Σκεφτόμουν να ξεκινήσω το κείμενο με μία ατάκα της Taylor Swift , όπως αυτή διατυπώνεται στο ντοκιμαντέρ “Miss Americana” μέσω του Netflix, αλλά ήμουν διστακτικός, επηρεαζόμενος από την επιφυλακτική και καχύποπτη στάση που επικρατεί προς τις pop καλλιτέχνιδες. Βλέπεις, αν μια γυναίκα δεν «πουλάει» αποκλειστικά «φωνή» και «ποιότητα», αυτόματα λοιδορείται. Οι γυναίκες στη μουσική βιομηχανία, οφείλουν είτε να είναι «ντυμένες» (δηλαδή όχι «με τα μπούτια έξω») είτε οι φωνητικές τους δυνατότητες να φτάνουν σε ουράνια επίπεδια.

Αυτολογοκρίθηκα λοιπόν και, εκεί ακριβώς, τα λόγια της επιβεβαίωσαν όλες αυτές τις κοινωνικές συνθήκες που τοποθετούν τις γυναίκες ένα βήμα πριν τους άντρες, ακόμη και στην μουσική βιομηχανία. Οι χορευτικές κινήσεις και το στυλ των Bruno Mars και Harry Styles βαφτίζονται εύκολα «ταλέντο», αλλά το attitude, οι χορογραφίες και η εμφάνιση της (όποιας) Swift την κάνουν «τσιφτετελού της Αμερικής» – ένας από τους πολλούς χαρακτηρισμούς που της έχουν αποδοθεί, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια.

Είναι αμέτρηες οι περιπτώσεις όπου οι γυναίκες της μουσικής βιομηχανίας, σε κάθε σημείο της παραγωγικής διαδικασίας ανεξαρτήτου πόστου, χρειάστηκε να σιωπήσουν για να επιβιώσουν και άλλοτε να «παλέψουν» για κάτι που αναφαίρετα τους ανήκει. Σεβασμό και ισότητα. Κάτι που έχουμε θίξει και σε αυτό το άρθρο παλαίοτερα.

Η αλήθεια είναι πως δεν χρειαζόμαστε μία μέρα σαν τη σημερινή, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, για να αναδεικνύουμε την ανισότητα, την πατριαρχία, και οτιδήποτε άλλο συνεχίζει να διαιωνίζει την συνθήκη του «αδύναμου φύλου» στην δομή της κοινωνίας μας. Είναι τουλάχιστον υποκριτικό.

Ταυτόχρονα, μας δίνεται μία καλή αφορμή να ανασύρουμε από το παρελθόν ιστορίες γυναικών που με τον αγώνα τους – όχι απαραίτητα με την έννοια της διαδήλωσης και της διαμαρτυρίας -, τις επιλογές τους, το θάρρος τους και την δύναμή τους, κατάφεραν να ανοίξουν νέους δρόμους, πιο φωτεινούς, για να βαδίσουν οι γυναίκες. Είναι αυτές οι περιπτώσεις όπου ακόμη και ένα έργο τέχνης, ένας δίσκος, ένα μικρό πολιτιστικό στοιχείο, καταφέρνει να απελευθερώσει, να διεκδικήσει, να ενδυναμώσει και να εμπνεύσει.

Οι μάχες που καλούνται να δώσουν οι γυναίκες είναι πολλές και καθημερινές, ενώ καμία δεν έχει κερδιθεί σε τέτοιον απόλυτο βαθμό που θα κριθεί «νίκη» για το γυναικείο φύλο. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια άλμπουμ «σημεία αναφοράς» που σηματοδότησαν αλλαγές, βοήθησαν στην εξέλιξη, ανέδειξαν το πρόβλημα της ανισότητας και κατάφεραν να ενδυναμώσουν τον γυναικείο ψυχισμό, απελευθερώνοντας τον.

«Οι καλλιτέχνιδες που ξέρω, έχουν αναδημιουργήσει τον εαυτό τους 20 φορές περισσότερες απο τους άντρες. Πρέπει να το κάνουν. Αλλιώς θα εξαφανιστούν. Πρέπει να αναδημιουργείσαι, να βρίσκεις νέες πλευρές σου που θα μαγέψουν τους ανθρώπους» Taylor Swift

Joan Baez – Joan Baez [1960, Vanguard]

