Αρκετοί άνθρωποι αποφασίζουν να αποσυρθούν από τον κόσμο του Spotify. Αυτό συμβαίνει κυρίως με χρήστες της δωρεάν έκδοσης που έρχονται αντιμέτωποι με δεκάδες διαφημίσεις που διαλύει την ποιότητα της ακρόασής τους.  

Δεν είναι λίγοι όμως αυτοί που λίγο καιρό μετά αναφωνούν: “Ο αλγόριθμος με νίκησε”. Χρήστες υποστηρίζουν πως η συσχέτιση δεν είναι ανάλογη του αλγορίθμου του Tik Tok που σε κρατά κολλημένο στην οθόνη. Ο αλγόριθμος του Spotify τονίζουν πως σε καταλαβαίνει, όπως θα σε καταλάβαινε ένας παλιός φίλος—καταλαβαίνει την παράξενη αγάπη για το yacht rock ή τη συνεχιζόμενη εμμονή με τη γαλλική ηλεκτρονική μουσική των mid-00s. Το Spotify έχει κάτι που καμία άλλη υπηρεσία streaming δεν μπορεί να αποκτήσει: 15 χρόνια από τις μουσικές μου συνήθειες και με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης όλο αυτό ενισχύεται. 

Αυτός είναι ο λόγος που οι αλγόριθμοι τείνουν να θεωρούνται «κακοί» στις μέρες μας. Είναι η τεχνολογία πίσω από τη σελίδα For You του TikTok που συνεχίζει να σου προτείνει παράξενα βίντεο από τα οποία δεν μπορείς να ξεκολλήσεις και τις προτάσεις του Amazon που φαίνεται να ξέρουν ακόμα και ποια φάρμακα παίρνεις. Οι αλγόριθμοι του Facebook από την άλλη ριζοσπαστικοποιούν τους Αμερικανούς εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία, ενώ η αλγοριθμική ροή του Instagram καταστρέφει την ψυχική υγεία μιας ολόκληρης γενιάς. Σε σύγκριση με αυτά οι συνέπειες των αλγορίθμων του Spotify θα μπορούσαν να θεωρηθούν σχεδόν αθώες. 

Το να σταματήσει κανείς και να ξαναρχίσει το Spotify τον κάνει να συνειδητοποιήσει κάτι. Όσο κεντρικό ρόλο κι αν παίζουν οι αλγοριθμικές ροές στον τρόπο που καταναλώνεις πληροφορίες, έχεις περισσότερο έλεγχο πάνω στο πως αυτοί οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν τα γούστα και τη συμπεριφορά σου απ’ ό,τι νομίζεις.
Αν ένας αλγόριθμος λειτουργεί προς όφελός σου — όπως κάνει το Spotify για μένα — μην αισθάνεσαι άσχημα που υποκύπτεις στις εύκολες και βολικές προτάσεις του. 

Όλοι οι αλγόριθμοι μουσικού streaming βασίζονται σε δύο βασικές αρχές: τη φιλτράρισμα βάσει περιεχομένου (content-based filtering) και τη “συνεργατικό φιλτράρισμα” (collaborative filtering). Το φιλτράρισμα βάσει περιεχομένου προσπαθεί να αναγνωρίσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός τραγουδιού, όπως ο καλλιτέχνης, το είδος, η διάθεση κ.λπ., για να προτείνει το επόμενο τραγούδι. Το “συνεργατικό φιλτράρισμα” αφορά προτάσεις που βασίζονται στις προτιμήσεις άλλων ανθρώπων: αν δύο άτομα ακούνε τα ίδια πέντε τραγούδια, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να τους αρέσει και ένα έκτο τραγούδι. Είναι καθαρά μαθηματικά και μερικές φορές προκύπτουν αναπάντεχα αποτελέσματα που μπορεί να μας ενθουσιάσουν. 

Ειδικά το Spotify διαθέτει το ιστορικό ακροάσεων 675 εκατομμυρίων ανθρώπων, των οποίων τα μουσικά ενδιαφέροντα μπορεί να επικαλύπτονται με τα δικά μας με αμέτρητους τρόπους. Η δημιουργία playlists, να απόρριψη προτάσεων που δεν μας αρέσουν, η εξερεύνηση της δισκογραφίας καλλιτεχνών και το πιο σημαντικό, η αναζήτηση μέσα στις playlists άλλων ανθρώπων δημιουργούν τον “μουσικό μας χαρακτήρα” που συνεχώς εξελίσσεται. 

Κάτι που μπορεί να οριστεί ως «ενεργητική ακρόαση» (n-forward listening). Είναι εύκολο να πατήσεις απλώς το Discover Weekly κάθε Δευτέρα, να καθίσεις αναπαυτικά και να ακούσεις ολόκληρη τη λίστα σαν ραδιοφωνική εκπομπή και μετά να προχωρήσεις στην επόμενη playlist. Αλλά όσο περισσότερη προσπάθεια καταβάλλεις στο να διαμορφώσεις την εμπειρία σου, τόσο καλύτερα θα λειτουργούν οι αλγόριθμοι την επόμενη φορά. Στην τελική θα καταλήξεις σε μια playlist που δεν δημιουργήθηκε από αλγόριθμο. 

