2 Σεπτεμβρίου 1957. Ο 28χρονος τότε Dr. Martin Luther King, Jr εκφωνούσε λόγο για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών στο Highlander Folk School στο Τενεσί. Μόλις τελείωσε ο πατέρας της folk, Pete Seeger σηκώθηκε με το μπάντζο του να πει ένα τραγούδι.
Το “We Shall Overcome” έγινε σύντομα ο ύμνος του Κινήματος Πολιτικών Δικαιωμάτων (Civil Rights Movement) της δεκαετίας του 1950 και του 1960. Προσέφερε κουράγιο, παρηγοριά και ελπίδα καθώς οι διαδηλωτές αντιμετώπιζαν την προκατάληψη και το μίσος στη μάχη για ίσα δικαιώματα για τους Αφροαμερικανούς.
Η μουσική ενώνει σε ένα ρυθμό και ο στίχος δίνει νόημα στο συλλογικό συναίσθημα και ανάγκη, και κάπως έτσι γεννιούνται τα τραγούδια διαμαρτυρίας.
Το “We’ll Overcome” εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως τραγούδι διαμαρτυρίας κατά τη διάρκεια μιας εργατικής απεργίας το 1945-1946 κατά της American Tobacco στο Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνας. Οι αφροαμερικανές απεργοί που ζητούσαν αύξηση μισθού στα 30 σεντς την ώρα τραγούδησαν καθώς έκαναν πορεία. Το “I Will Overcome” ήταν ένα αγαπημένο τραγούδι της Lucille Simmons, μιας από τις απεργούς. Αλλά έδωσε στο τραγούδι μια ισχυρή αίσθηση αλληλεγγύης αλλάζοντας το «I (εγώ)» σε «We (εμείς)» καθώς τραγουδούσαν μαζί. Άλλοι στίχοι επίσης άλλαξαν για λόγους υπέρ της ένωσης, όπως τα «Θα οργανωθούμε», «Θα κερδίσουμε τα δικαιώματά μας» και «Θα κερδίσουμε αυτόν τον αγώνα».
Τα τραγούδια διαμαρτυρίας εκφράζουν ελπίδες, διεκδικούν και ενώνουν φωνές σε έναν κοινό αγώνα άλλοτε με ευθύ καυστικό και καταγγελτικό τρόπο και άλλοτε με έμμεσα μηνύματα και αλληγορίες.
Τραγουδοποιοί, μουσικοί και τραγουδιστές, μέσα από το ταλέντο και την έμπνευσή τους εξέφρασαν με λίγους στίχους και νότες τις ανάγκες και τις διεκδικήσεις μιας ολόκληρης γενιάς. Έδωσαν φωνή στους αδύναμους και δυνάμωσαν κινήματα που στόχευαν στην αλλαγή και την κοινωνική δικαιοσύνη. Κόντρα σε κάθε καταπιεστική εξουσία, χωρίς φόβο, στέκονται απέναντι στην αδικία, αναλαμβάνουν τα ζητήματα της εποχής τους με τραγούδια που εμπνέουν, διαμορφώνουν συνειδήσεις, ξεπερνούν την εποχή τους και συνομιλούν με τις επόμενες γενιές.
“Only a Pawn” και “The Times They Are A-Changin'” του Bob Dylan
Ουάσιγκτον 28 Αυγούστου 1963. Ο Dr. Martin Luther King, Jr στέκεται στα σκαλιά του Μνημείου του Λίνκολν μπροστά σε 250.000 υποστηρικτές πολιτικών δικαιωμάτων στη διαδήλωση για την Εργασία και την Ελευθερία εκφωνώντας την πιο γνωστή ομιλία της ζωής του «I Have a Dream». Μόλις τελείωσε, από το ίδιο πόντιουμ, ο 22 χρονος τότε Bob Dylan τραγουδά το “Only a Pawn” πλέον ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια για τα πολιτικά δικαιώματα.
Είχε γραφτεί με αφορμή τη δολοφονία του Medgar Evers, ενός ακτιβιστή για τα πολιτικά δικαιώματα στη δεκαετία του ’60. Ο Evers ήταν γραμματέας πεδίου για την Εθνική Ένωση για την Προώθηση των Έγχρωμων Ανθρώπων (NAACP), μια οργάνωση που ασκούσε πίεση για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών. Έπαιξε κεντρικό ρόλο σε πολλές συγκεντρώσεις εγγραφής ψηφοφόρων, οικονομικά μποϊκοτάζ και καθιστικές διαδηλώσεις.
Το “The Times They Are A-Changin'” αποτελεί άλλο ένα έπος της κληρονομιάς του Bob Dylan που το έγραψε και ηχογράφησε το 1964. Ένα τραγούδι που αιχμαλώτισε το πνεύμα των καιρών και έγινε ύμνος για τα πολιτικά δικαιώματα και τα αντιπολεμικά κινήματα.