Μπορεί να μην είναι ο καλύτερος δίσκος της Baez – θα ψήφιζα τον “Diamonds & Rust” του 1975, ο πρώτος της έξω από την Vanguard – αλλά είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται στην δισκογραφία μια γυναίκα τραγουδοποιός-τραγουδίστρια που «χώνεται» σε έναν κατεξοχήν ανδροκρατούμενο χώρο, αυτόν της folk και της παράδοσης, με έναν προφητικό τρόπο αντίστοιχο του Μωυσή. Όπως αυτός με το ραβδί του έδειξε την Ερυθρά Θάλασσα και αυτή χωρίστηκε στα δύο δημιουργώντας έναν δρόμο προς διάβαση, έτσι και το ντεμπούτο ομόνωμο άλμπουμ της Joan Baez, χάραξε ένα μονοπάτι για τις γυναίκες στην δισκογραφία. Όμως δεν ήταν μόνο το μουσικό σκέλος της ιστορίας που καθιστά το συγκεκριμένο άλμπουμ σημαντικό, αλλά που συνδέθηκε με την αντιπολεμική στάση της Baez τα επόμενα χρόνια – ειδικά για τον πόλεμο στο Βιετνάμ –, τον ακτιβιστικό της ρόλο στις διεκδικήσεις για τα γυναικεία δικαιώματα, το ανθρωπιστικό της προφίλ και την κοινωνική της ευαισθησία που επηρέασε τις επόμενες γενιές καλλιτεχνών και πολιτών του κόσμου. Ήταν  μόλις 19 ετών.

Aretha Franklin – I Never Loved A Man The Way I Love You [1967, Atlantic]

Το άλμπουμ ξεκινάει με το “Respect” – μια διαφορετική προσέγγιση στο τραγούδι του Otis Redding – το οποίο δικαιλογημένα συνδέθηκε άμεσα με τα φεμινιστικά κινήματα που θαραλλέα έκαναν έντονη την εμφάνιση τους στα μέσα των ‘60s. Η συνέχεια όμως του δίσκου, σηματοδοτεί και την στροφή της soul σε πιο «αυθεντικά» μονοπάτια, καθώς πλέον τα girlish στοιχεία δεν αντιπροσωπεύουν τις ερωτευμένες, πληγωμένες, σκεπτόμενες, «καθημερινές» γυναίκες. Η Aretha μέσα απο διασκευές και δικές της συνθέσεις, δημιουργεί ένα σύγχρονο μουσικό κολάζ της εποχής για την γυναίκα που έχει «φωνή» και απαιτεί R-E-S-P-E-C-T σε όλα τα επίπεδα.

Janis Joplin – Pearl [1971, Columbia]

Αν ήσουν γυναίκα και επιθυμούσες μια απελευθερωμένη rock ζωή, θα έπρεπε είτε να γίνεις groupie κάποιου καλλιτέχνη ή να είσαι «απλά» η τραγουδίστρια κάποιου συγκροτήματος. Αυτά, μέχρι να εμφανιστεί η Janis Joplin στο Monterey Pop Festival και στο Woodstock, συνδυάζοντας και δύο δίσκους με τους Big Brother and the Holding Company και έναν με τους Kozmic Blues Band. Στην συνέχεια, και όταν πλέον είχε τον πλήρη έλεγχο της μπάντας, νιώθοντας μουσικά σίγουρη για την κατεύθυνση που ήθελε να πάρουν, το όνομα της μπαίνει μόνο του στο εξώφυλλο ανοίγοντας έναν δρόμο που περίμενε καρτερικά να ανοιχτεί για να βρει ακόλουθες τα επόμενα χρόνια. Δυστυχώς, το τελευταίο που την ακούμπησε ήταν η βελόνα της σύριγγας γεμάτη ηρωίνη και όχι η επιτυχία. Βρέθηκε νεκρή στο ξενοδοχείο Landmark Motor Hotel, έναν χρόνο πριν την κυκλοφορία του “Pearl”.

Patti Smith – Horses [1975, Arista]

Ο δίσκος στον οποίο ο ποιητικός λόγος συνάντησε τα ανθρώπινα ένστικτα επιβίωσης και αντίδρασης. Η Patti Smith στο ντεμπούτο άλμπουμ της δείχνει «να μην της καίγεται καρφί». Ο φακός τους Robert Mapplethorpe, με τον οποίο γνωρίστηκαν το 1971 και από τότε συνδέθηκαν σε όλα τα επίπεδα, την αποθανάτισε σε μία πόζα που αποτέλεσε μήνυμα προς πάσα κατεύθυνση αφού ο «ανδρογυνισμός» ήταν καταδικασμένος στην χλεύη και κοινωνικά μη αποδεκτός. Η αφιλτράριστη καλλιτεχνική έκφραση της Patti Smith στον πρώτο της δίσκο ενέπνευσε και επηρέασε όχι μόνο τη μουσική βιομηχανία, αλλά την ποπ κουλτούρα γενικότερα. Η ίδια δεν προσπάθησε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση αλλά βοήθησε τις γυναίκες να εξερευνήσουν την ατομική τους ταυτότητά και την συλλογική τους θέση στην κοινωνία. Το “Horses” προσφέρει μια απολαυστική εμπειρία ακρόασης που ακροβατεί μεταξύ σοφιστικέ ύφους και ωμής συμπεριφοράς, σε ένα track list 8 τραγουδιών που θα μπορούσε να είναι best of αρκετών καλλιτεχνών που προσπάθησαν να της μοιάσουν.