Τα αναχώματα μπροστά στη δύναμη του αλγορίθμου 

Είτε μας αρέσουν είτε όχι, οι αλγοριθμικές προτάσεις δεν πρόκειται να εξαφανιστούν. Εταιρείες όπως το Spotify τις λατρεύουν γιατί—όταν λειτουργούν σωστά—κρατούν τους χρήστες προσκολλημένους στις υπηρεσίες τους. Εταιρείες όπως η Amazon τις προτιμούν γιατί τους επιτρέπουν να καθοδηγούν τη συμπεριφορά των καταναλωτών. Η σωστή πρόταση προϊόντος μπορεί να οδηγήσει κάποιον να αγοράσει κάτι που δεν είχε σκοπό να αγοράσει.  

Αυτή η κατάσταση μπορεί να μοιάζει δυστοπική με πολλούς τρόπους. Οι αλγοριθμικές προτάσεις ήταν πολύ δημοφιλείς πριν από δύο δεκαετίες, όταν η εξατομίκευση φαινόταν βολική αντί για τρομακτική. Το Netflix πρωτοστάτησε στην έννοια των εξατομικευμένων προτάσεων ταινιών στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Όμως μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010 είχε αρχίσει να γίνεται δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς μεταξύ εξατομικευμένων προτάσεων και στοχευμένων διαφημίσεων. Σήμερα σχεδόν κάθε τι που βλέπεις στο διαδίκτυο είναι εξατομικευμένο σε κάποιο βαθμό—από την αρχική σελίδα των New York Times μέχρι τη λίστα εστιατορίων στην αγαπημένη σου εφαρμογή παράδοσης φαγητού. 

Ίσως να μπορείς να το ανεχτείς όταν πρόκειται για μουσική στο Spotify ή για εστιατόρια. «Τα διακυβεύματα είναι λίγο μεγαλύτερα όταν μιλάμε για προτάσεις προϊόντων στο Amazon και ακόμη μεγαλύτερα όταν πρόκειται για περιεχόμενο στο Facebook» λέει η Meredith Broussard, καθηγήτρια δημοσιογραφίας δεδομένων στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Γιατί, όπως όλοι γνωρίζουμε η παραπληροφόρηση και η ψευδής ενημέρωση είναι πολύ δημοφιλείς, αλλά όχι καλές». 

Ο ρόλος των αλγορίθμων—που έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύουν την αλληλεπίδραση—στη διάδοση της παραπληροφόρησης είναι ένα θέμα που θα μπορούσε να γεμίσει ολόκληρα βιβλία. Προς το παρόν αρκεί να επαναλάβουμε ότι δεν χρειάζεται να κάτσεις άπραγος και να αφήσεις το Facebook, τη Google ή το Χ (πρώην Twitter) να σε κατακλύζουν με αλγοριθμικά παραγόμενο περιεχόμενο. Μπορείς να μάθεις περισσότερα για το πώς χρησιμοποιούν τους αλγορίθμους και να τους εκμεταλλευτείς προς όφελός σου. 

Δείτε μερικές χρήσιμες συμβουλές – εναλλακτικές 

Αν έχεις κουραστεί από τον αλγόριθμο του X που σου προτείνει δεξιόστροφη προπαγάνδα δοκίμασε το Bluesky, το οποίο σου επιτρέπει να επιλέξεις διαφορετικούς αλγορίθμους για τη ροή σου. Και αν το Netflix ή οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία streaming έχει γίνει βαρετή, δοκίμασε να διαγράψεις το ιστορικό προβολών σου και να ξεκινήσεις από την αρχή. Το Spotify προσφέρει μια λίστα με λεπτομέρειες για το πως προτείνει περιεχόμενο και πως μπορείς να κάνεις προσαρμογές. Η Amazon έχει επίσης ένα εργαλείο που είναι σχεδιασμένο για να βελτιώσει τις προτάσεις της. 

Τα πράγματα γίνονται λίγο πιο δύσκολα σε μεγάλες πλατφόρμες όπως η Google, το Facebook, το Instagram και το TikTok, των οποίων οι αλγόριθμοι τείνουν προς την κατεύθυνση του “μαύρου κουτιού”. Παρ’ όλα αυτά γνωρίζοντας πως λειτουργούν οι αλγόριθμοι και παίζοντας ενεργό ρόλο στο να τους κάνεις να λειτουργούν καλύτερα για εσένα, μπορείς να βελτιώσεις την εμπειρία σου σε σχεδόν οποιαδήποτε πλατφόρμα. Οι αλγόριθμοι έχουν τον έλεγχο μόνο αν το επιτρέψεις εσύ. 

Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως να σου αρέσει όταν ο αλγόριθμος έχει τον έλεγχο. Αυτή είναι μία γενική αίσθηση στο Spotify, αν και συνεχώς έχουμε την ευκαιρία να τον διορθώνουμε και να τον καθοδηγούμε. Γι΄αυτό η επιστροφή είναι κάτι που μοιάζει με ζήτημα χρόνου, κάθε φορά που παίρνεις την απόφαση να φύγεις από αυτό. 

*Με στοιχεία από το Vox. 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.