Ιδιαίτερα δυνατοί είναι οι στίχοι:
Come mothers and fathers
Throughout the land
And don’t criticize
What you can’t understand
«Αυτό ήταν σίγουρα ένα τραγούδι με σκοπό. Επηρεάστηκε φυσικά από τις ιρλανδικές και σκωτσέζικες μπαλάντες …’Come All Ye Bold Highway Men’, ‘Come All Ye Tender Hearted Maidens’». Έχει υποστηρίξει ο ίδιος ο Dylan. «Ήθελα να γράψω ένα μεγάλο τραγούδι, με σύντομους συνοπτικούς στίχους που στοιβάζονταν ο ένας πάνω στον άλλο με υπνωτικό τρόπο. Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και το κίνημα της folk μουσικής ήταν αρκετά κοντά για λίγο και συμμάχησαν μαζί εκείνη την εποχή».
Από την κυκλοφορία του, το τραγούδι άσκησε επιρροή στις απόψεις των ανθρώπων για την κοινωνία, με τους κριτικούς να σημειώνουν ότι οι παγκόσμιοι στίχοι συμβάλλουν στο διαρκές μήνυμα αλλαγής του τραγουδιού. Σύμφωνα με τον επίσημο ιστότοπο του Dylan, μεταξύ 1963 και 2009 ερμήνευσε το τραγούδι 633 φορές, γεγονός που το καθιστά το 23ο τραγούδι του με τις περισσότερες ερμηνείες από τον Ιούνιο του 2023.
“Give Peace a Chance” – John Lennon
15 Νοεμβρίου 1969, πάνω από 500.000 άτομα συγκεντρώθηκαν στην Ουάσιγκτον για να εκφράσουν την αντίθεσή τους για τον αιματηρό πόλεμο του Βιετνάμ. Αντιπολεμικές ομιλίες και τραγούδια έδιναν τον παλμό στο κοινό. Ήταν ένα ιστορικό γεγονός, αλλά το τραγούδι “Give Peace a Chance” ήταν το αποκορύφωμα της ημέρας. Πάνω από μισό εκατομμύριο διαδηλωτές, με επικεφαλής τον Pete Seeger τραγουδούν το “Give Peace a Chance” του John Lennon για περισσότερα από οκτώ λεπτά. Ενώ το πλήθος τραγουδά ο Seeger φώναζε φράσεις όπως, «Ακούς, Νίξον; Ακούς, Άγκνιου; Ακούτε στο Πεντάγωνο;» «Το μόνο που λέμε είναι να δώσεις μια ευκαιρία στην ειρήνη». Ήταν μια «θάλασσα ανθρωπιάς» όπως θυμόταν ο Seeger. Το περίφημο «Ακούς, Νίξον;» (στο λεπτό 05:44) είναι αναμφίβολα μία από τις πιο αξιοσημείωτες στιγμές της διαμαρτυρίας.
«Για όσους ήταν παρόντες, ήταν μια από τις πιο συγκινητικές μέρες της ζωής τους», θυμάται ο Pete Seeger, «Η κορυφαία στιγμή του απογεύματος ήρθε, αν το πω εγώ ο ίδιος, όταν ξεκίνησαμε με τον Αδελφό Fred Kirkpatrick να τραγουδάμε μια σύντομη φράση από το τραγούδι του John Lennon. Σύντομα εκατοντάδες χιλιάδες το τραγουδούσαν ξανά και ξανά, ταλαντεύοντας τα σώματα, τις σημαίες και τις πινακίδες τους από τα δεξιά προς τα αριστερά δεν ήταν τόσο μαχητικό ή τόσο δυνατό τραγούδι όσο θα χρειαζόταν, αλλά ένωσε αυτό το πλήθος όσο κανένας λόγος ή τραγούδι δεν μπορούσε να κάνει όλο το απόγευμα».
“Ohio” – Neil Young
Η στιγμή που σημάδεψε την καριέρα του Neil Young και τον ανέδειξε ως έναν από τους σημαντικούς “πολιτικούς σχολιαστές” της μουσικής ήταν όταν κυκλοφόρησε το εμβληματικό “Ohio”. Στις 4 Μαΐου 1970, μια φοιτητική διαδήλωση στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κεντ στο Οχάιο, άφησε πίσω της τέσσερις φοιτητές νεκρούς, έναν παράλυτο και άλλους οκτώ τραυματίες. Η διαμαρτυρία, που προοριζόταν να είναι μια διαδήλωση ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, έληξε αιματηρά όταν η Εθνοφρουρά του Οχάιο άνοιξε πυρ στο πλήθος για 13 δευτερόλεπτα. Το περιστατικό προκάλεσε μεγάλο σοκ στην αμερικανική κοινωνία, η οποία βρισκόταν σε μεγάλο αντιπολεμικό αναβρασμό.
