیم.#توماج_صالحی#مهسا_امینی#زن_زندگی_آزادی pic.twitter.com/9Ik5qZnEQb

— افراسیاب (@Afrasiabrap) March 10, 2023