The Runaways – The Runaways [1976, Mercury]

Φυσικά η δισκογραφία είχε βιώσει ήδη την hard rock δυναμική της Suzi Quatro, την ποιητική folk παρουσία της Carole King, το diva attitude της Aretha Franklin και τον blues αισθησιασμό της Janis Joplin, αλλά στην μουσική και την σκηνική παρουσία των The Runaways εκπροσωπήθηκε η γυναικεία λίμπιντο. Ήταν ο ήχος των ορμονών που εκρύγνονται στην εφηβεία, οι πρώτοι πειραματισμοί με ποικιλίες κανάβης και τα πρώτα μεθύσια, σε μια εποχή όπου η ηλεκτρική κιθάρα ήταν καθαρά «ανδρική υπόθεση». Κράτησαν για λίγο, αλλά τα επόμενα χρόνια κάποια απ’τα μέλη του συγκροτήματος (Cherie Currie, Joan Jett, Lita Ford) προχώρησαν σε solo καριέρες και καθιέρωσαν το δεδομένο στην συνείδηση του κόσμου, πως το rock ‘n’ roll είναι και γυναικείο δικαίωμα.

Tracy Chapman – Tracy Chapman [1988, Elektra]

Στην δεκαετία όπου η τεχνολογική εξέλιξη είχε επηρέασει άμεσα και ταχύτατα την μουσική βιομηχανία γεμίζοντας synth ήχους τις παραγωγές, η folk αισθητική και η ακουστική κιθάρα της Tracy Chapman, έδωσαν μια «ανθρώπινη» πνοή. Αρχικά, τα demo της απορρίφθηκαν λόγω ήχου και στίχων, αλλά η δισκογραφική βρέθηκε και η μουσική της που μετέφερε κοινωνικά μηνύματα προς διάφορους παραλήπτες, ήταν πλέον στα ράφια των δισκοπωλείων.  Η εμφάνιση της και ο ακτιβιστικός της χαρακτήρας, ήταν πλέον μέρος του «music business» αλλά η ίδια δεν έπαιξε ποτέ το παιχνίδι του «business of music». Το ’88 πήρε μέρος στην εκδήλωση για τα 70στα γενέθλια του Nelson Mandela στο Wembley παίζοντας live το “Fast car” ενώ το “Talkin’ ’bout a Revolution” ήταν το ανεπίσημο anthem της προεκλογικής εκστρατείας του Bernie Sanders το ’16.

Queen Latifah – Nature Of A Sista’ [1991, Tommy Boy]

Κυρίως κοινωνικο-πολιτικοί παράγοντες επηρέαζαν και σηματοδοτούσαν την εξέλιξη του Hip-Hop. Αρχές ‘90s, το gangsta rap κυριαρχούσε σαν είδος και στα charts, φέρνοντας σε άβολη θέση την συντηρητική κοινωνία των Η.Π.Α., δημιουργώντας ένα κύμα αλλαγών σε πολλά επίπεδα. Οι γυναίκες των ghetto και γενικότερα οι Αφροαμερικανίδες, δεν είχαν βρει ακόμα την θέση τους στην κοινότητα του Hip-Hop και συνήθως το γυναικείο φύλο αντιμετωπιζόταν με ξεκάθαρα σεξιστικό τρόπο. Η Queen Latifah μεγάλωσε στο πυκνοκατοικημένο και υποβαθμισμένο East Orange του New Jersey, το οποίο της έδωσε μπόλικο στιχουργικό υλικό για να δημιουργήσει αυτόν τον δίσκο (ο δεύτερος της) και να δώσει, σχεδόν για πρώτη φορά, γυναικεία χροιά στο rap game. Τόλμησε να θίξει κάθε πτυχή της καθημερινότητας των καταπιεσμένων γυναικών για να προχωρήσει αργότερα στον δίσκο “Black reign” απαιτώντας “U.N.I.T.Y.” (τραγούδι που της έδωσε Grammy).