Ο David Crosby, γνωστός και για την ακτιβιστική του δράση πέρα από τη μουσική του καριέρα, έδειξε στον Young τις φρικιαστικές εικόνες στην έκδοση του περιοδικού Life εκείνη τη μαύρη ημέρα της ιστορίας, ωθώντας τον μέσα σε λίγες ώρες να συνθέσει το “Ohio” – έναν πραγματικό ύμνο διαμαρτυρίας, τον οποίο ηχογράφησε άμεσα με την μπάντα του Crosby, Stills & Nash και κυκλοφόρησε τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς.
Η δισκογραφική τους έσπευσε να κυκλοφορήσει ως σινγκλ και προωθήθηκε στους ραδιοφωνικούς σταθμούς, παρόλο που η μπάντα είχε εκείνη την εποχή μία επιτυχία, το “Teach Your Children”. Πολλοί σταθμοί το απαγόρευσαν για την αντικυβερνητική πολιτική του. Το αποτέλεσμα ήταν το “Ohio” να διαποτίσει τη συνείδηση του κοινού μέσα σε τρεις εβδομάδες από τους πυροβολισμούς. Οι στίχοι καταπέλτης στην κυβερνητική αιματηρή πολιτική, για πρώτη φορά τολμούν να ονοματίσουν Αμερικανό πρόεδρο, τοποθετώντας ως υπαίτιο των αιματηρών συμπλοκών τον Richard Nixon.
Tin soldiers and Nixon’s comin’
We’re finally on our own
This summer I hear the drummin’
Four dead in Ohio
“This Land Is Your Land” – Woody Guthrie
1939 και το “God Bless America” του Irving Berlin παιζόταν με κάθε ευκαιρία σε κάθε ραδιοφωνικό σταθμό με την φωνή της Kate Smith. Ο Woody Guthrie ένιωθε ότι το τραγούδι αυτό ήταν τυφλά πατριωτικό και πολύ αποκομμένο από τη σκληρή ζωή που αντιμετώπιζαν πολλοί Αμερικανοί καθώς η Μεγάλη Ύφεση ταλάνιζε τον κόσμο εδώ και 10 χρόνια. Ο Guthrie ήξερε από πρώτο χέρι πόσο δύσκολη ήταν η καθημερινότητα για τους φτωχούς. Από την εφηβεία του, επιβιβαζόταν παράνομα σε τρένα και έκανε με ωτοστόπ πάνω κάτω όλη τη χώρα. Μοιράστηκε τη ζωή στο δρόμο με πρώην αγρότες, απολυμένους εργάτες εργοστασίων και μετανάστες που κυνηγούσαν το όνειρο για καλύτερη δουλειά. Στην πορεία, εξιστόρησε τις περιπέτειες, τα όνειρα και τις λύπες τους με το τραγούδι.
Τον Φεβρουάριο του 1940, αποφάσισε να πολεμήσει τη μουσική με μουσική. Σε αντίδραση στο «God Bless America», δημιούργησε ένα απλό τραγούδι που προσπάθησε να συλλάβει την αγάπη του για το αμερικανικό τοπίο ενώ αμφισβητεί την έννοια της ιδιωτικής ιδιοκτησίας της ιδιοκτησίας και επισημαίνει το πρόβλημα που είχε η Αμερική με τη φτώχεια και την ανισότητα. Με το “This Land Is Your Land” ήθελε να επισημάνει ότι πολλοί Αμερικανοί δεν ένιωθαν καθόλου ευλογημένοι. Αρχικά, αντί να τελειώνει κάθε στίχος με το «This land was made for you and me», ο Guthrie είχε γράψει, «“God blessed America for me». Ο Guthrie ηχογράφησε το τραγούδι ως demo το 1944, αλλάζοντας τον τίτλο και παραλείποντας τον πιο ρητά πολιτικό στίχο.
Ωστόσο, το “This Land Is Your Land” κέρδισε σταδιακά δυναμική καθώς υιοθετήθηκε ως πατριωτικός ύμνος και τραγουδήθηκε γύρω από φωτιές, σε συγκεντρώσεις και σε σχολεία στις ΗΠΑ. Όπως και με τα καλύτερα τραγούδια διαμαρτυρίας, εξακολουθεί να έχει απήχηση, ενώ η συγκινητική ερμηνεία των Pete Seeger και Bruce Springsteen στην τελετή ορκωμοσίας του Προέδρου Barack Obama το 2009 παραμένει απόδειξη της διαρκούς δύναμής του.
“Strange Fruit” – Billie Holiday
Η ιστορία πίσω από το «Strange Fruit» δεν μοιάζει με καμία άλλη. Γραμμένο από έναν άγνωστο τότε δάσκαλο-ποιητή-τραγουδοποιό, το περιεχόμενό του ήταν τόσο συγκλονιστικό που ούτε η τραγουδίστρια – Billie Holiday – δεν ήθελε να το τραγουδήσει στην αρχή. Έγινε ένα από τα πρώτα αληθινά τραγούδια διαμαρτυρίας κατά του συστημικού ρατσισμού, των διώξεων και δολοφονιών Αφροαμερικανών και ένα από τα πιο σημαντικά τραγούδια και δίσκους όλων των εποχών. Το περιοδικό Time το ονόμασε «Το τραγούδι του (20ου) αιώνα».
Ο Abel Meeropol ήταν ένας δάσκαλος αγγλικών στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1930, ο οποίος, υποτίθεται ότι είδε μια φωτογραφία δύο μαύρων ανδρών που είχαν λιντσαριστεί στην Ιντιάνα, έγραψε ένα ποίημα για αυτό με τίτλο «Strange Fruit». Το έντυσε με μουσική και ο ίδιος και η σύζυγός του το ερμήνευσαν στη Νέα Υόρκη ως μία ωδή κατά του ρατσισμού στο Νότο. Τo τραγούδι αυτό αντανακλούσε τη φρίκη του ρατσισμού με οδυνηρές μεταφορές: The strange fruit hanging from the Southern tree is a lifeless body of a black man lynched. (το παράξενο φρούτο που κρέμεται από το νότιο δέντρο είναι ένα άψυχο σώμα ενός μαύρου που λιντσαρίστηκε). Αν και αλληγορικό, έχει στίχους ωμούς και τρομερά ρεαλιστικούς: the bulging eyes and the twisted mouth (τα διογκωμένα μάτια και το στριμμένο στόμα).
Με τρεις στίχους – χωρίς ρεφρέν, χωρίς γέφυρα – αυτό το ποιητικό αντιρατσιστικό τραγούδι θεωρήθηκε επικίνδυνο. Η Billie Holiday δεν ήθελε να το ηχογραφήσει στην αρχή, τότε δεν τραγουδούσε τίποτα πολιτικό και δεν ήθελε να αποξενώσει το κοινό της.
Η εταιρεία της η Columbia συμφώνησε ότι θα ήταν μεγάλο λάθος να το κάνει και της αρνήθηκε να το ηχογραφήσει και να το κυκλοφορήσει. Ίσως αυτό να πυροδότησε την αλλαγή στάσης της. Τελείωνε όλες τις συναυλίες της με αυτό το τραγούδι και το ηχογράφησε τελικά για την εταιρεία Commodore, η οποία το κυκλοφόρησε παρά τον οποιοδήποτε κίνδυνο. Πράγματι, αρκετοί ραδιοφωνικοί σταθμοί το απαγόρευσαν, γεγονός που πυροδότησε μία διαμάχη και το έκανε επιτυχία. Το Strange Fruit την ανέδειξε ως μια από τις μεγαλύτερες τραγουδίστριες της τζαζ.
“Get Up, Stand Up” – Bob Marley και Peter Tosh.
Ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του εμβληματικού τραγουδοποιού, γράφτηκε όταν ο Marley επισκέφτηκε την Αϊτή και συγκλονίστηκε από την ακραία φτώχεια. Σύμφωνα με την τότε κοπέλα του Esther Anderson η ποιότητα ζωής αυτών των ανθρώπων τον άγγιξε βαθύτατα και μπορούσε να ταυτιστεί μιας και ήταν μεγαλωμένος στο γκέτο Trenchtown του Κίνγκστον της Τζαμάικα. Έτσι το κομμάτι ήρθε to 1973 σαν μία παρότρυνση να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους στη ζωή.
Το “Get Up, Stand Up” ήταν επίσης το τελευταίο τραγούδι που ερμήνευσε ο Marley στη σκηνή, στις 23 Σεπτεμβρίου 1980 στο Stanley Theatre, τώρα το Benedum Center στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια. Στους δύο πρώτους στίχους, λέει στους ανθρώπους να μην περιμένουν την επόμενη ζωή για να βρουν εκπλήρωση. Είναι δικαίωμά τους να είναι ελεύθεροι και ευτυχισμένοι σε αυτόν τον πλανήτη. Το κάλεσμα αυτό για αλλαγή, η παρότρυνση για διεκδίκηση στο τέλος του κομματιού γίνεται πιο έντονη. Απευθύνεται άμεσα στον καταπιεστή, ρωτώντας τι μπορούν να κάνουν για να σωθούν τώρα οι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει την αλήθεια και είναι έτοιμοι να ασκήσουν τη δύναμή τους.