Lauryn Hill – The Miseducation of Lauryn Hill [1998, Ruffhouse]

Κανείς δεν περίμενε (ούτε ήθελε) οι Fugees μετά από το ντεμπούτο άλμπουμ τους “The Score” να διαλυθούν και, αντίστοιχα, κανείς δεν περίμενε πως η Lauryn Hill θα κατάφερνε να γράψει έναν σόλο δίσκο τόσο καλό και επιτυχημένο που χαρακτηρίζεται πλέον all-time classic. Με τον μοναδικό δικό της τρόπο, στο “The Miseducation of Lauryn Hill”, θίγει τόσο κοινωνικά ζητήματα όσο και προβλήματα σχέσεων χωρίς να αφήνει πολλά περιθώρια για αντιρρήσεις. Με το τραγούδι “Doo Wop (That Thing)” κερδίζει Grammy στις κατηγορίες “Best Female R&B Vocal Performance” και “Best R&B Song”, ενώ ανεβαίνει στην #1 θέση του Billboard Hot 100 που της χαρίζει την διάκριση να γίνει η πρώτη γυναίκα από την εποχή της Debbie Gibson (με το “Foolish Beat” του 1988) που ένα τραγούδι που έγραψε, ηχογράφησε και παρήγαγε γυναίκα κατακτά την σχετική κορυφή. Δεν είναι όμως τα βραβεία που καθιστούν το συγκεκριμένο άλμπουμ σημαντικό, αλλά το περιεχόμενο. Από το “To Zion” όπου σχολιάζει τις ανδρικές συμβουλές προς τις γυναίκες για την καριέρα τους (“Everybody told me to be smart / Look at your career, they said / Lauryn baby use your head / But instead I chose to use my heart”) που συνήθως τις αποτρέπουν να αποκτήσουν παιδί προκειμένου να πετύχουν, μέχρι το – ασυνήθιστο για την εποχή – diss track “Lost Ones” προς τον Wyclef Jean που ήταν μαζί ζευγάρι και μέλη των Fugees, η Lauryn Hill απέδειξε πως μία γυναίκα μπορεί να έχει άποψη ακόμα και αν κατηγοριοποιείται στο R&B είδος. Το “The Miseducation of Lauryn Hill” ανέδειξε μία σπουδαία μουσικό και τον δυναμισμό που έχουν οι γυναίκες αλλά η πατριαρχία τις καταπατά.

Amy Winehouse – Back To Black [2006, Island]

Η επαναλαμβανόμενη στιχουργική θεματολογία της pop κουλτούρας, βρήκε καταφύγιο στο αδιαμφισβήτητο ταλέντο της, αφού με το βαθύ βιωματικό γράψιμο της, αναγεννήθηκε. Το πάθος, ο χωρισμός, η αγάπη, ο έρωτας, η οικογένεια, ο κάθε λογής εθισμός, έχουν τραγουδηθεί απ’ όλους, αλλά πιθανόν όχι με τον μοναδικό ερμηνευτικό τρόπο της Amy. Απενεχοποίησε το speak out της χρήσης ναρκωτικών και του «σκοταδιού» που τα περιβάλλει από τον εναρκτήριο στίχο του δίσκου (στο τραγούδι “Rehab”) και συνέχισε σε όλα τα υπόλοιπα κομμάτια με τον ίδιο ευθύτατο τρόπο, κάνοντάς μας παρατηρητές της γεμάτης ζωής της. Ήταν ο ορισμός του ανθρώπου «lifer», που στραγγίζει κάθε ηδονή. Η σκηνική της παρουσία και γενικότερα το στυλ της, δημιούργησε μια νέα σχολή καλλιτεχνών, κυρίως κοριτσιών/γυναικών, που ένιωθαν στο περιθώριο λόγω των όποιων επιλογών τους και καθιέρωσε το αισθητικό revival των ‘60s ανοίγοντας νέους δρόμους στην δισκογραφία. Μέσα στην τραγικότητα της ζωής της, τυχεροί εμείς που γίναμε μάρτυρες ενός μεγάλου καλλιτέχνικου άστρου.

Lizzo – Cuz I Love You [2019, Atlantic]

Το άλμπουμ που έσπασε κάθε ηδονιστικό πλαίσιο. Για να επιτευχθεί αυτό, αρχικά, η Lizzo αποδέχθηκε την σεξουαλικότητα του σώματος της και φωτογραφήθηκε γυμνή για το εξώφυλλο με τόση αυτοπεποίθηση που απλά αν δεν σου αρέσει “blame it on my juice” (απ’το ρεφρέν στο τραγούδι “Juice“). Βρήκε την εσωτερική της ισορροπία και αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα δυναμικό άλμπουμ με concept να ενδυναμώσει κάθε γυναίκα σε κάθε επίπεδο. Δεν τραγούδησε για το body shaming αλλά ερμήνευσε για το body positivity. Μπορεί μουσικά να μην παρουσιάσε κάτι πρωτοποριακό, αλλά ακούγοντας το άλμπουμ νιώθεις τον δυναμισμό της διεκδίκησης στον έρωτα, το δικαίωμα στην φαντασίωση και την αξία της αυτοεκτίμησης (τραγούδι “Soulmate”). Ένα κάλεσμα μέσω 11 τραγουδιών για συμπόρευση σε έναν δρόμο όπου ο καθένας μπορεί και πρέπει να ορίζει τον εαυτό του όπως ο ίδιος θέλει, χωρίς την έγκριση των άλλων.